کارایی مدل ویکور در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز سد گلال استان ایلام

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 37، بهار 1400، صفحه 21-39  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.67235.0

نویسندگان

فتح الله نادری ¹؛ بهروز ناصری²؛ نعمت اله بسطامی³

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²استادیار گروه منابع طبیعی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، همدان، ایران

چکیده

پدیدۀ زمین‌لغزش یکی از مخاطرات طبیعی است که همواره با خسارات مالی و جانی همراه است. شناخت عوامل ایجاد و گونه‌های مختلف آن برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است. شناسایی و تعیین مناطق حساس و مستعد زمین‌لغزش می‌تواند ضمن جلوگیری از بروز خسارت‌ها، زمینه را برای اجرای طرح‌های پایدارسازی دامنه‌ها فراهم آورد. در پژوهش حاضر ارزیابی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز سد گلال استان ایلام با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه ویکور انجام شده است. بر این اساس، از بین عوامل مختلف تعداد 8 پارامتر زمین‌شناسی، ارتفاع، شیب، بارش، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، فاصله از جاده و کاربری اراضی به‌عنوان مهم‌ترین پارامترهای مؤثر در وقوع زمین‌لغزش‌های منطقه، تشخیص داده شدند، سپس ضریب اهمیت هرکدام از عوامل مؤثر در وقوع زمین‌لغزش، با روش تحلیل سلسله مراتبی سیستم‌ها به دست آمد که معیارهای زمین‌شناسی، شیب و بارش بیشترین ضریب اهمیت را کسب کردند. سپس بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی ویکور، درجه سودمندی و پشیمانی انتخاب گزینه‌های برتر (زیر حوضه‌ها)، مشخص و در پایان با محاسبه میزان شاخص بهینه ویکور (Q)، زیر حوضه‌ها برحسب درجه حساسیت پذیری به زمین‌لغزش در سه کلاس کیفی حساسیت­پذیری کم، متوسط و زیاد طبقه‌بندی شدند. نتایج نشان داد زیر حوضه‌های بان سوهان، پلکانه و حاجی بختیار بیشترین حساسیت پذیری و زیرحوضه­های چگان، داره میرناصر و چگاه دارای کمترین حساسیت­پذیری به وقوع زمین­لغزش هستند. از انطباق نقشه‌های پهنه‌بندی و زمین‌لغزش‌های منطقه می‌توان به صحت نقشه حاصل پی برد و همچنین مشخص شد که مدل ویکور مورد استفاده در این پژوهش روش کاملاً مناسبی جهت پهنه‌بندی خطر احتمال وقوع زمین‌لغزش در حوضه موردمطالعه است.

کلیدواژه‌ها

زمین‌لغزش؛ تصمیم‌گیری چند شاخصه؛ ویکور؛ سد گلال؛ ایلام

مراجع

اصغری سراسکانرود، صیاد؛ پیروزی، الناز؛ زینالی، بتول؛ 1394. پهنه‌بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از مدل ویکور. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. سال 4. شماره 3. صص 245-231.

امیری، مهدیس؛ پورقاسمی، حمیدرضا؛ عرب عامری، علیرضا؛ 1397. اولویت بندی سیل خیزی زیرحوضه های آبخیز مهارلو در استان فارس با استفاده از پارامترهای مورفومتریک و مدل تصمیم‌گیری VIKOR. اکوهیدرولوژی. دوره  5. شماره  3. صص 827-813.

انتظاری، مژگان؛ خدادادی، فاطمه؛ رستمی، اکبر؛ 1395. ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان رود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 17. صص 34-5.

بنی حبیب، محمدابراهیم؛ چیت ساز، نسترن؛ 1395. مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره ویکور برای ارزیابی گزینه‌های مدیریت سیلاب. مهندسی آبیاری و آب ایران. دوره 6. شماره 25. صص 82-68

حجازی، سید اسدالله؛ روستایی، شهرام؛ رنجبریان شادباد، مریم؛ 1398. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور در حوضه آبریز حاجیلرچای. فصلنامه جغرافیای طبیعی. سال دوازدهم. شماره 44. صص 65-51.

خدادادی، فاطمه؛ انتظاری، مژگان؛ ساسان پور، فرزانه؛ 1398. تحلیل و پهنه‌بندی مخاطرات ژئومورفولوژیک (لغزش و سیل) استان البرز با استفاده از مدل‌های VIKOR-AHP و FR. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی). دوره 51. شماره 1. صص 199-183.

