نقش مساجد در پایداری اجتماعی (نمونه موردی: مساجد شهر قاین)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 6، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 12، شهریور 1399، صفحه 120-99   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v7i1.85257

نویسندگان

مهدی مودودی ارخودی^{* 1}؛ احمد اسدی¹؛ یونس غلامی بیمرغ²

¹استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشگاه کاشان،کاشان،ایران

چکیده

مسجد به عنوان یک فضای شهری، همواره کارکردهای مختلفی را بر عهده داشته است؛ بطوریکه علاوه بر عبادت به عنوان مهمترین کارکرد آن، در امور فرهنگی، اجتماعی و آموزشی نیز فعال بوده است. مسجد به علت عرضه عملکردها و فعالیت‌های متنوع مذهبی و اجتماعی، از توانایی لازم برای تقویت تعاملات اجتماعی و گسترش شبکه‌های عملکردی و افزایش ظرفیت‌های اجتماعی برخوردار است. هدف این تحقیق، بررسی نقش مساجد در پایداری اجتماعی شهر قاین است. در این تحقیق، نقش مسجد در ارتباط با پایداری اجتماعی از منظر عدالت اجتماعی، مشارکت، آگاهی و همبستگی اجتماعی و رضایت از محله بررسی شده است. رویکرد پژوهش، کمی و از نظر شیوه گردآوری داده‌ ها، مبتنی بر داده‌ های کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. به منظور توزیع پرسشنامه، نمونه‌ای به تعداد 100 نفر مورد بررسی قرار گرفت. جهت توزیع پرسشنامه از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. تحلیل داده‌ ها، با استفاده از نرم افزار spss کد گذاری گردید. از شاخص‌های آمار توصیفی همچون توزیع فراوانی و آزمون‌های آماری استنباطی از جمله آزمون تی تک نمونه‌ای و خی­دو انجام شده است.  بر اساس آزمون تی تک نمونه ای نتایج نشان می­دهد که مساجد شهر قائن، در بهبود عوامل رضایت از محله، عدالت اجتماعی و مشارکت ایفای نقش می­کنند؛ این در حالی است که نقش مساجد در بهبود همبستگی اجتماعی و ارتقاء آگاهی های مردم، چندان تاثیرگذار نبوده است.  جهت تقویت  آثار مساجد در بعد همبستگی و ارتقا آگاهی های مردم، پرر نگ تر شدن مساجد در این حوزه با توجه به اهمیت این، موضوعات پیشنهاد می شود.

کلیدواژه‌ها

آگاهی؛ پایداری اجتماعی؛ رضایت از محله؛ عدالت اجتماعی؛ مسجد؛ مشارکت

مراجع

 

