بررسی و تحلیل اثرات تقسیمات سیاسی بر پایداری اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی(مورد مطالعه: شهرستان فیروزه)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 38، فروردین 1401، صفحه 84-59   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.50375.0

نویسندگان

امین اله شمسایی¹؛ خدیجه بوذرجمهری^{* 2}؛ مریم قاسمی³؛ حمید شایان⁴؛ سیّد هادی زرقانی⁵

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁵دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

سازماندهی سیاسی فضای هر کشور در قالب تقسیمات کشوری اجرا می‌شود. هدف اصلی تقسیمات کشوری، تمرکززدایی است تا از این طریق مدیریت و ادارة قلمرو ملی آسان­تر و ارائه خدمات بهتر صورت گیرد. به نظر می­رسد، سازماندهی مجدد فضا بر تحقق توسعه پایدار تأثیر بسزایی دارد. با توجه به اهمیت این موضوع، مطالعه حاضر به بررسی و تحلیل اثرات و پیامدهای تقسیمات سیاسی سال 1386 بر پایداری اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه­های روستایی شهرستان فیروزه در استان خراسان رضوی پرداخته است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی است. طرح تحقیق شبه‌پانل است که پایداری سکونتگاه های روستایی را در دو بعد اقتصادی با 11 متغیر و 45 شاخص و بعد اجتماعی با 13 متغیر و 30 شاخص در دو مقطع زمانی قبل و بعد از تقسیمات کشوری در طیف لیکرت بررسی کرده است. واحد تحلیل، 249 خانوار روستایی در روستاهای نمونه شهرستان فیروزه است. روایی پرسش­نامه به وسیلة «تحلیل عاملی تأییدی» (Kaiser-Meyer≥ 0.87) و (Sig≤0.05) تأیید شد و پایایی آن به‌وسیله آلفای کرونباخ 0.87 مطلوب تشخیص داده شد. یافته‌های آزمون تی جفت نمونه­ای نشان داد، میانگین پایداری اجتماعی از 2.42 در قبل از تقسیمات سیاسی به 2.94 در بعد از تقسیمات کشوری به‌طور معنا­داری افزایش یافته است (Sig≤ 0.05). همچنین میانگین پایداری اقتصادی از 1.98 به 2.34 تغییر یافته، اما این افزایش معنادار نیست (Sig≤0.33). نتایج نشان داد، ناپایداری­ها ناشی از نقش متغیرهای کلان­تری همچون تحریم­های اقتصادی و شرایط کلی حاکم بر کشور بعد از تقسیمات کشوری در کل کشور از­جمله در شهرستان فیروزه است. سیاست­های تمرکززدایی توانسته است زمینة پایداری تعداد زیادی از مؤلفه­های اجتماعی و اقتصادی روستاهای شهرستان فیروزه را فراهم آورد. پژوهش حاضر نیز گامی مؤثر در راستای تحقق پایداری اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه­های روستایی بوده است.

کلیدواژه‌ها

تقسیمات کشوری؛ تمرکززدایی؛ پایداری اقتصادی و اجتماعی؛ سکونت‌گاه‌های روستایی؛ شهرستان فیروزه

