تقدیس درخت در رمان «درخت انجیر معابد» و «دومة ود حامد»

زبان و ادبیات عربی

مقاله 10، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، شهریور 1399، صفحه 161-180   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v12.i1.62627

نویسندگان

رضا ناظمیان¹؛ ناصر میثاقی^{* 2}

¹استادگروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

احمد محمود و طیب صالح در این دو اثر خود، ناکجاآبادی آفریده­اند که مردمانش دل در گرو درختی داشته­اند. احمد محمود در درخت انجیر معابد، تصویری از یک جامعه ترسیم کرده که افراد آن سخت به معجزه­گری و قدسیت درخت ایمان آورده و درخت را به نماد باورها و اعتقادات آیینی این مردمان خوش­باور تبدیل کرده­ا­ند و در این راستا اقدام به انجام اعمال و مناسکی کرده­اند که در عرف ادیان الهی شایسته نیست برای غیر خدا انجام گیرد. کارهایی همچون: درمان­خواهی بیماران، استغاثه، نذر و نیاز، حاجت­طلبی و مناجات و.... هیچ‌کس جرأت مخالفت با درخت یا حق انکار قدسیت درخت را نداشته؛ و هر صدایی که از این غرض، سخن می­گفته در گلو خفه می­شده است.مشابه این سرسپردگی­ها و امید بستن­ها و شفاجویی­ها را طیب صالح در داستان «دومة ود حامد» آورده است. دومة ود حامد درخت بی‌ثمری است که مثل انجیر معابد در باور مردمان موقعیتی شبه خدایی یافته بود؛ به‌گونه‌ای که مردم آن را طواف می­کردند، به درگاهش راز و نیاز می­بردند، برای آن نذر و قربانی انجام می­دادند و هیچ مخالفتی با آن را برنمی‌تابیدند. در این مقاله بنا داریم با روشی توصیفی – تحلیلی به واکاوی بن­مایه تقدیس درخت در این دو داستان بپردازیم تا ضمن اشاره به اسطوره­ها و کهن‌الگوهای بیان­کننده نوع ارتباط انسان با درخت، به تبیین زمینه­ها و انگیزه­های تقدیس درخت بپردازیم و روشن کنیم که چرا و چگونه یک عنصر ذاتاً نامقدس تقدس می­یابد؟ و چه سازوکاری به کار بسته می­شود تا این مهم محقق شود؟ نتایج کار نشان می­دهد که تقدس درخت در رمان درخت انجیر معابد شدیدتر از داستان دومة ود حامد است و مناسبات پیرامون آن پر­دامنه­تر می­باشد

کلیدواژه‌ها

تقدیس؛ درخت انجیر معابد؛ دومة ود حامد؛ احمد محمود؛ طیب صالح

مراجع

 

1. قرآن کریم.
2. آذرنوش، آذرتاش (1388). فرهنگ معاصر. چاپ 10. تهران: نشر نی.
3. ابن عباد، صاحب (1414). المیحط فی اللغة. تحقیق: محمد حسن آل یاسین. ج 9. بیروت: عالم الکتاب.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414). لسان العرب. تحقیق: جمال الدین میردامادی. ج 7 و 14. بیروت: دار الفکر للطباعة/دار صادر.
5. دورکیم، امیل (1383). صور بن‍یانی حی‍ات دین‍ی. ترجمه: باقر پرهام. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
6. دوبوکور، مونیک (1378). رمزهای زنده جان. ترجمه: جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.
7. روح­الامینی، محمود (1374). زمینه فرهنگ­شناسی. تهران: جهاد دانشگاهی.
8. زبیدی، محمد مرتضی(1414). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق: علی هلالی وعلی سیری. ج 10. بیروت: دارالفکر.
9. الزمخشری، محمود بن عمر(1417). الکشاف. تحقیق: ابراهیم شمس الدین. ج 1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
10. زمردی، حمیرا (1388). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر (در شاهنامه فردوسی، خمسة نظامی و منطق الطیر عطار). چاپ سوم. تهران: زوّار.
11. سرکاراتی، بهمن (1385). سایه­های شکارشده. چاپ دوم. تهران: قطره.
12. سیاح،احمد (1390). فرهنگ بزرگ جامع نوین. ج1. چاپ 9. تهران: انتشارات اسلام.
13. صالح، الطیب (1997). دومة ود حامد. الطبعة الأولی. بیروت: دار الجیل.
14. صدقه، جان(1378). درخت در اساطیر کهن. ترجمه: محمدرضا ترکی. مجلة شعر. ش 26. صص141-145.
15. عاملی نباطی، علی بن محمد (1384). الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم. تصحیح: میخائیل رمضان. نجف: المکتبة الحیدریة.
16. فریزر، جیمز جورج (1394). شاخة زرین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمه: کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
17. مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار. تحقیق: جمعی از محققان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
18. محمود، احمد (1392). درخت انجیر معابد. چاپ هشتم. تهران: انتشارات معین.
19. موسوی گرمارودی، سید علی(1387). ترجمه قرآن کریم. چاپ سوم. تهران: چاپخانه قدیانی.

      20. میهن­دوست، محسن(1380). پژوهش عمومی فرهنگ عامه.چاپ اول. تهران: توس.