زنگنه شهرکی، سعید؛ زیاری، کرامت اله؛ پوراکرمی، محمد؛ 1396. ارزیابی و تحلیل میزان تاب آوری کالبدی منطقه 12 شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ویکور. نشریه جغرافیا. دوره  15 (دوره جدید). شماره  52. صص 101-81.

سپهر، عادل؛ بهنیافر، ابوالفضل؛ محمدیان، عباسعلی؛ عبدالهی، ابوالفضل؛ 1392. تهیه نقشه حساسیت پذیری زمین‌لغزش دامنه‌های شمالی بینالود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. سال دوم. شماره 1. 36-19.

سوری، سلمان؛ بهاروند، سیامک؛ احمدیان مقدم؛ رضا و مریم دهبان؛ 1392. پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: حوضه کسمت). نشریه زمین‌شناسی ژئوتکنیک (زمین‌شناسی کاربردی). شماره 2. صص 110-101.

شریفی کیا، محمد؛ شایان، سیاوش؛ یمانی، مجتبی؛ عرب عامری، علیرضا؛ 1397. طبقه‌بندی زیرحوضه های آبخیز نکارود با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره ی TOPSIS, SAW و VIKOR. اکوهیدرولوژی. دوره 5. شماره 1. صص 83-69.

عابدینی، موسی؛ پیروزی، الناز؛ آقایاری، لیلا؛ استادی، الناز؛ 1396. پهنه‌بندی خطر سیلاب در شهرستان مشکین شهر با استفاده از مدل ویکور. جغرافیایی سرزمین. دوره 14. شماره 56. صص 34-21.

فیض نیا، سادات؛ احمدی، حسن؛ 1380. پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (حوضه آبریز شلمانرود در استان گیلان). مجله منابع طبیعی ایران. شماره 3. صص 58-50.

کریمی، حاجی؛ نادری، فتح اله؛ ناصری، بهروز ؛ سلاجقه، علی؛ 1393. مقایسه مدل‌های مختلف برای پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز زنگوان ایلام. نشریه مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران). دوره 3. شماره 67. صص 474-459.

مددی، عقیل؛ غفاری گیلانده، عطا؛ پیروزی، الناز؛ 1394. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لاقان چای). پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. شماره 4. صص 141-124.

مددی، عقیل؛ غفاری، عطا؛ پیروزی،  الناز؛ 1394. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر ریزش با استفاده از مدل VIKOR (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لافان چای). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. شماره 60. صص 80-63.

میرنظری، جواد؛ شهابی، هیمن؛ خضری، سعید؛ 1393.  ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل AHP و عملگرهای منطق فازی در حوضه آبریز پشت تنگ سرپل ذهاب (استان کرمانشاه). نشریه جغرافیا و توسعه. شماره 12. صص 70-53.

نوجوان، محمدرضا؛حیاتی، غلامرضا؛ 1392. پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش حوزه آبخیز سیاه خور اسلام‌آباد غرب با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). نشریه جغرافیایی سرزمین.  شماره 38. صص 92-81.

 

Demir G, Aytekin M, Akgun A, et al., 2013. A comparison of landslide susceptibility mapping of the eastern part of the North Anatolian Fault Zone (Turkey) by likelihood-frequency ratio and analytic hierarchy process methods. Natural Hazards, 65(3): 1481–1506.

El Bchari. F., Theilen-Willige, B., Ait Malek, H., 2019. Landslide hazard zonation assessment using GIS analysis at the coastal area of Safi (Morocco). International Cartographic Association (ICC), 2: 1-7.

GIS-based landslide susceptibility mapping using analytical hierarchy process and bivariate statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of results and confirmations

Huang, J. J, Tzeng, G. H., Liu, H. H., 2009. A Revised VIKOR Model for Multiple Criteria Decision Making - The Perspective of Regret Theory, Communications in Computer and Information Science, 35:761-768

Khanh Linh, N. H.  Degener, J., Bich Ngoc, N., Minh Chau, T., 2018. Mapping Risk of Landslide at A Luoi District, Thua Thien Hue Province, Vietnam by GIS-Based Multi-Criteria Evaluation, Asian Journal of Agriculture and Development (AJAD). 15: 1-12.

Komac, M., 2006. A landslide susceptibility model using the Analytical Hierarchy Process method and multivariate statistics in perialpine Slovenia. Geomorphology., 74(1):17-28.

Wen Fan, Xin-sheng Wei, Yan-bo Cao & Bin Zheng., 2017. Landslide susceptibility assessment using the certainty factor and analytic hierarchy process, Journal of Mountain Science, 14: 906–925.

Yalcin, A., 2008. GIS-based landslide susceptibility mapping using analytical hierarchy process and bivariate statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of results and confirmations, CATENA, 72: 1-12.