دستور نقش و ارجاع و دستوری شدگی- شواهدی از معین شدگی در فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، تیر 1399، صفحه 137-188   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.39567

نویسنده

فرهاد معزی پور^*

دانشگاه صنعتی شاهرود

چکیده

دستوری‌شدگی فرایندی است که منجر به شکل‌گیری واحدهای دستوری از منابع واژگانی می‌شود یا به‌موجب آن واحدهای دستوری در یک زبان، دستوری‌تر می‌شوند. یافتن مصادیق دستوری‌شده در زبان فارسی پیشتر موضوع پژوهش‌های زبان‌شناختی متعددی بوده است، اما آنچه که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان از قابلیت‌های دستور نقش و ارجاع به عنوان یک چارچوب دستوری نقش­گرا برای نمایش درجات متفاوت دستوری‌شدگی استفاده کرد؟ پژوهش حاضر، نظری است و نگارنده برای پاسخ به پرسش مذکور، چهار فعل معین در زبان فارسی شامل «باید»، «خواستن»، «داشتن» و «توانستن» را برمی­گزیند تا با بررسی رفتارهای واژی- نحویشان که بازتاب درجات متفاوتی از معین­شدگی آنها برای نمایش نمود، وجهیت و زمان می­باشد، قابلیت­های نحویِ دستور نقش و ارجاع را در بازنمایی صوریِ دستوری­شدگی به تصویر کشد. طبیعتاً چارچوب نظری اتخاذ‌شده در این پژوهش دستور نقش و ارجاع است و هدف، آزمودن سازوکارهای نحوی در این انگارۀ دستوری از جمله ساخت لایه‌ای بند مشتمل بر فرافکنی سازه‌ای و فرافکنی عملگر، و روابط پیوند- شبکه برای نمایش صوری دستوری‌شدگی می‌باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها

دستوری‌شدگی؛ دستور نقش و ارجاع؛ فعل معین؛ فارسی

مراجع

1-     اخلاقی، فریار، (1386). ˮبایستن، شدن و توانستن: سه فعل وجهی در فارسی امروز“، دستور، ش. 3، صص. 132-82.

2-     استاجی، اعظم، (1385). ˮگذر از مالکیت به نمود در زبان فارسی“، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش. 19(16)، صص. 15-1.

3-     انوشه، مزدک، (1397)، ˮنمود دستوری در ساخت فعل­های پیاپی در زبان فارسی: رویکردی کمینه­گرا“، پژوهش­های زبان­شناسی، س. 11، ش. 20، صص. 91-73.

4-     باطنی، محمدرضا، (1348). توصیف ساختمان دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

5-     خانلری، پرویز، (1377). تاریخ زبان فارسی. تهران: انتشارات فردوس.

6-     داوری، شادی، (1394). ˮاز اجبار تا یقین، تکوین و تحول معنای وجهی «باید» بر اساس فرایند معین‌شدگی“، جشن­نامۀ دکترکورش صفوی، تهران: انتشارات سیاهرود، صص. 151-111.

7-     --------- و نغزگوی­کهن، مهرداد، (1395). ˮاز اراده تا آینده: دستوری شدگی زمان آینده در فارسی“، زبان­شناخت، س. 7، ش. 13، صص. 87-59.

8-     -------- و نغزگوی­کهن، مهرداد، (1396).  افعال معین در زبان فارسی: رویکرد معین­شدگی، تهران: انتشارات نویسه.

9-     راسخ­مهند، محمد، (1393). ˮپیدایش افعال دوگانه در زبان فارسی“، زبان­شناسی تطبیقی، س. 4، ش. 7، صص. 95-69.

10-            سبزواری، مهدی، (1383). ˮ«دستوری شدن» افعال کمکی فارسی نوین“، فرهنگ، ش. 50-49، صص. 82-55.

11-            محمودی­ بختیاری، بهروز، (1387).ˮساختواژۀ افعال شاید و باید در زبان فارسی“، دستور، ش. 4، صص. 169-152.  

12-            میرزایی، آزاده، (1393). ˮفعل­های چندپارۀ زبان فارسی“، علم زبان، س. 2، ش. 2، صص. 70-53.

13-            نغزگوی­کهن، مهرداد، (1389). ˮافعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی“، ادب­پژوهی، ش. 14، صص. 110-93.

14-            همایون­فر، مژگان، (1392). ˮبررسی روند دستوری­شدگی فعل­های وجهی زبان فارسی براساس پارامترهای لِمان“، دستور، ش. 9، صص. 73-50.

