بررسی کتاب فارسی پایه هشتم از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی-شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 10، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، تیر 1399، صفحه 277-304   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.48312.0

نویسندگان

بلقیس روشن^{* 1}؛ حمیده بنیادی²

¹استاد دانشگاه پیام نور

²دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

زبان‌شناسی اجتماعی شناختی، نگرشی نو در حوزة زبان‌شناسی است که از تعامل دو رویکرد زبان‌شناسی اجتماعی و زبان-شناسی شناختی بوجود آمده و هدف آن بررسی ابعاد اجتماعی شناختی زبان در کاربرد روزمره است. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و هدف از آن تحلیل کتاب فارسی پایة هشتم، دورة متوسطة اول (اکبری شلدره، 1397) در چارچوب زبان‌شناسی اجتماعی شناختی است. در این مطالعه، واحد تحلیل "جمله" و داده‌ها به شیوة اسنادی و تمام‌شماری استخراج شده‌اند. از میان 1200 جملة استخراج‌شده، جمله‌هایی که ساختار استعاری داشتند، (500 جمله)، بر اساس طرح‌واره‌های تصوری جانسون (1987) بررسی شدند. از این میان، جمله‌های حاوی متغیرهای اجتماعی (170 جمله) مشخص شده و در پایان تعامل ‏طرح‏واره‏های تصوری با متغیرهای اجتماعی مورد تحلیل (کمّی و کیفی) و بازنمایی قرار گرفتند. در این تعامل 320 مورد طرح‌وارة تصوری و 240 مورد متغیر اجتماعی مشارکت داشتند. طرح‏واره‏های تصوری «نیرو»، «حرکت»، «حجم» و «فرایند» و متغیرهای اجتماعی «نگرش اعتقادی و مذهبی»، «فرهنگ» و «همبستگی» بیشترین مشارکت را در تعامل دو رویکرد زبان‌شناسی شناختی و اجتماعی داشتند. گرچه کاربرد بیش از 500 جملة استعاری نشان می‌دهد که مؤلفان به رشد خلاقیت و تفکرات انتزاعی نوجوانان توجه داشته‌اند؛ اما، با توجه به تعامل 34 درصدی از جمله‌های استعاری با متغیرهای اجتماعی، نگارندگان معتقدند رویکرد زبان‌شناسی اجتماعی شناختی در این کتاب به تمامیت به منصة ظهور نرسیده است. از دیگر یافته‌ها آن‌که هر چه تعداد طرح‏واره‏ها نسبت به متغیرهای اجتماعی در یک جمله بیشتر باشد، آن جمله از پیچیدگی مفهومی بیشتری برخوردار است و عکس آن نیز صادق است. ایجاد حس صمیمیت با کاربرد بالای متغیر «همبستگی»، تبعیض جنسیتی، معرفی فرهنگ ایرانی-اسلامی در ساختارهای استعاری از دیگر یافته‌های این پژوهش می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

زبان‌شناسی اجتماعی شناختی؛ کتاب فارسی؛ طرح‌وارة تصوری؛ متغیر اجتماعی

مراجع

1-     اکبری­شلدره، فریدون؛ نجفی­بازکی، معصومه؛ قاسم­پورمقدم، حسین؛ سنگری، محمدرضا و عبادتی، شهناز (1397). فارسی پایة هشتم دورة اول متوسطه-115. چاپ پنجم. سازمان پژوهش و برنامه­ریزی درسی.

2-     بحرینی، مسعود (1397). بررسی اجتماعی شناختی تابو و حسن تعبیر در ساختارهای عبارات، اصطلاحات و ضرب­المثل­های فارسی و انگلیسی. رسالة دکتری تخصصی زبان­شناسی همگانی. تهران: دانشگاه پیام­نور، مرکز تخصصی دکتری.

3-     دبیرمقدم، محمد.؛ یوسفی‏راد، فاطمه؛ شقاقی، ویدا و متشرعی، سیدمحمود. (1397). زبان‏شناسی شناختی- اجتماعی: رویکردی نوین به معنا و تنوعات زبانی. فصلنامة زبان‏شناسی اجتماعی، دورة 2، شمارة 2، صص 20-29.

