تحلیلی بر آسیب‌پذیری بافت‌های تاریخی – فرهنگی بازارهای سنتی در شهرهای ایرانی _ اسلامی (نمونة موردی: بازار شهر اصفهان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اسفند 1399  

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.48924.0

نویسندگان

علی زنگی آبادی ¹؛ سارا میرزایی²

¹دانشگاه اصفهان/گروه جغرافیا

²اصفهان

چکیده

بازارهای سنتی در شهرهای ایرانی - اسلامی به‌عنوان ستون فقرات و قلب تپندة شهر محسوب می‌شوند. بازار اصفهان مانند سایر بازارهای قدیمی و سنتی ایران، یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی اصفهان و حتی ایران محسوب می‌شود و در مرکز بافت قدیمی شهر قرار دارد. امروزه با افزایش بی-رویة جمعیت و توسعة شهری و باتوجه به قدیمی بودن بازار، بافت درهم‌تنیده و مسیرهای باریک، آسیب‌پذیری این بافت افزایش یافته و در صورت بروز خطراتی همچون زلـزله، آتش‌سوزی، ترکیدگی لولة آب، انفجار خطوط گاز و حتی مخاطرات انسانی نظیر بحران‌های اجتماعی به مشکلی بسیار پیچیده تبدیل می‌شود.

اهداف: هدف اصلی از این پژوهش، شناسایی بافت‌های فرسوده در محدودة بازار شهر اصفهان، بررسی وضعیت آسیب‌پذیری و مقاومت آثار و بناهای با ارزش در مقابل زلزله و سایر مخاطرات طبیعی و شناسایی مناطق با آسیب‌پذیری بالا می‌باشد.

روش: روش این پژوهش، توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است. قلمرو پژوهش، واحدهای تجاری - خدماتی، فرهنگی و فضای فیزیکی و کالبدی بازار اصفهان، از بازارچة حسن‌آباد در جنوب شرق میدان امام تا بازار مجاور مسجد جامع در شمال غربی این محدوده از شهر اصفهان است. این محدوده در ادبیات برنامهریزی شهری اصفهان به عنوان محور فرهنگی شهر اصفهان شناخته میشود.

یافته ها/ نتایج: داده‌های موجود با استفاده از برداشت میدانی واحد به واحد حجرههای تجاری و تمام عناصرتاریخی و نیز منابع کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده است. سپس با پیاده‌سازی این عناصر بر روی نقشه‌های مبنای شهرداری اصفهان و استفاده از 6 شاخصِ فرسودگی، قدمت، تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی، تعداد طبقات و ریزدانگی بافت در تعیین میزان آسیب‌پذیری محدودة موردمطالعه، وضعیت محدوده ازنظر میزان آسیب‌پذیری در محیط Arc GIS و با استفاده از الحاقیه Spatial Analyst، مشخص گردید.

نتیجه گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد: براساس شاخص‌های مورد استفاده، بازار سنتی شهر اصفهان و محدودة اطراف آن از آسیب‌پذیری بالایی برخوردارند. و بیشتر فضاهای کالبدی بازار از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. قدمت حدود 70٪ از بناهای پیرامون بازار بیش از 30 سال است. این قدمت در مورد بازار اصفهان به بیش از دویست سال میرسد. کیفیت کالبدی این عرصه، نیز نامناسب است(فقط 2/7 % نوساز هستند). بافت بازار ریزدانه است و این نماگر، آسیب پذیری را افزایش می دهد. شبکة دسترسی در محدودة بازار از کارآیی لازم در مواقع بحران، برخوردار نیست و به دلیل کم بودن عرض معابر و تراکم بیش از حد انسان و وسایل نقلیه و انبوهش بیش از حد کالا، در مواقع بحران، آسیبپذیری بازار افزایش مییابد و امداد و نجات را با مشکل مواجه میسازد.

موارد فوق در صورت بروز بحران به معضلات امنیتی نیز دامن میزند.

براساس یافته های پژوهش و نقشة آسیبپذیری بازار نتیجه میگیریم که: بافت بازار در مواقع بحران از آسیبپذیری بالایی برخوردار است و مهمترین عامل تشدیدکنندة آسیبپذیری بازار، کیفیت و قدمت ابنیه و شبکة دسترسی ناکارآمد است.

مراجع