سنجش فرم شهری و تحلیل رابطه آن با ویژگی‌های جمعیتی با استفاده از سنجه‌های فضایی(نمونه موردی: شهر زاهدان)

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 6، دوره 5، شماره 3 - شماره پیاپی 19، آبان 1399، صفحه 110-131   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): Doi:org/10.22067/pg.v5i3.2012-1011

نویسندگان

محمد رضا شجاعی فر^{* 1}؛ محمودرضا انوری^{* 2}؛ معصومه حافظ رضازاده²

¹دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²استادیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

مطالعات متعددی به بررسی و تحلیل فرم شهری پرداخته‌اند. در این مطالعات مباحث مربوط به فرم شهری به طور کلی بر تقابل بین فرم‌های پراکنده و فشرده متمرکز شده‌است. اگرچه فرم‌های پراکنده و فشرده متمرکز دو الگوی غالب در این خصوص به شمار می‌رود، اما بررسی و تحلیل جامع سایر ابعاد فرم شهری و ارتباط آن با سایر ابعاد شهری مانند ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی به ندرت صورت گرفته است. بنابراین هدف پژوهش سنجش و تحلیل فرم شهری و رابطه آن با ویژگی­های جمعیتی در محلات شهر زاهدان می­باشد. با توجه به هدف پژوهش، نوع پژوهش کاربردی با روش توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش از ده سنجه فضایی در قالب پنج بعد متمایز فشردگی، تنوع، تخلخل، تراکم و پیچیدگی جهت بررسی و تحلیل فرم شهری استفاده شده‌است و سپس ارتباط بین سنجه‌های فضایی فرم شهری و ویژگی‌های جمعیتی محلات شهر زاهدان با استفاده از آزمون آماری پیرسون در محیط نرم افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفت. نتایج سنجه‌های فضایی نشان می‌دهد که تفاوت‌های قابل توجهی در ابعاد فرم شهری محلات شهری نمونه موردی وجود دارد. فرم شهری زاهدان دارای فشردگی و تراکم بالا، پیچیدگی و تخلخل پایین و تنوع متوسط است. علاوه‌براین، نتایج رابطه فرم شهری با ویژگی‌های جمعیتی شهر زاهدان گویای این امر است که اگرچه رابطه مستقیم مثبت و معناداری بین ویژگی‌های جمعیتی و امتیاز ترکیبی سنجه‌های فضایی فرم شهری وجود دارد؛ این رابطه در خصوص تمامی سنجه‌های فضایی برقرار نیست.

کلیدواژه‌ها

فرم شهری؛ ویژگی‌های جمعیتی؛ سنجه‌های فضایی؛ شهر زاهدان

مراجع

رضائیان، ب.، و رهنما، م. (1393)، سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل کلان شهر های ایران با استفاده از مدل های کمی، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(16)، 87-107.

رهنما، م.، و عباس زاده، غ. (1385)، مطالعه تطبیقی سنجش درجه پراکنش/ فشردگی در کلان شهرهای سیدنی و مشهد، جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 3(6).

سعیدنیا، ا. (1378)، شکل شهر، مجله معماری و فرهنگ، سال اول(1).

شیخی، ح.، پریزادی، ط.، رضایی، م.، و سجادی، م. (1391)، تحلیل و تعیین فرم کالبدی شهر اصفهان با استفاده از مدل گری و موران، پژوهش و برنامه ریزی شهری، 3(9).

فردآقائی، ف.، (1382) ، بررسی تأثیر تحولات اجتماعی- اقتصادی بر روند شهرنشینی (نمونه موردی: شهر زاهدان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و برنامهریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

قرائی، آ.، زبردست، ا.، و ماجدی، ح. (1397)، تبیین ارتباط میان فرم شهر و پایداری اجتماعی (مطالعه موردی: مناطق 22گانه شهر تهران)، فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، 5(پیاپی 11)، 79-93.

مهندسین مشاور شهر و خانه، (1385)، طرح جامع شهر زاهدان، مرحله اول، شناخت و بررسی شهر و تجزیه و تحلیل طرح، شماره 2.

وارثی، ح.، یغفوری، ح.، زنگی آبادی، ع.، (1387)، بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی از منظر عدالت اجتماعی (نمونه موردی: شهر زاهدان) ، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 11

 

Anderson, W. P., Kanaroglou, P. S., & Miller, E. J. (1996). Urban form, energy and the environment: a review of issues, evidence and policy. Urban studies, 33(1), 7-35.

Anselin, L. (1995). Local indicators of spatial association—LISA. Geographical analysis, 27(2), 93-115.

Araldi, A., & Fusco, G. (2016). Urban form from the pedestrian point of view: spatial patterns on a street network.

