جلوه های پایداری افغانستان در شعر جابر قمیحه، بررسی موردی دیوان «لِجهادِ الأفغانِ أُغَنِّی»

زبان و ادبیات عربی

مقاله 8، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، شهریور 1399، صفحه 127-146   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v12.i1.75704

نویسندگان

حامد پورحشمتی^{* 1}؛ کبری روشنفکر²

¹دانش‌ آموخته دکتری رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشیار رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

شعر پایداری در کنار عمده نگاه و کارکردهای ملّی و میهن­پرستانه­ی خود، دارای نوعی رسالت جهانی و بی‌حد و مرز است؛ چراکه با تمام قابلیت­های فنی و ادبی خود در جهت دادخواهی و برانگیختن افکار عمومی نسبت به تحوّلات ناگوار در سرنوشت سیاسی و اجتماعی سرزمین­های مختلف به کار می­رود. سرزمین افغانستان همواره در طول تاریخ، از حضور بی­دلیل دشمنان خارجی و نظام خودکامه­ی داخلی درصحنه‌ی سیاسی خود رنج‌برده است، درواقع حضور استعمارگر روس و انگلیس در این سرزمین و استبداد نظام­های حکومتی وقت که سرانجام با پیروزی مردم افغانستان در آوردگاه­های مختلف همراه بوده است، جلوه و تجسّمی جهانی از پایداری و اجنبی­ستیزی این سرزمین پدید آورد و شاعران دیگر از سرزمین­های مختلف را بر آن داشت تا در اشعار خود، با محوریت و مضمون پایداری افغانستان به توصیف و تحسین این جنبش مردمی بپردازند. نمونه­ای از این شاعران، جابر قمیحه، شاعر معاصر مصر است که در دیوانی تحت عنوان «لِجهادِ الأفغانِ أُغَنِّی» به تبیین و توصیف زوایای مختلف مقاومت در افغانستان می­پردازد. این پژوهش نیز با در پیش­گرفتن روش توصیفی – تحلیلی بر آن است تا به مهم­ترین درون­مایه­ها و کارکردهای فنّی پایداری در دیوان مذکور اشاره نماید. از جمله نتایج این پژوهش حاکی از آن است که شاعر در تبیین درون­مایه­های پایداری افغانستان، مضمون و اندیشه ایثار و فداکاری را در قالب­های دین­مداری و خداباوری به‌عنوان رمز موفقیت پایداری افغانستان معرفی می­کند و در تبیین آثار و پیامدهای جنگ، بر آسیب­پذیری و دردمنشی کودکان افغان در جهت برانگیختن حسّ مسئولیت اجتماعی تأکید دارد. شاعر در بعد فنّی، به فراخوانی شخصیت­های دینی، به‌ویژه الگوبرداری از شخصیّت پیامبر گرامی اسلام می­پردازد و از سوی دیگر با هم­صدایی و وام­گیری آگاهانه از متن غایب به‌ویژه تعابیر و مفاهیم قرآنی در جهت انتقال بهتر مضمون پایداری و ارتباط آن با موضوعات ملّی و میهنی تمایل نشان می­دهد.

کلیدواژه‌ها

شعر پایداری؛ جابر قمیحه؛ دیوان «لِجهادِ الأفغانِ أُغَنِّی»؛ فراخوانی شخصیّت‌ها

مراجع

 