4-     روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا (1391). مقدمه­ایبرمعناشناسیشناختی. تهران: علم.

5-     زندی، بهمن (1393). زبان­شناسی تربیتی به مثابة حوزة پژوهشی میان­رشته­ای. فصلنامة مطالعات میان رشته­ای در علوم انسانی. دوره 6، شمارة 4، صص 70-51.

6-     زندی، بهمن؛ روشن، بلقیس؛ قاسم­پور، حسین و باباسالاری، زهرا (1394). تحلیل محتوای شناختی استعاری کارکردی در کتاب­های درسی فارسی دوره ابتدایی. فصلنامة نوآوری­های آموزشی. دورة 15، شمارة 1، صص 22-7.

7-     زندی، بهمن و احمدی، بهزاد (1395)، نام‏‏شناسی اجتماعی-شناختی؛ حوزۀ نوین مطالعات میا‏ن‏رشته‏ای. فصلنامة مطالعاتمیان‏رشته‏ایدرعلومانسانی، دورة 33، شمارة 9، صص 127-99.

8-     کووِچش، زولتن (1393). مقدمه­ای کاربردی بر استعاره. ترجمة شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.

9-     محمدی آسیابادی، علی، صادقی، اسماعیل، و طاهری، معصومه (1391). طرح‏وارة حجمی و کاربرد آن در بیان تجارب عرفانی. پژوهش‏هایادبعرفان(گوهرگویا). سال6، شمارة 2، صص 162-141.

10-            مدرسی، یحیی (1391). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391.

11-            مدرسی، یحیی و مظفری، شراره (1397). تأثیر نگرش گویشوران و کاربرد تنوعات گونه‏ای زبان فارسی در استان فارس: پژوهشی اجتماعی-شناختی. فصلنامة زبان‏شناسی اجتماعی، دورة 2، شمارة 1، صص 50-22.

12-            مهرابی، معصومه (1397). ده گفتار در زبان­شناسی شناختی-اجتماعی معرفی و نقد. زبان و زبان­شناسی. دورة 14، شمارة 27، صص 177-169.

13-            وارداف، رونالد (1393). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. ترجمۀ رضا امینی. تهران: بوی کاغذ.

14-   Clark, L., & Trousdale, G. (2009). Exploring the role of token frequency in phonological change: Evidence from TH-fronting in east-central Scotland, 33-56.

15-   Croft, W. & Cruse, D.A.  (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge   University Press.

16-   Dirven, R. (2005). Major strands in cognitive linguistics. Cognitive linguistics: Internal dynamics and interdisciplinary interaction, 69-100.‏

17-   Geeraerts, D., Kristiansen, G. & Peirsman, Y. (Eds.) (2010). Advances in Cognitive Sociolinguistics. Berlin:Mouton de Gruyter.

18-   Hollmann, W., & Siewierska, A. (2007). A construction grammar account of possessive constructions in Lancashire dialect: some advantages and challenges. English Language and Linguistics, 11(2), 407.‏

19-   Hudson, R. (2000). Review of Bernard Spolsky: Sociolinguistics. 1998. University of Essen, Lines

20-   Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason. Chicago: University of Chicago Press.

21-   Kristiansen, G., & Dirven, R. (Eds.). (2008). Cognitive sociolinguistics: Language variation, cultural models, social systems (Vol. 39). Walter de Gruyter.‏

22-   Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). MetaphorsWe Live by.Chicago: University of Chicago Press.

23-   Peirsman, Y., Heylen, K., & Geeraerts, D. (2010). Applying word space models to sociolinguistics. Religion names before and after 9/11. Advances in Cognitive Sociolinguistics, Cognitive Linguistics Research [CLR], 111-137.‏

24-   Robinson, J.A. (2010). Awesome insights into semantic variation. In Geeraerts, D., Kristiansen, G., & Robinson, J.A. (Eds.) Advances in Cognitive Sociolinguistics, 85-109. Berlin: Mouton de Gruyter.

Wolf, H. G., & Polzenhagen, F. (2009). World Englishes: A cognitive sociolinguistic approach (Vol. 8). Walter de Gruyter