ویژگی‌ها و عملکرد فرمانروای آرمانی در اندیشۀ فارابی و فردوسی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 210، آبان 1399، صفحه 1-23   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/JLS.2021.39468

نویسندگان

یوسف بینا¹؛ عبدالله رادمرد^{* 2}؛ محمدجعفر یاحقی³؛ مهدی نجف‌زاده⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

⁴دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مهم‌ترین مسأله‌ها در بررسی اندیشۀ سیاسی در متون فلسفی و ادبی این است که چه کسی با چه ویژگی‌هایی و چگونه باید حکومت کند. پاسخ به این پرسش، بخش مهمّی از آثار فلسفی و ادبی قدیم را که در حوزۀ اندیشۀ سیاسی مهم‌اند، در بر می‌گیرد. در این مقاله نیز ابتدا به بررسی ویژگی‌ها و عملکرد رئیس اوّل در مدینۀ فاضلۀ فارابی پرداخته‌ایم و سپس ویژگی‌ها و عملکرد شاه آرمانی در شاهنامۀ فردوسی را بررسی کرده‌ایم و درنهایت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو را نشان داده‌ایم. فارابی و فردوسی هر دو با درک بحران‌های سیاسی زمانۀ خویش، فرمانروایی آرمانی مدّ نظر خود را، یکی به‌ زبان فلسفۀ سیاسی و دیگری در قالب حماسۀ ملّی ایران، توصیف کرده‌اند که توصیف‌های آن‌ها در بیشتر موارد مشترک و نشان‌دهندۀ آرمان شاهی ایرانی در قرن چهارم هجری است. 

کلیدواژه‌ها

مدینۀ فاضله؛ شاهنامه؛ فارابی؛ فردوسی؛ رئیس اوّل؛ شاه آرمانی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده لاتین 1.pdf

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1390). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی). تهران: سخن.

ادی، سموئل کندی. (1381). آیین شهریاری در شرق. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: علمی‌فرهنگی.

اسپریگنز، توماس. (1397). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمۀ فرهنگ رجایی. تهران: آگه.

استراوس، انسلم و کربین، جولیت. (1397). مبانی پژوهش کیفی؛ فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمۀ ابراهیم افشار. تهران: نشر نی.

اسلامی، روح‌الله؛ بهرامی، وحید. (1394). «پدیدارشناسی سیاسی فرّه در اوستا و شاهنامه». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال دهم. شمارۀ چهارم. پاییز. صص 7-40.

. (1396). «فرّه‌مندی در شاهنامۀ فردوسی و بحران جانشینی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال سیزدهم. شمارۀ اوّل. زمستان. صص 45-72.

اصیل، حجت‌الله. (1381). آرمانشهر در اندیشۀ ایرانی. ویراست دوم. تهران: نشر نی.

اعتمادمقدّم، علیقلی. (1346). پادشاهی و پادشاهان از دیدۀ ایرانیان بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر. ادارۀ فرهنگ عامه.

. (1350). آیین شهریاری در ایران بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.

امینی، علی‌اکبر؛ گودرزی، عقیل. (1390). «دیالکتیک و عناصر بنیادین اندیشه‌های سیاسی فردوسی». پژوهشنامۀ روابط بین‌الملل. دورۀ 4. شمارۀ چهاردهم. بهار. صص 9-27.

پرهام، باقر. (1370). «مبانی و کارکردهای شهریاری در شاهنامه و اهمّیت آن در سنجش خرد سیاسی در ایران». ایران‌نامه. شمارۀ 37. زمستان. صص 98-121.

. (1377). با نگاه فردوسی؛ مبانی نقد خرد سیاسی در ایران. ویراست دوم با چند گفتار تازه. تهران: مرکز.

بشیریه، حسین. (1380). آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری). تهران: مؤسّسۀ پژوهشی نگاه معاصر.

پورداود، ابراهیم. (1394). یشت‌ها. 2 جلد. تهران: اساطیر.

پولادی، کمال. (1396). تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران و اسلام. تهران: مرکز.

جوانشیر، ف‌م. (1360). حماسۀ داد؛ بحثی در محتوای سیاسی شاهنامۀ فردوسی. انتشارات حزب تودۀ ایران.

جوکار، نجف. (1385). «جامعۀ آرمانی در نگاه فارابی و سعدی». مجلّۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورۀ بیست‌وپنجم. شمارۀ سوم. پیاپی 48. پاییز. صص 69-84.

خاتون‌آبادی، افسانه. (1391). کیخسرو آرمانشاه ایرانیان. تهران: جهان کتاب.

خالقی‌مطلق، جلال. (1393). یادداشت‌های شاهنامه. 3 جلد. تهران: مرکز دایره‌المعارف اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1390). «اندیشۀ کشورداری نزد فارابی». فارابی‌شناسی (گزیدۀ مقالات). به‌اهتمام میثم کرمی. تهران: حکمت. صص 93-130.

داوری‌اردکانی، رضا. (1346). «بحثی در آثار سیاسی فارابی». مجلّۀ معارف اسلامی (سازمان اوقاف). شمارۀ چهارم. آبان. صص 65-70.

. (1354). «معنی سیاست در نظر فارابی». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 7-13.

. (1354). فلسفۀ مدنی فارابی. تهران: انتشارات شورای عالی فرهنگ و هنر. مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.