1. القرآن الکریم.
2. إسماعیل، عزّ الدین. (1966). الشعر العربیّ المعاصر قضایاه وظواهره الفنیّة والمعنویّة. الطبعة 3. بیروت: دار الفکر العربیّ.
3. جمعة، حسین. (2009). ملامح فی الأدب المقاوم "فلسطین أنموذجاً". دمشق: منشورات الهیئة السوریّة للکتاب.
4. چهرقانی­برچلویی، رضا. (1394ش). از حنجره­های شرقی "سیری در شعر پایداری افغانستان". تهران: هزاره ققنوس.
5. زاید، علی عشری. (1997). استدعاء الشخصیّات التراثیّة فی الشعر العربیّ المعاصر. القاهرة: دار الفکر العربیّ.
6. شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1380). شعر معاصر عرب. تهران: ا سخن.
7. شکری، غالی. (1970). أدب المقاومة. مصر: دار المعارف.
8. شهزاد، محمّد. (2014). شعر جابر قمیحة الغنائیّ دراسة موضوعیّة فنّیّة. رسالة ماجستیر. باکستان: الجامعة الإسلامیّة العالمیّة إسلام آباد.
9. عزّام، محمّد (2005). شعریّة الخطاب السردیّ. دمشق: منشورات اتّحاد الکتّاب العرب.
10. قمیحه، جابر. (1991). لجهاد الأفغان أغنّی. القاهرة: مکتبة وهبة.
11. کنفانی، غسّان. (1968): الأدب الفلسطینیّ المقاوم تحت الاحتلال 1948-1968. الطبعة 1. بیروت: مؤسّسة الدراسات الفلسطینیّة.
12. مطهّری، مرتضی. (1373). قیام و انقلاب مهدی (ع) از دیدگاه فلسفه و تاریخ. چاپ 12. قم: صدرا.
13. ویم، سافر. (2016). مساهمة الدکتور جابر قمیحة فی الأدب العربیّ المعاصر. أطروحة دکتوراه. إشراف محمّد صلاح الدین العمری. الهند: جامعة علی کره الإسلامیّة.
14. بلاوی، رسول، علی خضری و مرضیه آباد. (1393). «موتیف استدعاء الشخصیّات التراثیّة فی شعر یحیی السماوی». مجلّة ادب عربی. تهران. السنة 6. العدد 1. صص 70-51.
15. پروینی، خلیل و نعیم عموری. (1431). «التناصّ القرآنیّ فی روایة حکایات حارتنا لنجیب محفوظ». مجلّة آفاق الحضارة الإسلامیّة. العدد 26. صص 162-145.
16. رخشنده­نیا، سیده اکرم، کبری روشنفکر، خلیل پروینی و فردوس آقاگلزاده. (1390ش). «کارکرد نمادین شخصیّت پیامبر اسلام (ص) در شعر معاصر عربی (با تکیه بر بررسی دواوین 7 شاعر نام­آور عرب)». فصل­نامه لسان مبین. سال 2. شماره 3. صص 170-150.
17. روشنفکر، کبری و حیدری، احمد. (2013). «سیمیائیة خطاب المقاومة فی قصیدة «یا قدس» لجابر قمیحة». موقع ستارتایمز – موقع أدباء الشام. http://www.startimes.com/f.aspx?t=33484170.
18. رئیسیان، غلامرضا و هوشنگ استادی. (1391). «تجلّی شخصیّت پیامبر در شعر فارسی حوزوی شیعی (بررسی تطبیقی مدایح نبوی در شعر شاعران فارسی و عالمان حوزوی شیعی)». فصلنامه­ متون اسلامی مطالعات ادبی. سال 1، شماره 2، صص 192-167.
19. سرباز، حسن، محسن پیشوایی علوی و سمیه صولتی. (1395). «درد و رنج کودکان فلسطینی در شعر محمود درویش». نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 8. شماره 14. صص 122-99.
20. سلیمی، علی و عبد الصاحب طهماسبی. (1391). «التناصّ القرآنیّ فی الشعر العراقیّ المعاصر؛ دراسة ونقد». مجلّة إضاءات نقدیّة. السنة 2، العدد 6، صص 95-81.
21. شریفیان، مهدی و رضا چهرقانی پرچلویی. (1391). «تاریخ و جغرافیا در شعر پایداری افغانستان»، مجلّه­ تاریخ ادبیات. دانشگاه شهید بهشتی. شماره 3. صص 197-183.
22. کاظمی، محمّد کاظم. (1385). «فریادهای موزون (شعر مقاومت در افغانستان)». نشریه سوره. شماره 24. صص 81-76.
23. کرمی، محمّد حسین و نصیر احمد آرین فقیری (1394ش). «بررسی و تحلیل جلوه­های مقاومت و پایداری در شعر عبد القهّار عاصی شاعر معاصر افغانستان». نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 7. شماره 12. صص 260-241.
24. کیانی، رضا، جهانگیر امیری و فاروق نعمتی. (1392). «جلوه­های بینامتنی قرآن کریم در شعر قیصر امین­پور». فصلنامه­­ پژوهش­های ادبی – قرآنی. سال 1. شمار ه 2. صص 18-1.
25. متّقی، امیر مقدم. (1432). «الشهادة والشهید فی الشعر العربیّ المعاصر». مجلّة آفاق الحضارة الإسلامیّة. السنة 14. العدد 1. صص 116-85.
26. متّقی­زاده، عیسی، اسماعیل حسینی اجداد و حامد پورحشمتی. (2015). «المقاومة فی الشعر الجزائریّ والإیرانیّ دراسة مقارنة بین مفدی زکریا و فرّخی یزدی». مجلّة إضاءات نقدیّة. السنة 5. العدد 18. صص 98-77.
27. مجیدی، حسن. (1391). «ادبیات مقاومت و فلسفه پیدایش مقاومت در کشورهای اسلامی تحت اشغال؛ فلسطین و عراق به عنوان نمونه». نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 3. شماره 5. صص 427-411.
28. محرمی، رامین و مریم بهزادی. (1394). «تحلیل و مقایسة مضامین شعر پایداری افغانستان و ایران». نشریه­ ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 7. شماره 12. صص282-261.
29. محلاتی، حیدر. (1396). «بررسی ابعاد شخصیّت حضرت عباس (ع) در شعر معاصر عربی». پژوهش­نامه معارف حسینی. شماره 6. صص 138-119.
30. معروف، یحیی و حامد پورحشمتی. (1396). «النزعة الثوریة وأصداءها الدلالیّة والفنّیة فی شعر عبد الرحیم محمود». مجلّة دراسات الأدب المعاصر. السنة 9. العدد 33. صص 125-105.
31. میرزائی، طاهره و مصطفی گرجی. (1392). «بررسی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار «طاهره صفارزاده»». فصلنامه پژوهش­های ادبی و بلاغی. سال 1، شماره 4. صص 25-10.
32. نیکوبخت، ناصر و رضا چهرقانی­برچلویی. (1389). «شعر پایداری افغانستان از کودتای مارکسیستی تا جمهوری اسلامی». نشریه­ ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 1، شماره 2. صص 368-341.