پژوهشی در تحولات صوری -معنایی چند واژه از تاریخ بیهقی در گویش محلی شهرستان تایباد

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 11، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، تیر 1399، صفحه 305-326   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.48348.0

نویسندگان

فضل اله خدادادی^{* 1}؛ حمید طاهری²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی ره.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

بر این باوریم که زبان مجموعه‌ای نظام‌مند و به‌هم‌پیوسته است که در عین یکپارچگی و تشکّل، پیوسته در حال تحول و دگرگونی است. یکی ازگسترده ترین حوزه‌های دستخوش تحول این نظام حوزۀ معنایی و ساختاری است. پیرو این تحولات در مطالعه‌ی تاریخی – جغرافیایی واژگان تاریخ بیهقی در منطقۀ شرق خراسان رضوی(تایباد)،به این نکته رسیده‌ایم که باوجودآنکه نزدیک به هزار سال از زمان تألیف این اثر می‌گذرد، امروزه هنوز در گویش محلی مردمان این خطه، واژگانی دیده می‌شود که به سه گونه متحول شده‌اند: یا به همان شکل به‌کاررفته در تاریخ بیهقی (در تلفظ و معنا) استعمال می‌شوند، یا همراه با تحولات آوایی، دچار تحول معنایی نیز گردیده‌اند و یا باوجود حفظ شکل ظاهری، ازنظر معنایی نیز کاملاً تغییر کرده‌اند. این مقاله به روش میدانی و با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای ضمن توجه بر مطالعات تحول معنا در زبان، به بررسی سیر تحول معنایی-ساختاری چندی از این واژگان در گویش شرق خراسان رضوی(تایباد) می‌پردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که دگردیسی تحولات معنایی-ساختاری واژگان تاریخ بیهقی در گویش شرق خراسان رضوی بیشتر از نوع دگرگونی داخلی و براثر مشابهت واژگان بوده است.

کلیدواژه‌ها

تحولات معنایی؛ تحولات ساختاری؛ واژگان محلی؛ تایباد

مراجع

1-     آصف فکرت، محمد. (1376)، فارسی هروی- زبان گفتاری هرات، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

2-     ابوالقاسمی، محسن (1379): ریشه­شناسی (اتیمولوژی)، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ دوم.

3-     ----، ----.(2535)، تحول معنی واژه در زبان فارسی، تهران، چاپخانۀ حیدری، چاپ اول.

4-     اختیاری،زهرا،(1388).«واکاوی چند واژه از تاریخ بیهقی»،نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز،شمارۀ 209، صفحات(1تا19).

5-     افراشی، آزیتا. (1388)، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت، چاپ دوم.

6-     افغانی نویس،عبدالله.(1369)،لغات عامیانه فارسی افغانستان ، تهران: موسسۀ تحقیقات و انتشارات بلخ.

7-     اکبری شالچی ، میرحسین. (1370) ، فرهنگ گویش خراسان بزرگ،تهران: مرکز.

8-     انصاف پور، غلامرضا، (1374).فرهنگ فارسی،چاپ دوم، تهران: زوار

9-     آرلاتو،آنتونی.(1373). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمۀ یحیی مدرس، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

10-              بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1374): تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، سه جلد، تهران: انتشارات مهتاب، چاپ چهارم.

11-              بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، ، (1383)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی،مشهد: دانشگاه فردوسی،چاپ چهارم.

12-              دانشگر،احمد.(1374)،فرهنگ واژه‌های رایج تربت‌حیدریه ، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

13-              دبیر سیاقی، محمد،(1351)،گزیدۀ تاریخ بیهقی، تهران: زوار.

14-              دهخدا،علی‌اکبر.(1356).لغت‌نامه.تهران: دانشگاه تهران.

15-              رضایی ،جمال ،(1373) ،گویش بیرجند ، چاپ اول ، تهران ، روزبهان.

16-              صفوی، کورش (1383): درآمدی بر معنی­شناسی، تهران: سورۀ مهر، چاپ دوم

17-              مودودی محمدناصر و تیموری زهرا.(1384) ،ادبیات شفاهی تایباد ، مشهد: ماه جان.