مراجع

1. احمدی­ پور، ز.، پورطاهری، م.، جعفرزاده، ح، وکریمی، م. (1395). بررسی نقش تقسیمات کشوری در توسعة ناحیه­ای (مطالعة موردی: شهرستان­های بوانات و خرم بید). فصلنامة ژئوپلیتیک، 12 (1)، 60-82.    
2. احمدی­پور، ز.، میرشکاران، ی.، و هوکارد، ب. (1393). سازماندهی سیاسی فضا در ساختارهای بسیط. فصلنامة ژئوپلیتیک، 10(3)، 176-199.
3. اطاعت، ج.، و موسوی، ز. (1387). تقسیمات کشوری و توسعة پایدار (مطالعة موردی: ایران). فصلنامة ژئوپلیتیک، 4 (3)، 57-74.
4. اطاعت، ج.، و موسوی، ز. (1389). تمرکززدایی و توسعة پایدار در ایران. فصلنامة پژوهش­های جغرافیای انسانی، 4(71)، 89-106.
5. اطاعت، ج.، و موسوی، ز. (1390). تمرکززدایی و توسعة پایدار در ایران (چاپ اول). تهران: نشر انتخاب.
6. ایمانی، ب.، باختر، س.، و خوش رفتار، ع. (1395). ارزیابی میزان برخورداری مناطق روستایی از شاخص­های پایداری اجتماعی (مطالعة موردی: دهستان حومة شمالی- شهرستان اسلام آباد غرب). فصلنامة برنامه­ریزی منطقه­ای، 6(24)، 167-178.
7. پورطاهری، م.، نظری، و.، افتخاری، ع.، و احمدی پور، ز. (1390). نقش ارتقای سطوح مدیریت سیاسی فضا در توسعة روستایی با تأکید بر ایجاد استان­های جدید (مطالعة موردی: استان قزوین). فصلنامة ژئوپلیتیک، 7 (3)، 25-52.
8. توکلی، ج. (1393). سنجش پایداری اجتماعی-اقتصادی سکونتگاه­های روستایی دهستان­های خاوه شمالی و جنوبی، استان لرستان. نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14( 32)، 71-92.
9. جاودان، م.، و رکن­الدین افتخاری، ع. (1389). اندازه­گیری شاخص­های توسعة پایدار اجتماعی در حوزه­های روستایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد: بخش سربند (شهرستان شازند- استان مرکزی). مجلة کاربرد RS در برنامه­ریزی، 1 (1)، 65-78.
10. دواس، د. ا. (1376). روش پیمایشی در تحقیق اجتماعی (م. رفعت جاه، و ر. کاظم، مترجمان). تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
11. رکن­ الدین افتخاری، ع.، و آقایاری هیر، م. (1386). سطح بندی پایداری توسعه (مطالعة موردی بخش هیر). فصلنامة پژوهش­های جغرافیایی، 39 (61)، 31-44.
12. زاهدی، ش. (1391). توسعة پایدار (چاپ ششم). تهران: انتشارات سمت.
13. شایان، ح.، حسین­زاده، ر.، و خسروبیگی، ر. (1390). ارزیابی پایداری توسعة روستایی (مطالعه موردی: شهرستان کمیجان). فصلنامة جغرافیا و توسعه، 9(24)، 101-120.
14. قائد رحمتی، ص.، و بهنام مرشدی، ح. (1395). تحلیل مدیریت سیاسی فضا در شهرهای جدید ایران و ارائة برنامه­های راهبردی. فصلنامة پژوهش­های جغرافیای سیاسی، 1(4)، 115-137.
15. قدیری معصوم، م.، ضیانوشین، م.، و خراسانی، م. ا. (1391). پایداری اقتصادی و رابطة آن با ویژگی­های مکانی- فضایی، مطالعة موردی: روستاهای دهستان کوهین شهرستان کبودرآهنگ، فصلنامة روستا و توسعه، 13(2)، 1-29.
16. کریم، م. ح.، و هاشمی، ا. (1388). نظرسنجی از روستاییان درمورد چالش­های توسعة پایدار روستایی، مطالعة موردی: دهستان ساروق، شهرستان اراک. فصلنامة روستا و توسعه، 12(2)، 152-178.
17. کریمی­پور، ی. (1381). مقدمه­ای بر تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران (چاپ اول). تهران: انتشارات انجمن جغرافیایی ایران.
18. لینچ، ک. (1386). روابط متقابل شهر و روستا در کشورهای در حال توسعه (م. ر. رضوانی، و د. شیخی، مترجمان) (چاپ اول). تهران: انتشارات پیام.
19. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. بازیابی از https://www.amar.org.ir
20. موزلی، م. ج. (1388). توسعة روستایی اصول و عملیات (م. قدیری معصوم، و آ. عزمی، مترجمان). تهران: انتشارات تهران.
21. مهندسان مشاور از هلند. (1374). رهنمودهایی برای برنامه­ریزی مراکز روستایی (س. ا. فنایی، س. ج. میر، ن. اوکتایی، و م. گنجیان، مترجمان). (جلد اول). تهران: انتشارات روستا و توسعه، مرکز تحقیقات روستایی وزارت جهاد کشاورزی.
22. میرحیدر، د. (1374). اصول و مبانی جغرافیای سیاسی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. نظری، و.، غلامی، م. (1392). تبیین آثار سیاست­های تمرکززدایی در توسعة سکونتگاه­های روستایی، مطالعة موردی: استان قزوین. فصلنامة پژوهش­های روستایی، 4(2)، 409-428.
24. Ansell, C., & Di Palma, G. (Editors) (2004). On restructuring territoriality: europe and North America. Cambridge: Cambridge University Press.
25. APO. (2005). APO study meeting on enhancing food certification systems for better marketing. 7-12 Februray 2005, Islamabad, Pakistan. Retrieved from http://www.apo-tokyo.org/projreps-acd-12-04-AG-GE-SEM-15.pdf
26. Catizzone, M. (1999). From ecosystem research to sustainable development: Towards a new paradigm for ecosystem research. Ecosystems Research Report No 26. Brussels: European Commission, Directorate-General Science, Research and Development.
27. Cohen, J. M., Peterson, S. B., & Peterson, S. B. (1999). Administrative decentralization: Strategies for developing countries. West Hartford, CT: Kumarian Press.
28. olantonio, A., & Lane, G. (2007). Measuring social sustainability, best practice from urban renewal in the EU, 2007/01: EIBURS working paper Series. In: Oxford Institute for Sustainable Development (OISD) International Land Markets Group. Oxford: Oxford brookes university
29. Gane, M. (2007). Forest strategy: Strategic management and sustainable development for the forest sector. Cham: Springer Science & Business Media
30. Harris, J. (2000). Basic principle of sustainable development. Global Development and Environment Institute. Working Paper: 004; Tufts University, USA. Retrieved from https://sites.tufts.edu/ gdae/ files/ 2019/10/00-04Harris-BasicPrinciplesSD.pdf                                                                                                           
31. Kakumba, U. (2010). Local government citizen participation and rural development: reflections on Uganda’s decentralization system. International Review of Administrative Sciences, 76(1), 171-186.
32. Parker, A. N. (1999). Decentralization: The way forward for rural development. Policy Research Working Paper Series1475, The World Bank.
33. Phyllis M. (2006). The role of decentralization and integrated rural development in Ghanas development. Retrieved from https:// iocv.ir/ search? form= article&name=%D9%85%D8%AD%D9
34. Rondinelli, D. A., McCullough, J. S., & Johnson, R. W. (1989). Analysing decentralization policies in developing countries: A political‐economy framework. Development and Change, 20(1), 57-87.
35. Scott, K., Park, J., & Cocklin, C. (2000). From sustainable rural   communities to social sustainability': giving voice to diversity in Mangakahia Valley, New Zealand. Journal of Rural Studies, 16(4), 433-446.
36. Spangenberg, J. H. (2005). Economic sustainability of the economy: concepts and indicators. International Journal of Sustainable Development, 8(1-2), 47-64.