. (2536). فارابی مؤسّس فلسفۀ اسلامی. انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ایران.

. (1389). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: سخن.

دهخدا، علی‌اکبر. (1374). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

دیویس، دیک. (1396). حماسه و نافرمانی. ترجمۀ سهراب طاوسی. تهران: ققنوس.

راشدمحصّل، محمّدرضا. (1368). «فر و فرّه در شاهنامه». مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد. سال بیست‌وسوم. شمارۀ سوم و چهارم. پاییز و زمستان. صص 357-386.

. (1387). «آرمان رهبری در شرق». فصلنامۀ پاژ. سال اوّل. شمارۀ چهارم. زمستان. صص 117‑134.

رستگار، نصرت‌الله. (1384). «مشروعیت حکومت از دیدگاه فردوسی». آیینۀ میراث. دورۀ جدید. سال سوم. شمارۀ دوم. تابستان. صص 9-40.

رستگارفسایی، منصور. (1388). فرهنگ نام‌های شاهنامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

روزنتال، اروین‌آیزاک‌یاکوب. (1387). اندیشۀ سیاسی اسلام در سده‌های میانه. ترجمۀ علی اردستانی. تهران: قومس.

ریاحی، محمّدامین. (1382). سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سجّادی، سیّدجعفر. (1354). «فارابی بین مدینۀ فاضلۀ افلاطون و نظام اجتماعی اسلام». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 31-37.

سونگ‌یو، دال. (1391). «فیلسوف‌پیامبر به‌عنوان زمامدار آرمانی در اندیشۀ سیاسی ایران میانه». مجلّۀ پژوهش‌های فلسفی‌کلامی دانشگاه قم. سال سیزدهم. شمارۀ سوم. بهار. صص 123-140.

سینایی، وحید؛ خطیبی‌قوژدی، محمّد. (1393). «مفاهیم، کارگزاران و سامان سیاسی در شاهنامۀ فردوسی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال نهم. شمارۀ دوم. بهار. صص 75-100.

طباطبایی، سیّدجواد. (1367). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

. (1383). زوال اندیشۀ سیاسی در ایران. ویرایش جدید. تهران: کویر.

. (1395). درآمدی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران. تهران: کویر.

. (1397). خواجه نظام‌الملک طوسی؛ گفتار در تداوم فرهنگی ایران. تهران: مینوی خرد.

عالم، عبدالرّحمن. (1373). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی.

عنایت، حمید. (1395). نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام. با تصحیح و مقدّمۀ صادق زیباکلام. تهران: روزنه.

فارابی، ابونصر محمّد. (1358). سیاست مدنیّه. ترجمه و تحشیه از سیّدجعفر سجّادی. تهران: انجمن فلسفۀ ایران.

. (1361). اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله. ترجمه و تحشیه از سیّدجعفر سجّادی. تهران: طهوری.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. 2 جلد. پیرایش جلال خالقی‌مطلق. تهران: سخن.

فیرحی، داود. (1378). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. تهران: نشر نی.

قائمی، فرزاد. (1390). «تحلیل انسان‌شناختی اسطورۀ فر و کارکردهای آن در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران». جستارهای ادبی. سال چهل‌وچهارم. شمارۀ سوم. پاییز. صص 113-148.

قادری، حاتم. (1382). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران. تهران: سمت.

کربن، هانری. (1395). تاریخ فلسفۀ اسلامی. ترجمۀ سیّدجواد طباطبایی. ویراست دوم با تجدید نظر کامل در ترجمه و مقدّمه. تهران: مینوی خرد.

کریستنسن، آرتور. (1350). کارنامۀ شاهان در روایات ایران باستان. ترجمۀ باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی. تبریز: انتشارات کمیتۀ استادان شورای جشن دوهزاروپانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران در دانشگاه تبریز.

کسرایی، محمّدسالار. (1386). «اندیشۀ سیاسی فردوسی». فصلنامۀ تخصّصی علوم سیاسی. سال چهارم. شمارۀ هفتم. صص 213-234.

مجتبایی، فتح‌الله. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.

محقّق، مهدی. (1354). «اشاره‌ای به تأثیر فارابی در دیگران». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 60-67.

مسکوب، شاهرخ. (1382). «جهانداری و پادشاهی در شاهنامه». ایران‌نامه. سال بیست‌ویکم. شمارۀ سوم. صص 217‑250.

منشادی، مرتضی. (1389). «پیوند اسطوره و سیاست در شاهنامه؛ تلاش برای بازتولید هویت ملّی ایرانیان». فصلنامۀ مطالعات ملّی. سال یازدهم. شمارۀ اوّل. صص 37-56.

. (1391). «بررسی چیستی سیاست و کیستی فرمانروا در شاهنامه». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال هفتم. شمارۀ سوم. تابستان. صص 115-146.

یاحقّی، محمّدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

یاحقّی، محمّدجعفر؛ آدینه‌کلات، فرامرز. (1387). «زمینه‌های اجتماعی فروپاشی حکومت ساسانی بر اساس شاهنامۀ فردوسی». زبان و ادبیات فارسی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی). سال شانزدهم. شمارۀ 60. بهار 1387. صص 155-176.

Morrow, John. (2005). History of Western Political Thought, second edition, NewYork, Palgrave Macmillan, 2005.