آسیب‌شناسی و تحلیل محتوای کتاب‌های تاریخِ زبان فارسی در پرتو الگوی هَیَجامَد

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 54، شماره 2، تیر 1400، صفحه 89-122   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v54i2.89153

نویسندگان

زهرا جهانی؛ شیما ابراهیمی^* ؛ سمیرا بامشکی

گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

در کتاب‌های درسی تاریخِ زبان فارسی آنچه اهمّیّت دارد، انتقال دانش به دانشجویان است و باوجودآنکه توجّه به نیازهای مرتبط با یادگیری مخاطبان و ویژگی‌های شخصیتی آنان در تهیّه و تدوین این کتاب‌ها اهمّیّت زیادی دارد، در بسیاری از موارد نادیده گرفته می‌شود. ازجملۀ این نیاز‌ها که باید به آنها توجّه داشت، هیجانات و حواس دانشجویان و تأثیر زیادی است که این مؤلفه‌های روان‌شناختی در یادگیری آنان دارد. الگوی «هَیَجامَد» برگرفته از دو واژۀ «هیجان» و «بسامد» است که به هیجانات حاصل از استفاده از حواس در فرایند یادگیری توجّه دارد و سه مرحلۀ هیچ‌آگاهی (تهی)، برون‌آگاهی (شنیداری، دیداری و لمسی حرکتی) و درون‌آگاهی (درونی و جامع) را شامل می‌شود. در پژوهش حاضر به‌منظور کیفیّت‌بخشی محتوای کتاب‌های تاریخِ زبان فارسی، 5 کتاب تاریخ زبان فارسیِ مطرح در سطح دانشگاهی شامل کتاب‌های تاریخ زبان فارسی (خانلری)، تاریخ زبان فارسی (ابوالقاسمی)، تاریخ مختصر زبان فارسی (ابوالقاسمی)، تاریخ زبان فارسی (باقری) و تاریخ زبان‌های ایرانی (رضایی باغ بیدی) با استفاده از سیاهۀ محقّق‌ساخته بر اساس الگوی هَیَجامَد مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت و به‌منظور مقایسۀ سطوح مختلف هَیَجامَد در این کتاب‌ها، داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از آزمون «خی‌دو» تحلیل شدند. نتایج حاصل، حکایت از آن دارد که تفاوت معناداری میان بهره‌گیری از الگوی هَیَجامَد در کتاب‌های تاریخ زبان فارسی وجود دارد و از این منظر می‌توان کتاب‌های تاریخ زبان فارسی را آسیب‌شناسی کرده و به نتایج قابل‌توجّهی در بازنگری این کتاب‌ها دست یافت. به نظر می‌رسد بهره‌گیری از این الگو در تهیّه و تدوین منابع آموزشی تاریخ زبان فارسی، یادگیری آسان و سریع‌تری را برای مخاطبان رقم بزند و با درگیری هیجانات و حواس آنان در حین یادگیری مطالب بهتر در حافظۀ بلندمدّت دانشجویان ثبت شود.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌شناسی؛ تحلیل محتوا؛ تاریخ زبان فارسی؛ هَیَجامَد

مراجع

ابراهیمی، ش. (1396). بررسی تأثیر تدریس مبتنی بر الگوی «هیجامد» بر یادگیری نکات فرهنگی، هیجامد، هیجانات، غرقگی، هوش فرهنگی، سبک‌های یادگیری و نگرش زبان آموزان غیرفارسی زبان زن در ایران، (رسالۀ منتشرنشدۀ دکتری). دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

ابراهیمی، ش.، استاجی، ا.، پیش‌قدم، ر.، و امین‌یزدی، س ا (الف1396). معرّفی الگوی هیجامد و بررسی تأثیر آن در غرقگی و سبک‌های یادگیری یادگیرندگان زبان فارسی به‌عنوان زبان خارجی. پژوهش‌نامۀ آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان، 6(1)،57-82.

ابراهیمی، ش.، پیش‌قدم، ر.، استاجی، ا.، و امین یزدی، س ا. ب1396). بررسی تأثیر تدریس مبتنی بر الگوی هیجامد بر هیجانات زبان‌آموزان فارسی زبان زن در ایران. جستارهای زبانی، 9(3)، 97-63.