Bhatta, B. (2010). Analysis of urban growth and sprawl from remote sensing data: Springer Science & Business Media.

Choudhary, A., & Punia, M. (2017). Urban Form and Regional Development of National Capital Region Marginalization in Globalizing Delhi: Issues of Land, Livelihoods and Health (pp. 43-66): Springer.

Engelfriet, L., & Koomen, E. (2018). The impact of urban form on commuting in large Chinese cities. Transportation, 45(5), 1269-95.

Foley, D. L. (1964). An approach to metropolitan spatial structure. Explorations into urban structure, 21-78.

Fusco, G., & Araldi, A. (2017). Significant patterns in urban form-Spatial analysis of morphological indicators. Revue Internationale de Géomatique, 27(4), 455-79.

Galster, G., Hanson, R., Ratcliffe, M. R., Wolman, H., Coleman, S., & Freihage, J. (2001). Wrestling sprawl to the ground: defining and measuring an elusive concept. Housing policy debate, 12(4), 681-717.

Getis, A., & Ord, J. K. (1992). The analysis of spatial association by use of distance statistics. Geographical analysis, 24(3), 189-206.

Guan, C. (2018). Spatial metrics of urban form: Measuring compact cities in China Vertical Urbanism (pp. 189-209): Routledge.

Guan, C., & Rowe, P. G. (2016). The concept of urban intensity and China's townization policy: Cases from Zhejiang Province. Cities, 55, 22-41.

Guo, C., Schwarz, N., & Buchmann, C. M. (2018). Exploring the added value of population distribution indicators for studies of European urban form. Applied spatial analysis and policy, 11(3), 439-63.

Guo, J., & Fast, V. (2019). Growing up, growing out: comparing spatial patterns of urban populations in Canada. Geomatica(0), 1-17.

Handy, S. (1996). Methodologies for exploring the link between urban form and travel behavior. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 1(2), 151-65.

Huang, J., Lu, X. X., & Sellers, J. M. (2007). A global comparative analysis of urban form: Applying spatial metrics and remote sensing. Landscape and urban planning, 82(4), 184-97.

Jenks, M., & Jones, C. (2009). Dimensions of the sustainable city (Vol. 2): Springer Science & Business Media.

Li, H., Calder, C. A., & Cressie, N. (2007). Beyond Moran's I: testing for spatial dependence based on the spatial autoregressive model. Geographical Analysis, 39(4), 357-75.

Lynch, K. (1984). Good city form: MIT press.

Marquez, L. O., & Smith, N. C. (1999). A framework for linking urban form and air quality. Environmental Modelling & Software, 14(6), 541-8.

Mcgarigal, K., & Marks, B. J. (1995). Spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure. Gen. Tech. Rep. PNW-GTR-351. US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station, 1-122.

Nickels, S. A., & Paliwal, H. B. (2018). Assessment of tree diversity of Urban and rural area at Jaunpur district, Uttar Pradesh. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 7(3), 1901-4.

Ord, J. K., & Getis, A. (1995). Local spatial autocorrelation statistics: distributional issues and an application. Geographical analysis, 27(4), 286-306.

Pereira, R. H. M., Nadalin, V., Monasterio, L., & Albuquerque, P. H. (2013). Urban centrality: a simple index. Geographical analysis, 45(1), 77-89.

Pielou, E. C. (1975). Ecological diversity.

Pili, S., Grigoriadis, E., Carlucci, M., Clemente, M., & Salvati, L. (2017). Towards sustainable growth? A multi-criteria assessment of (changing) urban forms. Ecological Indicators, 76, 71-80.

Raimbault, J. (2017). Modeling the co-evolution of urban form and transportation networks.

Settlements, U. N. C. f. H. (2019). World Urbanization Prospects (2014 Revision ed.): Department of Economic and Social Affairs.

Shannon, C. E. (1948). A mathematical theory of communication. Bell system technical journal, 27(3), 379-423.

Simpson, E. H. (1949). Measurement of diversity. nature, 163(4148), 688-.

Steadman, P., Bruhns, H. R., Holtier, S., Gakovic, B., Rickaby, P. A., & Brown, F. E. (2000). A classification of built forms. Environment and planning B: Planning and design, 27(1), 73-91.

Tsai, Y.-H. (2005). Quantifying urban form: compactness versus' sprawl'. Urban studies, 42(1), 141-61.

Wheeler, S. M. (2003). The evolution of urban form in Portland and Toronto: implications for sustainability planning. Local Environment, 8(3), 317-36.

Williams, K., Burton, E., & Jenks, M. (2000). Achieving sustainable urban form: an introduction. Achieving sustainable urban form, 2000, 1-5.