تحلیل کارکردهای اجتماعی آیین‌‌ها و جشن‌‌ها در شاهنامه بر اساس نظریۀ امیل دورکیم

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 210، آبان 1399، صفحه 25-46   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2020.39339

نویسندگان

محمود آقاخانی بیژنی^{* 1}؛ محسن محمدی فشارکی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در فرهنگ ایران­ زمین، آیین­ها و جشن­ها، فعالیت­های نمادین، متعارف و مرسومی هستند که در اشکال، اهداف و زمان­های خاصی برگزار می­ شود. برخی از این آیین­ها، جشن­ها و مناسک مربوط به آنها در شاهنامه فردوسی بازتاب داده شده­اند که بیانگر قاعده­بندی فعالیت­های جمعی و آهنگ تکرار این فعالیت­ها است که جامعه و فرهنگ ایرانی خود را در آن بازتولید می ­کند. در این پژوهش به تحلیل کارکرد اجتماعی آیین­های پذیره مهمان یا مسافر، سوگواری، بارخواهی و جشن­های سده، نوروز و مهرگان همراه با تحلیل بن­مایه­های اسطوره­ای آن‌ها می­ پردازیم. این پژوهش به شکل بنیادی، بر پایة مطالعات کتابخانه­ای و به روش تحلیل محتوای کیفی انجام ‌شده است. پس از تحلیل داده­ها و یاری گرفتن از منابع گوناگون، می­توان گفت آیین­ها، جشن­ها و مناسک مربوط به آن‌ها، به تثبیت جامعه و به‌نوعی بازسازی اخلاقی مثبت کمک می­ کنند و کارکردی اجتماعی وحدت ­آفرین در جامعه دارند؛ بنابراین وجود جشن­ها و آیین­ها با انجام فعالیت­های نمادین، همواره سبب تقویت همبستگی، اتحاد مردم (در صورت­های آشکار و پنهان)، افزایش اقتدار و مشروعیت، بازتولید جامعه، هویت ایرانی و حفظ فرهنگ ایرانی می ­شود و به همین دلیل است که چنین آیین­ها و جشن­هایی هر ساله انجام می­ شوند.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ امیل دورکیم؛ آیین‌‌ها و جشن‌‌ها؛ کارکرد اجتماعی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده لاتین 2.pdf

مراجع

آب‌‌خضر، اصغر؛ متفکر، حسین. (1393). «بررسی تأثیر مراسم و مناسبت‌‌های ملی در تقویت همبستگی و وحدت ملی با تأکید بر تربیت اجتماعی جوانان». دو فصلنامه پاسداری فرهنگ انقلاب اسلامی. سال 4. شمارۀ 9. بهار و تابستان. صص 139ـ168.

آیدنلو، سجاد. (1384). »ترنج بویا و به زرین». مجله رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی. دوره 18. شماره 73. بهار. صص 58ـ61.

اسدی‌‌طوسی، ابونصر علی‌‌بن‌‌احمد. (1393). گرشاسب‌‌نامه. به تصحیح حبیب یغمایی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.

اوستا. (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ هفدهم، تهران: مروارید.

ایمان، محمدتقی. (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

خالقی مطلق، جلال. (1388). گل رنج‌‌های کهن. به‌‌کوشش علی ده‌‌باشی. تهران: ثالث.

دهخدا، علی‌‌اکبر. (1377). لغت‌‌نامه. جلد 4. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

دورکیم، امیل. (1396). صور ابتدایی حیات دینی. ترجمۀ باقر پرهام. چاپ ششم. تهران: مرکز.

رضایی‌‌دشت‌‌ارژنه، محمود؛ گلی‌‌زاده، پروین. (1390). «بررسی تحلیلی ـ تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس». فصلنامه ادبیات عرفانی ـ اسطوره‌‌شناختی. سال 7. شمارۀ 22. بهار. صص 57ـ83.

رضی، هاشم. (1392). گاه‌‌شماری و جشن‌‌های ایران باستان. چاپ چهارم. تهران: بهجت.

روح‌‌الامینی، محمود. (1395). آیین‌‌ها و جشن‌‌های کهن در ایران امروز. چاپ پنجم. تهران: آگاه.

سیاسی، محمد. (1389). پزشکی در شاهنامه. چاپ اول. تهران: میرماه.

صادقی‌‌فسایی، سهیلا؛ عرفان‌‌منش، ایمان. (1394). «مبانی روش‌‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی». راهبرد فرهنگ. ش 29. بهار. صص 61ـ91.

طغیانی، اسحاق؛ قربانی، رحمان. (1390). «بررسی و تحلیل بازتاب اساطیری آب در شاهنامه فردوسی». کهن‌‌نامه ادب پارسی. سال 2. شمارۀ 1. بهار و تابستان. صص 69ـ86.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق. 8 دفتر. تهران: مرکز دائره‌‌المعارف بزرگ اسلامی.

. (1390). شاهنامه (چاپ مسکو). به‌‌کوشش سعید حمیدیان. چاپ هجدهم. تهران: قطره.

. (1393). شاهنامه. جلد 1ـ2. پیراش جلال خالقی مطلق. چاپ اول. تهران: سخن.

فریزر، جیمز جرج. (1388). شاخۀ زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.

فیاض، ابراهیم و رحمانی، جبار. (1386). «مناسک عزاداری و وجدان جمعی در تشیع ایرانی». نامه صادق. سال 14. شمارۀ 2. پاییز و زمستان. صص 101ـ119.

مدبری، محمود؛ علی‌‌نژاد، معصومه. (1392). «آیین‌‌های پذیرۀ مسافران در شاهنامه». نشریه ادب و زبان. سال 16. شمارۀ 34. پاییز و زمستان. صص 283ـ309.

مصفی، ابوالفضل. (1350). «رسم نثار». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. شمارۀ 97. صص290ـ 294.

مقصودی، مجتبی؛ علی‌‌پور، جعفر. (1390). «بررسی نمادها و آیین‌‌های مشروعیت بخش در برنامه‌‌های صداوسیما با تأکید بر مناسک مذهبی». فصلنامه مطالعات روابط بین‌‌الملل. دوره 4. شماره 14 (پیاپی 15). بهار. صص 77ـ116.

نرشخی، محمدبن‌‌جعفر. (1351). تاریخ بخارا. به‌‌اهتمام مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

هینلز، جان‌‌راسل. (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان‌‌فرخی. چاپ چهارم. تهران: اساطیر.

واحد‌‌دوست، مهوش. (1387). نهادینه‌‌های اساطیری در شاهنامه. چاپ دوم. تهران: سروش.

ورمازرن، مارتین. (1393). آیین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاد. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

ویدن‌‌گرن، گئو. (1377). دین‌‌های ایرانی. ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان‌‌ایده.

. (1393). پژوهشی در خرقه درویشان و دلق صوفیان. ترجمه و تحقیق: بهار مختاریان. چاپ اول. تهران: آگه.

Bartholomae, Christian. (1967). Altiranisches wortebuch. Berlin.