توصیف اصطلاحات در فرهنگ‌های لغت فارسی و کاربرد آن در فرهنگ‌نگاری براساس رویکرد معناشناسی شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، تیر 1399، صفحه 31-60   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.48577.0

نویسندگان

پریوش اعلائیان¹؛ سید مصطفی عاصی^{* 2}؛ علی کریمی فیروزجایی³؛ حیات عامری⁴

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

²پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

³دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

چکیده
با روی کار آمدن فرهنگ‌های الکترونیکی و با توجه به نارسایی‌های فرهنگ‌های موجود فارسی، ارائۀ شیوه‌ای علمی و مبتنی بر نظریه در فرایند تدوین فرهنگ‌ها ضروری است. یکی از دغدغه‌های حوزۀ فرهنگ‌نگاری، همواره شیوۀ مرتب کردن اصطلاحات و عبارات‌ اصطلاحی بوده است. هدف از پژوهش حاضر ارائۀ اصطلاحات و عبارات اصطلاحی به شیوه‌ای غیر‌خطی در فرهنگ‌ها است. برای رسیدن به هدف پژوهش این پرسش مورد توجه قرار گرفت که چگونه می‌توان شیوه‌ای جدا از شیوۀ متداولِ ترتیب الفبایی و خطی برای فهرست کردن اصطلاحات و ارائۀ معادل‌های آنها در نظر گرفت؟ در این راستا، نگارندگان با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد معناشناسی شناختی و مفاهیم مطرح در آن، همچون استعارۀ مفهومی، مجاز مفهومی و نیز دانش متعارف، به بررسی داده‌های برگرفته از فرهنگ دوجلدی فارسی سخن (انوری، 1382) پرداختند. در انتها، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با ارائۀ بسته‌های استعاری و مجازی و براساس دانش متعارف اهل زبان در فرهنگ‌های لغت، می‌توان شیوه‌ای غیرخطی برای چینش اصطلاحات و معادل‌های آنها پیشنهاد کرد. اما تمام اصطلاحات قابل تحلیل براساس استعاره، مجاز و دانش متعارف نبودند، زیرا بعضی از اصطلاحات با بخش غیرمجازی زبان ساخته شده‌اند و بر همان اساس هم قابل تحلیل می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: فرهنگ‌نگاری؛ معناشناسی شناختی؛ استعارۀ مفهومی؛ مجاز مفهومی؛ اصطلاحات

مراجع

1-    افراشی، آزیتا. (1395). مبانی معناشناسیِ شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2-     انوری، حسن. (1382). فرهنگ فشرده سخن. چاپ اول، جلد 1 و 2. تهران: سخن.

3-     راسخ‌مهند، محمد و شمس‌الدینی، مونا. (1391). «طبقه‌بندی معنایی اصطلاحات فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی». ادب‌پژوهی. ش 20. صص 11-32.

4-     فیاضی، مریم. (1396). «فرهنگ‌نگاری در قلمرو زبان‌شناسی شناختی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. س7. ش 14. صص 135-144.

5-     طبیب‌زاده، امید و گندمکار، راحله. (1396). بررسی مجاز در زبان فارسی بر مبنای نظریه‌ی مفاهیم واژگانی و الگوهای شناختی. زبان‌پژوهی. س 9. ش 23. صص151-176.

6-      Baker, M. (1992). In Other Words: A Coursebook on Translation. second ed. London: Routledge.

7-      http://qisar.fssr.uns.ac.id/wp-content/uploads/2015/04/In-other-words-a-coursebook-on- translation__2end_compressed-1-dikompresi.pdf

8-      Bejoint, H. (2010). The Lexicography of English. From origins to present. Oxford: Oxford university press.

9-      Csabi, S. (2002). “Polysemous words, Idioms and Conceptual Mtaphors, Cognitive Linguistics and Lexicography”. Proceeding of the Tenth EURALEX international congress, EURALEX 2002.

10-   Dadyan, I. Y. (2015). “On the Study of Idioms and the Problem of Their Equivalence”. YSU. Yerevan: publications.ysu.am › wp-content › uploads › 2015/12 › Ishkhan_Dadyan. 31/8/2017.

11-   Fernando, C. (1996). Idioms and Idiomaticity, Oxford: Oxford University Press.

12-   Fillmore, C. (1982) “Frame semantics”. In Linguistic Society of Korea (ed). Linguistics in the Morning Calm. Seoul: Hanshin.

