تبارشناسی خاندان کامکار: کارگزاران خراسان در سدۀ سوم و چهارم هجری

تاریخ و فرهنگ

مقاله 1، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 28-9   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2021.40898.88821

نویسندگان

فاطمه حاجی پور لاطرانی¹؛ رضا شعبانی صمغ آبادی^{* 2}؛ آذرتاش آذرنوش³

¹دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²استاد گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

³استاد ادبیات عرب دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

کامکاران از خاندان‌های ایرانی سده‌های نخستین هجری و از دهقانان بنام خراسان بودند (حدود 31ـ309ق). نام این خاندان برگرفته و منتسب به کامکار، دهقان مروی و از فرزندان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی (632ـ651م)، است. برخی از اعضای این خاندان در دستگاه حکومتی طاهریان (205ـ259ق)، صفاریان (247ـ393ق) و سامانیان (261ـ395ق) جایگاه و مناصبی داشته‌اند. در پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به معرفی آنان و مناصب کشوری و لشگری ایشان پرداخته خواهد شد. این خاندان امارت بخش‌هایی از خراسان و فرماندهی لشکر امرای خراسان را بر عهده داشتند. معروف‌ترین شخصیت این خاندان، احمد بن سهل بن هاشم (د.307ق) بود. پدر و برادران او نیز دبیر و منجم بودند. این خاندان علاوه بر نقش سیاسی ـ نظامی، با حمایت از ادبا و دانشمندان در ماندگاری علم و فرهنگ ایران نیز مؤثر بودند.

کلیدواژه‌ها

کامکاران؛ خراسان؛ یزدگرد سوم؛ احمد بن سهل

مراجع

ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید. شرح نهج­البلاغه. به‌تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم. قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.

ابن­اثیر، علی­ بن ­محمد. الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر، 1385ق.

ابن­بابویه، محمد­ بن ­علی. ترجمه خصال صدوق. ترجمۀ مدرس گیلانی. تهران: جاویدان، 1362ش.

ابن­خلدون، عبدالرحمن­ بن ­محمد. العبر؛ تاریخ ابن خلدون. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1363ش.

ابن­خلدون، عبدالرحمن­ بن ­محمد. تاریخ ابن­خلدون. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1391ق.

ابن­سینا، حسین­ بن ­عبدالله. قراضۀ طبیعیات. به‌تصحیح غلامحسین صدیقی. تهران: انجمن آثار ملی، 1332ش.

ابن­ندیم، محمد­ بن ­اسحاق. الفهرست. تهران: بانک بازرگانی ایران، 1346ش.

اسفزاری، معین­الدین محمد. روضات الجنات فی أوصاف مدینة هرات. به‌تحقیق محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران، 1338ش.

اشپولر، برتولد. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمۀ جواد فلاطوری. تهران: علمی و فرهنگی، 1391ش.

برهان، محمدحسین بن خلف. فرهنگ فارسی برهان قاطع. تهران: نیما، 1380ش.

بلخی، ابوزید ‌احمد­ بن ­سهل. مصباح الأبدان و الأنفس. به‌تحقیق محمد مصری. قاهره: معهد المخطوطات العربیه، 2005.

بیرونی، ابوریحان محمد­ بن ­احمد. آثار الباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر، 1386ش.

پریخانیان، آ. «جامعه و قانون ایرانی: قانون خانواده». تاریخ ایران، ترجمۀ حسن انوشه، جلد سوم، 11ـ 70. تهران: امیرکبیر، 1387ش.

ثعالبی، عبدالملک­ بن ­محمد. یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. به‌کوشش ابراهیم شمس­الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420ق.

ثواقب، جهانبخش. «ضرب سکه در خلافت اسلامی». مشکوة، شماره‌های 68 و 69 (پاییز و زمستان 1379ش): 264 ـ 285.

خطیبی، ابوالفضل. «احمد­ بن ­سهل». در دایرة ­المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1373ش.

سلامی، حسین بن احمد. اخبار ولاة خراسان. به‌کوشش محمدعلی کاظم‌بیگی. تهران: میراث مکتوب، 1390ش.

سلیمانی، سعید. تاریخ سکه در دودمان­های محلی ایران. تهران: برگ­نگار، 1396ش.

سمعانی، عبدالکریم­ بن ­محمد. الأنساب. به‌تصحیح عبدالرحمن بن یحیی معلمی. حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیه، 1382ق.

سوزنی سمرقندی. دیوان حکیم سوزنی سمرقندی. به‌تصحیح ناصرالدین شاه­حسینی. تهران: امیرکبیر، 1338ش.

شبانکاره­ای، محمد­ بن ­علی. مجمع الأنساب. به‌تصحیح هاشم محدث. تهران: امیرکبیر، 1381ش.

صفا، ذبیح­الله. تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس، 1378ش.

صفا، ذبیح­الله. «شرایط اجتماعی و سیاسی ایران بعد از سقوط شاهنشاهی ساسانی». ایران­شناسی، شمارۀ 6 (تابستان 1369): 239ـ247.

طبری، محمد­ بن ­جریر. تاریخ الطبری. به‌تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم. بیروت: بی­نا، بی­تا.

فرای، ر.ن. «سامانیان». تاریخ ایران، ترجمۀ حسن انوشه، جلد چهارم، 119ـ141. تهران: امیرکبیر، 1379ش.

فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. تهران: قطره، 1379ش.

گردیزی، عبدالحی­ بن ­ضحاک. تاریخ گردیزی. به‌تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب، 1363ش.

گلسرخی، ایرج. روایت شاهنامه به نثر. تهران: علم، 1381ش.

لسترنج، گای. جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی، 1393ش.

مامقانی، عبدالله. تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف: مطبعة المرتضویه، بی­تا.

محمدی، علی و دیگران. «روایتی نو از تدوین حماسۀ ملی (شاه­نامه)». کهن­نامۀ ادب پارسی، سال ششم. شمارۀ 2 (تابستان 1394): 125ـ156.

معین، محمد. فرهنگ فارسی معین. تهران: نامن، 1384ش.

مؤید ثابتی، علی. «شهر مرو». گوهر، شماره‌های 47 و 48 (بهمن و اسفند 1355ش): 912ـ919.

ناشناس. اخبار الائمه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان. با گردآوری ویلفرد مادلونگ. بیروت: فرانزشتاینر، بی­تا.

ناشناس. تاریخ سیستان. به‌تصحیح ملک­الشعرای بهار. تهران: پدیدۀ خاور، 1366ش.

نرشخی، محمد­ بن ­جعفر. تاریخ بخارا. به‌تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: توس، 1363ش.

نفیسی، سعید. «زنان و فرزندان یزدگردسوم». مهر، سال اول، شمارۀ 4 (شهریور 1312): 265 ـ 272.

هروی، جواد. تاریخ سامانیان. تهران: امیرکبیر، 1393ش.

یاقوت‌حموی، یاقوت­ بن ­عبدالله. معجم الأدباء. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: سروش، 1381ش.