هماهنگی واکه‌ای در صرف افعال گویش مشهدی: واج‌شناسی زایشی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1400، صفحه 23-48   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.39566

نویسندگان

سیدمحمد حسینی^{* 1}؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا²

¹دانشگاه اراک

²تربیت مدرس

چکیده

در این پژوهش هماهنگی واکه‌ای پیش‌وندهای فعلی در گویش افراد میان‌سال غیرمهاجر شهر مشهد در چارچوب واج‌شناسی زایشی بررسی می‌گردد. بدین منظور بیش از 120 فعل بسیط گویش مشهدی صرف شده و تناوب‌های واجی واکه‌ها در پیش‌وندهای فعلی استمرار، التزام و نفی در محیط آوایی خود استخراج و از نظر هماهنگی مشخصه‌های واجی بررسی گردید. نتایج نشان می‌دهد که هماهنگی واکه‌ای در گویش مشهدی در مشخصه‌های پسین بودن، افراشتگی و یا هر دو با هم رخ می‌دهد و همخوان‌های تیغه‌ای در صورتی که واکه ستاک پسین افتاده باشد تیره هستند و اجازه هماهنگی نمی‌دهند. یافته‌ها، همچنین، نشان می‌دهد که واکه پیش‌وند نفی کمتر از پیش‌وندهای استمرار و التزام در فرایندهای هماهنگی شرکت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

گویش مشهدی؛ پیش‌وند فعلی؛ هماهنگی واکه‌ای؛ واج‌شناسی زایشی

مراجع

• ابوالقاسمی، محسن (1373). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
• ادیب طوسی، محمدامین (1341). «لغات نوغانی (مشهدی)». نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز. سال چهاردهم، شماره بهار، صص. 2-41.
• پهلوان‌نژاد، محمدرضا و حسین نجاتیان (1390). «بررسی و توصیف نظام آوایی گویش مشهدی». فصلنامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران. سال اول، شماره 1. صص 31-55.
• کامبوزیا، عالیه کرد زعفرانلو (1385). واج‌شناسی: رویکردهای قاعده‌بنیاد. تهران: انتشارات سمت.
• کامبوزیا، عالیه کردزعفرانلو و فاطمه عزت‌آبادی‌پور. (1396). «بررسی فرایند ارتقاء واکه و واژگونی این قاعده در گونههای زبان فارسی: رویکرد زایشی». فصلنامة مطالعات زبانها و گویشهای غرب ایران، سال 5، شماره 19، صص. 36-19.
• کامبوزیا، عالیه کردزعفرانلو، فردوس آقاگل زاده سیلاخوری و شراره هادیان زرکش مقدم. (1397). بررسی تغییرات واکه پسین افراشته گرد در گونه‌های زبانی استان اصفهان: چارچوب واج‌شناسی زایشی. سال 8، ش 15، صص. 53-35.
• کامبوزیا، عالیه کردزعفرانلو و بهرام هادیان. (1388). طبقات طبیعی در واکه­های فارسی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 15، صص. 117-144.
• کلباسی، ایران (1374). فارسی ایران و تاجیکستان (یک بررسی مقابله‌ای). تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
• مروارید، محمدرضا (1392). «تاریخ مشهد» http://imamreza.net/per/imamreza.php?id=92 (تاریخ دسترسی 24/9/1392).
• هایمن، لاری ام. (1368). نظام آوایی زبان: نظریه و تحلیل. ترجمه یدالله ثمره. تهران: فرهنگ معاصر.
• وحیدیان کامیار، تقی (1383). «گویش مشهدی»، مقاله ارائه شده در دومین همایش ملی ایران‌شناسی: زبانهای ایرانی و زبان‌شناسی ایران، ۳۰ آذر-3 دی‌ماه. تهران.
• فیروزیان پوراصفهانی، آیلین و بهداد بهمدی مقدس (1389). «تحلیل فرایندهای واژواجی هماهنگی واکه‌ای در افعال گویش مشهدی به کمک نظریه‌های زایشی خطی و غیرخطی». مقاله ارائه شده در همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران.10 و 11 آذر. سمنان، دانشگاه سمنان.
• مدرسی قوامی، گلناز(1389). «الگوهای هماهنگی واکه‌ای و هم‌تولیدیِ واکه‌به‌واکه در زبان فارسی». زبان و زبان‌شناسی،دوره 6، شماره 11، صص. 69-86.
• Baković, Eric (2007). “Local assimilation and constraint interaction” in Cambridge Handbook of Phonology, pp. 335-352. Edited by Paul De Lacy, Cambridge: Cambridge University Press.
• Bloomfield, Leonard. 1962. The Menomini language. Yale University Press.
• Chambers, J. K. and Peter Trudgill (2004). Dialectology. Cambridge: Cambridge University Press.
• Chomsky, Noam and Morris Halle (1968). The Sound Pattern of English. New York: Harper and Row.
• Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (6^th). London: Blackwell Publishing Ltd.
• Durand, Jacque. 1990. Generative and Non-linear Phonology. New York: Routledge.
• Huber, Daniel. 2006. On the representation of coronals and velars across theories. First Central European Student Conference in Linguistics, May 2006, Budapest, Hungary. pp.1-12.
• Jakobson, Roman and M. Halle. (1956) Fundamentals of Language, The Hague: Mouton.
• Jensen, T. Johnson (2004). Principles of Generative Phonology: An Introduction. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Kenstowicz, Michael and Charles Kisseberth (1979). Generative Phonology: Description and Theory. New York: Academia Press.
• Kimper, Wendell. 2011. Competing Triggers: Transparency and Opacity in Vowel Harmony. Unpublished Ph.D. Dissertation. University of Massachusetts Amherst.
• Paradis, Carole and Jean-Francois Prunet (eds.) (1991). The Special Status of Coronals: Internal and External Evidence. San Diego: Academic Press.
• Perri, John R. (2005). A Tajik Persian Reference Grammar. Leiden: Brill.
• Rice, Keren (2009). “On Coronals: Are they special?” in Toronto Working Papers in Linguistics, 30: 1-15.
• Roca, Iggy. 1994. Generative Phonology. London: Routledge.
• Rohany Rahbar, Elham (2008). “A Historical Study of the Persian Vowel System”, in Kansas Working Papers in Linguistics, 30, 233-245.
• Rohany Rahbar, Elham (2009). “Coronal Vowels in Persian”, in Toronto Working Papers in Linguistics, 30: 119-129.
• Rose, Sharon and Rachel Walker (2011). “Harmony Systems”. The Handbook of Phonological Theory, Second Edition. Edited by John Goldsmith, Jason Riggle, and Alan C. L. Yu, pp. 240-290. London: Blackwell Publishing Ltd.
• Windfuhr, Gernot and John R. Perry (2009) “Persian and Tajik”, in Gernot Windfuhr (Ed.) The Iranian Languages. pp. 516-544. Routledge: London and New York.

Zsiga, E. (2006). “Assimilation”, in Encyclopedia of Language and Linguistics. Edited by Keith Brown, pp.553-558, London: Elsevier