15-   Aikhenvald, Alexandra. 2018. Serial Verbs. Oxford: OUP.

16-   Anderson, Gregory. 2006. Auxiliary Verb Constructions. Oxford: OUP.

17-   Bonami, Oliver & Samvelian, Pollet. 2014.  The diversity of inflectional periphrasis in Persian. Journal of Linguistics 51(2), 327-382. 

18-   Davari, Shadi & Naghzguy-Kohan, Mehrdad. 2017. The grammaticalization of progressive aspect in Persian. In The Grammaticalization of Tense, Aspect, Modality and Evidentiality: A Functional Perspective, Kees Hengeveld, Heiko Narrog & Hella Olbertz (eds), 163-190. Berlin: De Gruyter.

19-   Estaji, Azam & Bubenik, Vit. 2007. On the development of the tense/aspect in Early New and New Persian. Diachronica 24(1), 31-55.

20-   Ghafar Samar, Reza & Bhatia, Tej. 2017. The future of ‘future’: A Persian perspective on grammaticalization of future marking. Asia-Pacific Language Variation 3(2), 130-159.

21-   Haspelmath, Martin. 1998. The semantic development of old presents new futures and subjunctive without grammaticalization. Diachronica 15(1), 29-62.

22-   Heine, Bernd. 1993. Auxiliaries: Cognitive Forces and Grammaticalization. Oxford: OUP.

23-   Hiene, Bernd & Narrog, Heiko. 2010. Grammaticalization and linguistic analysis. In The Oxford Handbook of Linguistic Analysis, Bernd Heine & Heiko Narrog (eds), 401-423. Oxford: OUP.

24-   -------------------------------------. 2011. The Oxford Handbook of Grammaticalization. Oxford: OUP.

25-   Hopper, Paul & Traugott, Elizabeth. 2003. Grammaticalization. Cambridge: CUP.

26-   Ilkhanipour, Negin. 2017. On subjunctive clauses and irrealis mood in Persian. Canadian Journal of Linguistics 63(1), 100-111.

27-   Jahani, Carina. 2008. Expressions of future in Classical and New Modern Persian. In Aspects of Iranian Linguistics, Simin Karimi, Donald Stilo & Vida Samiian (eds), 175-153, New Castle: Cambridge Scholars Publishing.

28-   Kailuweitm Rolf, Wiemer, Björn, Staudinger, Eva & Matasović, Ranko. 2008. New Applications of Role and Reference Grammar: Diachrony, Grammaticalization and Romance languages. New Castle: Cambridge Scholars Publishing. 

29-   Khomeijani Farahani, Ali Akbar. 1990. A Syntactic and Semantic Study of the Tense and Aspect System of Modern Persian. PhD dissertation, the University of Leeds.

30-   Kuteva, Tania. 2001. Auxiliation: An Enquiry into the Nature of Grammaticalization. Oxford: OUP.

31-   Lehmann, Christian. 2002. Thoughts on Grammaticalization. Arbeitspapiere des Seminars für Sprachwissenschaft der Universität Erfurt [Working papers of the Department of Linguistics of the University of Erfurt].

32-            https://www.christianlehmann.eu/publ/ASSidUE09.pdf

33-   Lenepveu-Hotz, Angès. 2010. Des verbes modaux persans et de l'évolution de leur construction entre les Xe et XVIe siècles [Persian modal verbs and the evolution of their construction between the 10th and 16th centuries]. Studia Iranica 39(1), 79-107.

34-   ---------------------------- 2018. Evolution of the subjunctive in New Persian (10th–20th): From disappearance to reappearance. Folia Linguistica Historica 39(2), 421-440.

35-   MacKinnon, Colin. 1977. The New Persian Preverb bi-. Journal of the American Oriental Society 97(1). 8-26.

36-   Nematollahi, Narges. 2014. Development of the progressive construction in Modern Persian. In Proceedings of the 1st Conference on Central Eurasian Languages and Linguistics, Öner Özçelik & Amber Kennedy Kent (eds), 102-114. Bloomington, Indiana: Indiana University.

37-   Taleghani, Azita. 2008. Modality, Aspect and Negation in Persian. Amsterdam: John Benjamins.

38-   Vafaeian, Ghazaleh. 2018. Progressives in Use and Contact. PhD dissertation, Stockholm University. 

39-   Van Valin, Robert. 2005. Exploring the Syntax-Semantics Interface. Cambridge: CUP.

40-   Van Valin, Robert & LaPolla, Randy. 1997: Syntax: Structure, Meaning and Function. Cambridge: CUP.