13-   Geeraerts, D. (1990) “The lexicographical treatment of prototypical polysemy”. Meanings and Prototypes: Studies in Linguistic Classification. Ed. Savas L. Tsohatzidis, London: Routledge. pp. 195–210.

14-   Geeraerts, D. (2001). “The definitional practice of dictionaries and the cognitive semantic conception of polysemy”. Lexicographica. 17: 6-21.

15-   Geeraerts, D. (2006). “A rough guide to cognitive linguistics”. Cognitive linguistics: basic readings. Series: Cognitive Research 34. Berlin, New York: Mouton De Gruyer.

16-   Geeraerts, D. (2007). “Lexicography”. The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Edited by D. Geeraerts and H. Cuychens. Oxford: Oxford University press. pp. 1160-1174.

17-  Gibbs, R. W. (1980). “Spilling the beans on understanding and memory of idioms in conversation”. Memory and Cognition. 8: 449-456.

18-    https://link.springer.com/content/10.3758%2FBF03213418.pdf. 28/8/2019.

19-   Gibbs, R. W. and O’brien, J. L. (1990). “Idioms and mental imagery: The metaphorical motivation for idiomatic meaning”. Cognition. 36: 35-68.

20-   Gibbs, R. W. (2007). “Idioms and formulaic language”. The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Edited by D. Geeraerts and H. Cuyckens. Oxford University Press. pp. 697-725.

21-   Hamawand, Z. (2011). Morphology in English, word formation in cognitive grammar. Continuum

22-   Hartmann, R. R. K. and James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London and New York: Routledge. Linguists 2b.persiangig.com/dictionary of Lexicography Hartmann.pdf/download?4c28. 13/11/2019.

23-   Holland, D. and Quinn, N. (eds). (1987). Cultural Models in Language and thought. Cambridge: Cambridge University press.

24-   Kovacs, E. (2005). “Michael Rundell. Macmillan Phrasal Verbs Plus”. Egerjournal of English studies. Oxford: Bloombury Publishing Plc. 2005, V(2005), pp 172-173.

25-   Kovecses, Z. and Szabo, P. (1996). “Idioms: A view from cognitive semantics”, Applied Linguistics, Vol 17, No. 3, pp. 326-355. 11/11/2019.

26-   Kovecses, Z. and Radden, G. (1998). “Metonymy: Developing a cognitive linguistic view”. Cognitive Linguistics. 9-1: 37-77.

27-   Kovecses, Z. (2000). “A cognitive view of Learning idioms in an FLT context”. series B: Applied and Interdisciplinary Papers. LAUD Linguistic Agency. pp. 1-24.

28-   http://www.linse.uni-due.de/linse/laud/index.html. 21/9/2017.

29-   Kovecses, Z. (2006). Language, mind and culture: A practical introduction. Oxford: Oxford University press.

30-   Kovecses, Z. (2010). Metaphor: A practical introduction. Oxford, Oxford University press.

31-   http://applij.oxfordjournals.org at university of Crete on June 9, 2010.

32-   Kovecses, Z. and Csabi, S. (2014). “Lexicography and cognitive Linguistics”. Revista Espanola de Linguistica Aplicada/Spanish Journal of applied Linguistics. Vol 27: 1, pp: 118-139 https://benjamins.com/catalog/resla.27.1.05kov. 19/8/2017

33-   Lakoff, G. and Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.

34-   Lakoff, G. (1987). Woman, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the mind. Chicago and London: Chicago University Press.

35-   Lakoff, G. (1993). “The Contemporary theory of metaphor”. In Andrew Ortony(ed.). Metaphor and Thought. (2nd edition). Cambridge: Cambridge University Press. pp 202-251. https://terpconnect.umd.edu/~israel/lakoff-ConTheorMetaphor.pdf

36-   Lakoff, G. and Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By. London: University of Chicago Press.

37-   Langacker, R. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol 1. Stanford: Stanford University press.

38-   Nunberg, G., Sag, I. & Wasow, T. (1994). “Idioms”. Language. Cambridge University Press. 70: 491-534.

39-   Ostermann, C. (2012). “Cognitive Lexicography of emotion terms”. Euralex International Congress. pp. 493-501. www.euralex.org/elx_proceedings/Euralex2012/pp493-501. 20/7/2017

40-   Rundell, M. (2012). “It works in practice but will it work in theory?”: The uneasy relationship between lexicography and matters theoretical. In R. V. Fjeld & J. M. Torjusen (Eds.), Proceedings of the 15^th Euralex international congress, EURALEX 2012. pp. 47-92.