حکم سرایت جنایت عفو شده

فقه و اصول

مقاله 9، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 128، خرداد 1401، صفحه 157-176   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.88337

نویسندگان

مهدی موحدی محب^{* 1}؛ حسن پورلطف اله²؛ سید سجاد محمدی³

¹دانشیار دانشگاه سمنان

²دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

³مدرس گروه حقوق موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی سراج تبریز

چکیده

مجازات قصاص ازجمله حقو ق انسانی است که از سوی صحاب حق (مجنی علیه) اسقاط شدنی است. پرسش
اساسی این که عفوِ جنایتِ اولیه از سوی مجنی علیه چه تأثیری بر مسئولیت کیفریِ جانی در قبال سرایت بعدیِ جنایت
به نفس یا عضو دیگر دارد؟ در دیدگاه منتسب به مشهور فقها، در فرض سرایت به عضو، جانی محکوم به دیۀ آن و در
فرض سرایت به نفس، محکوم به قصاص نفس است و در هر دو فرض باید دیۀ جنایتِ عفوشده به جانی مسترد شود.
تنها تفاوت دیدگاه دوم با قول نخست عدم لزوم رد دیۀ جنایت عفوشده در فرض سرایت به نفس است. دیدگاه سوم، عفو
از جنایت را به منزلۀ عفو از سرایت نیز دانسته و جانی را درقبال سرایت بعدی مسئول نمی داند. بر اساس دیدگاه برگزیده،
اگر سرایت مقصودِ جانی باشد یا وسیلۀ ارتکاب جرم نوعاً سبب سرایت باشد، جانی در قبال سرایت محکوم به قصاص
است، وگرنه در صورت سرایت به نفس، رد دیۀ جنایت عفوشده نیز واجب نیست. نوشتار حاضر ضمن تحلیل مبانی
فقهیِ مسئله، نقد مدلّل و ابتکاری اقوال و پاسخ به اشکالات مطر ح شده، اصلاح مواد قانونی مربوط را بر اساس دیدگاه
اخیر همراه با ملاحظات مطرح شده دربارۀ آن پیشنهاد می کند.

کلیدواژه‌ها

گذشت؛ حق الناس؛ دیه؛ مسئولیت؛ جانی؛ مجنی علیه

مراجع

قرآن کریم

ابن‌شجاع قطان، شمس‌الدین‌محمد، معالم ‌الدین‌فی ‌فقه ‌آل‌یاسین، چاپ‌اول، قم: موسسۀ امام صادق(ع)، 1424ق.

تبریزی، جواد، تنقیح ‌مبانی الأحکام؛ کتاب‌القصاص، چاپ‌دوم، قم: دارالصدیقة الشهیدة(س)، 1426ق.

حلی، محمدبن‌حسن، إیضاح ‌الفوائد فی ‌شرح ‌مشکلات ‌القواعد، چاپ‌اول، قم: اسماعیلیان، 1387.

خاوری، یعقوب و همکاران، فقه جزا؛ واژه‌نامۀ تفصیلی، زیرنظر آیت‌الله عمید زنجانی، چاپ‌اول، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384.

خمینی، روح‌‌الله، تحریر الوسیلة، چاپ‌اول، قم: مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، مبانی ‌تکملة المنهاج، چاپ‌اول، قم: موسسۀ احیاء آثار الإمام الخویی(ره)، 1422ق.

زیدان، عبدالکریم، القصاص والدیات قی الشریعة الإسلامیة، چاپ‌اول، دمشق: مؤسسة الرسالة، 1434ق.

سبزواری، عبدالأعلی، مهذب‌ الأحکام، چاپ‌چهارم، قم: المنار، 1413ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی، غایة‌ المراد فی ‌شرح ‌نکت‌ الإرشاد، چاپ‌اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات، 1414ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، مسالک الأفهام ‌إلی ‌تنقیح ‌شرائع الإسلام، چاپ‌اول، قم: مؤسسهٔ معارف اسلامی، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح ‌شرائع ‌الإسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، إرشاد ‌الأذهان، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف ، قواعد الأحکام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1412ق.

فیاض، محمد‌اسحاق، منهاج ‌الصالحین، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

قانون‌ راجع به مجازات‌اسلامی (مصوب 1361)، به‌کوشش جهانگیر منصور، تهران: دیدار، بی‌تا.

قانون ‌مجازات‌ اسلامی (مصوب 1370)، به‌کوشش جهانگیر منصور، تهران: دیدار، بی‌تا.

قانون‌ مجازات‌ اسلامی (مصوب1392)، به‌کوشش جواد صادقی، تبریز: آیدین، یانار، بی‌تا.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌سوم، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1363.

مجلسی، محمدباقربن‌‌محمدتقی، حدود و قصاص و دیات، به‌تصحیح و تحقیق علی فاضل قائنی نجفی، چاپ‌اول، قم: مؤسسهٔ نشر آثار اسلامی، بی‌تا.

مزروعی، رسول، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب1392 قصاص، زیرنظر آیت‌اللّه سید محمود هاشمی شاهرودی، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی، 1394.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد، مجمع ‌الفائدة والبرهان ‌فی ‌شرح ‌إرشاد الأذهان، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.

میرمحمدصادقی، حسین، حقوق‌کیفری‌اختصاصی؛ جرایم‌علیه‌اشخاص، چاپ‎بیست‌و سوم، تهران: میزان، 1396.

وحیدخراسانی، حسین، منهاج ‌الصالحین، چاپ‌پنجم، قم: مدرسۀ امام باقر(ع)، 1428ق.