ابوالقاسمی، م. (1373). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.

ابوالقاسمی، م. (1378). تاریخ مختصر زبان فارسی. تهران: طهوری.

ارشادی‌نیا، م. (1397). آسیب‌شناسی کتاب درسی مبانی عرفان نظری با رویکرد تحلیل محتوا و روش. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 22(4)، 78-96.

ایمان، م.، و نوشادی، م. (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 3(2)، 44-15.

آقاشیری، ص. (1391). بررسی میزان توجّه به مؤلفه‌های خلاقیت در برنامه درسی قرآن کریم دورۀ ابتدایی (پایان نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ایران.

باقری، م. (1378). مقدمات زبانشناسی. تهران: نشر قطره.

بهرام بیگی، م. (1396). نقش تصویر و رنگ آن در کتاب‌های درسی و دانشگاهی و تأثیر آن بر آموزش زبان بیگانه. ترویج علم، 7(10)، 37-53.

پیش‌قدم، ر.، ابراهیمی، ش.، و طباطبائیان، م. (1398). رویکردی نوین به روان‌شناسی آموزش زبان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

پیش‌قدم، ر.، طباطبائیان، م.، و ناوری، ص. (1392). تحلیل انتقادی و کاربردی نظریه‌های فراگیری زبان اول از پیدایش تا تکوین. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

پیش‌قدم، ر.، و ابراهیمی، ش. (1396). معرّفی الگوی هیجامد و شیوه‌های افزایش آن در آموزش زبان فارسی به زبان‌آموزان غیر فارسی زبان. مقاله ارایه شده در دومین همایش ملی آموزش زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاهفردوسیمشهد.

پیش‌قدم، ر.، و رستمی سرابی، ز. (1394). نقد و بررسی کتاب «انگلیسی پایه هفتم» از دیدگاه مدل تحولی-تفاوت‌های فردی مبتنی بر ارتباط. پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ۱۵(3)، 25-42.

پیش‌قدم، ر.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1396). معرّفی هیجامد به‌عنوان ابزاری مؤثر در پذیرش نوواژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جستارهای زبانی، 8(5)، 105-790

چشمه سهرابی، م. (1394). کالبدشناسی و اعتبارسنجی کتاب‌های دانشگاهی مورد پژوهی کتاب «آشنایی با علم سنجی». نقد دیروز، 2(7)، 217-251.

حسین پور، ش.، و زین‌آبادی، ح. (1397). مدرّسه پژوهش محور: تدوین و آزمون یک الگوی علی به روش ترکیبی اکتشافی. خانواده و پژوهش، ۱۵(42)، 28-47.

حسینی، ف.، و  خیر، م. (1389). بررسی نقش معلم در هیجانات تحصیلی ریاضی و تنظیم هیجانی دانش‌آموزان. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز، 5(20)، 1-23.

خسروی‌پور، م.، و بازوبندی، م. (1394). بررسی تأثیر استفاده از لوازم تکنولوژی در یادگیری علوم زمین و موانع آن. مقالۀارائهشده در دومین کنگرۀ بین‌المللی تخصصی علوم زمین، تهران.

رضائی باغ بیدی، ح. (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.

رضوانی، ر.، و امیری، ط. (1392). تحلیل محتوای کتب آموزش زبان انگلیسی منتخب دانشگاهی از نظر میزان توجّه به هوش‌های چندگانه. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 14(4)، 200-189.

رضی، ا. (1388). شاخص‌های ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی. سخن سمت، 32(21)، 30-21.

ضعیفی، ر، باقری، م.، حق دوست، ف.، و یادآور، م. (1387). تحلیل محتوا. فصلنامۀ پرستاری ایران، 21(53)، 41-52.

فرشیدورد، خ. (1387). دستور تاریخی مختصر زبان فارسی تهران: زوار.

قنبری، ع.، و عطرکار، ر. (1383). مقایسۀ آموزش با استفاده از لوح فشرده و بوکلت بر برآیندهای یادگیری دانشجویان پرستاری و مامایی در مورد خودآزمایی پستان. مجلۀ دانشکدۀ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ۱۲(48)، 33-39.

کفی‌زاده، م و موسی‌پور، ن. (1385). ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی.مقالۀ ارائه شده در  اولین همایش بین‌المللی کتاب درسی دانشگاهی، تهران.

ملکی، ح. (1387). کتاب درسی (طراحی و تألیف). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.          

ناتل خانلری، پ. (1369). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشرنو.

نظری منظم، ه.، و موسوی، ر. (1395). نقد و بررسی نقش آموزش تصویر در کتاب‌های آموزش زبان عربی به غیر عرب زبان‌ها (بررسی موردی: کتاب تاریخ الادب العربی، اثر حنا الفاخوری). پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 39(20)، 27-44.

نیک‌نفس، س.، و علی‌آبادی، خ. (1392). نقش تحلیل محتوا در فرآیند آموزش و طراحی کتاب‌های درسی. مجله جهانی رسانه-نسخه فارسی، 8(2)، 150-124.

نیلی احمدآبادی، م.، و دانا، ع. (1396). جستاری بر ابعاد و مؤلفه‌های ارزیابی نقادانۀ کتب درسی دانشگاهی با تأکید بر اصول طراحی و سازماندهی پیام‌های آموزشی. پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 7(17)، 219-233. 

هاشمی‌پرست، م.، صادقی، ر.، قانع پور، م.، اعظم، ک.، و طل، آ. (1395). تعیین و مقایسه‌ی تأثیر دو شیوۀ آموزش الکترونیک و سخنرانی بر میزان آگاهی کارکنان اداری بخش‌های بالینی بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران در زمینۀ کنترل عفونت‌های بیمارستانی. مجلۀ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت)، 10(3)، 230-238. 

   

Borsipour, B. (2016). Emotioncy and willingness to read: A case of Iranian EFL learners (Unpublished master’s thesis), Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Greenspan, S., & Weider, S. (1998). The child with special needs: Encouraging intellectual and emotional growth. New York, NY: Perseus Publishing

Lombard, M., Synder-Duch, J., & Bracken, C. (2002). Content analysis in mass communicatio: Assessment and reportiong of intercoder reliability. Human Commun Research, 28(4), 587-604.                                                                                                                     

Makikangas, A., Bakker, A. B., Aunola, K., & Demerouti, E. (2010). Job resources and flow at work: Modeling the relationship via latent growth curve and mixture model methodology. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83(5), 795- 814.                                                                                                                                        

Pekrun. R. (2006). The control-value theory of achievement emotions: Assumptions,  corollaries, and implications for educational research and practice. Educational Psychology Review,18(4), 315-341.                                                                                                 

Pishghadam, R. (2015). Emotioncy in language education: From exvolvement to involvement. Paper presented at the 2nd conference of Interdisciplinary Approaches to Language Teaching, Literature, and Translation Studies. Iran, Mashhad.                         

Pishghadam, R. (2016). A look into the life of the senses: Introducing educational emotioncy pyramid [PowerPoint slides]. Retrieved from http:// pishghadam. profcms.um.ac.ir/index.php/index.php?option=com_profactivity&task=allPublications

Pishghadam, R., Adamson, B., & Shayesteh, S. (2013). Emotion-based language instruction (EBLI) as a new perspective in bilingual education. Multilingual Education, 3(9), 1-16.                                                                                                                           

Pishghadam, R., Jajarmi, H., & Shayesteh, S. (2020). Sense combinations influence the neural mechanism of L2 comprehension in semantically violated sentences: Insights from emotioncy. Journal of Neurolinguistics, 58, 1-12.

Pishghadam, R., Zabetipour, M., & Aminzadeh, A. (2016). Examining emotions in English language learning classes: A case of EFL emotions. Issues in Educational Research, 26(3), 508-515.

Rahmawati, L. (2018). A content analysis of the English textbook primary English as a second language (Unpublished master's thesis). Sunan Ampel State Islamic University of Surabaya, Surabaya, Indonesia.         

Schutz, P. A., & Pekrun, R. (2007). Emotion in education, San Diego, CA: Elsevier.       

Shahian, L. (2016). Examining the relationship between flow, emotioncy and reading comprehension: A case of Iranian EFL learners (Unpublished masterse's thesis). Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Shayesteh, S, Pishghadam, R., & Khodaverdi, A. (2020). FN400 and LPC responses to different degrees of sensory involvement: A study of sentence comprehension. Advances in Cognitive Psychology, 16(1), 45-58.