1. احمدیان، م. ع.، و عرفانیان، س. (1394). بررسی نقش مساجد در توسعه محله‌ای در شهر مشهد. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2(1)، 110-93.
2. ­ ادریسی خسروشاهی، ن.، پناهی، س.، و باقری مهکی، م. (1390). نقش مساجد محله‌ای در توسعه شهری پایدار. مجموعه مقالات دومین همایش ملی معماری پایدار. همدان: مرکز آموزشی و فرهنگی سما.
3. ادهمی، ع. ر.، ادریسی، ا.، و عامری، م. (1396). نقش اجتماعی اماکن مذهبی در جامعه مورد مطالعه زیارتگاه‌های حرم عبدالعظیم و امامزاده صالح در شهر تهران. مجله مدیریت شهری، 16(49)، 308-297.
4. امین زاده گوهرریزی، ب. (1376). حیاط مسجد بررسی تاریخی و سیر تحول آن. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد با گذشته حال آینده. جلد اول، اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر.
5. بالجانی، ا.، کاظمی، م.، امان پور، ا.، و تیزفهم، ت. (1390). بررسی ارتباط بین مذهب سلامت معنوی امید و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به سرطان. مجله پرستاری و مامایی مشهد، 17(3)، 37-27.
6. بهزادفر، م. (1376). معماری مسجد و نمای شهری. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، جلد دوم، اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر.
7. پورباقر، س.، ابراهیمی، م.، و انتظاری، ف. (1397). واکاوی نقش مساجد در تحقق عدالت اجتماعی شهرهای اسلامی معاصر. دومین همایش بین‌المللی ایده‌های راهبردی در معماری شهرسازی جغرافیا و محیط‌زیست، مشهد: موسسه تعاونی دانش‌بنیان کمرآوش.
8. پورجعفر، م. ر.، و پورجعفر، ع. (1391). الگوی پیشنهادی محله، با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی موردنیاز در شهر ایرانی-اسلامی. مجله مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(10)، 24-15.
9. پیرنیا، م. ک. (1379). معماری ایران دوره اسلامی: مساجد. تدوین محمد یوسف کیانی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
10. پیرنیا، م. ک. (1386)، آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات سروش دانش.
11. تقوایی، ع. ا.، و معروفی، س. (1389). ارزیابی نقش مساجد در ارتقاء کیفیت محیط مطالعه موردی مسجد امیر تهران. مجله مدیریت شهری، 8(25)، 234-219.
12. توسلی، م.، و بنیادی، ن. (1386). طراحی فضای شهری. تهزان: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
13. حمزه­نژاد، م.، و واحددهکردی، ش. (1396). امکان‌سنجی مجاورت مساجد شیعه و سنی با رویکرد افزایش پایداری اجتماعی مطالعه موردی مسجد جامع شهر گنبد کاووس. مجله مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(28)، 62-53.
14. خواجه‌نوری، ب.، ریاحی، ز.، و مساوات، ا. (1390). رابطه میزان دین‌داری با کیفیت زندگی جوانان موردمطالعه جوانان شیراز. مجله نامه پژوهش فرهنگی، 12(14)، 159-127.
15. دانشپور، س. ع. ه.، و چرخچیان، م. (1386). فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی. مجله باغ نظر، 7، 28-19.
16. دلاور، ع. (1375)، روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی. تهران: انتشارات ویرایش.
17. دل‌زنده، ع.، ذوالفقارزاده، ح.، و جباری، س. (1393). بازتعریف مسجد و جایگاه آن در محوریت تعاملات اجتماعی شهر اسلامی. کنفرانس ملی شهرسازی مدیریت شهری و توسعه پایدار. تهران: موسسه ایرانیان- انجمن معماری ایران - قطب علمی برنامه‌ریزی و توسعه پایدار دانشگاه تهران.
18. زرگر، ا.، ندیمی، ح.، و مختارشاهی، ر. (1386). راهنمای معماری مسجد. تهران: انتشارات دید.
19. سعید آفتابی، ح. (1390). توصیه‌هایی برای طراحی یک مسجد الگویی با عملکرد دانشگاهی.بندرانزلی: دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرانزلی.
20. شاطریان، ر. (1390). تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: انتشارات نوپردازان.
21. شیری گرمی، س. (1393). ویژگی‌های کالبدی مسجد بر مبنای ارتقاء تعاملات اجتماعی. کنفرانس ملی شهرسازی مدیریت شهری و توسعه پایدار. تهران: موسسه ایرانیان- انجمن معماری ایران- قطب علمی برنامه‌ریزی و توسعه پایدار دانشگاه تهران.
22. عارفی، م. (1385). نقش مسجد در امنیت اجتماع محله‌ای. مجموعه مقالات سومین همایش هفته جهانی مسجد (فروغ مسجد). قم: انتشارات موسسه فرهنگی ثقلین.
23. عبدالملکی، ح.، سلیمانی ساسانی، م.، و نادری، ا. (1393). واکاوی نوع نگاه به نهاد مسجد در سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. مجله راهبرد اجتماعی فرهنگی، 3(11)، 32-7.
24. عرشی نیاسر، ع. (1387)، مسجد گوهر بی‌همتا. قم: انتشارت نشر معروف.
25. علاءالدین، م. ر. (1380). نگرشی نو به تربیت دینی کودکان و نوجوانان. اصفهان: نشر پیام صادق.
26. فضلعلی­زاده، ز.، و وثوق، س. (1392). بررسی پایداری اجتماعی در مساجد، نمونه موردی: جمعه مسجد اردبیل. دومین کنفرانس بین‌المللی تحقیقات در عمران، معماری و شهرسازی و محیط‌زیست پایدار. استانبول: مؤسسه مدیران ایده پرداز پایتخت ویرا.
27. فعالی، م.، ت. (1393)، مسجد و سبک زندگی، چاپ اول، قم: دفتر مطالعات و پژوهش‌های مرکز رسیدگی به امور مساجد.
28. کلانتری، ع. ح.، عزیزی، ج.، و زاهد زاهدانی، س. (1388). هویت دینی و جوانان (نمونه آماری جوانان شهر شیراز). مجله تحقیقات فرهنگی، 2(6)، 141-125.
29. کیمیایی، ع. خادمیان، ح.، و فرهادی، ح. (1390). حفظ قرآن و تأثیر آن بر مؤلفه‌های سلامت روان. مجله جامعه‌شناسی زنان، 2(4)، 20-1.
30. مدی، ح.، و فروغی فرید، ف. (1392). انسان‌ محور اصلی در پایداری اجتماعی و حس مکان تحلیل روش شناسانه نمونه موردی مسجد امام تهران. همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری. بوکان: شرکت سازه کویر.
31. معماری، ر.، و کیوانلو شهرستانکی، س. (1393). نقش محوری مسجد در توسعه پایدار شهری. اولین همایش ملی معماری عمران و محیط‌زیست شهری. همدان: دانشگاه شهید مفتح.
32. مهدوی نژاد، م. ج.، و مشایخی، م. (1389). بایسته­های طراحی مسجد بر مبنای کارکردهای فرهنگی- اجتماعی. مجله آرمانشهر، 5، 78-65.
33. مهدوی وفا، ح. ا. (1394). مسجد نماد شهر اسلامی. تهران: نشر دانش‌پذیر.
34. موسوی مقدم، س. م.، و محمدی، م. (1395). بررسی نقش مسجد در افزایش سرمایه اجتماعی بر اساس نماگرهای اصلی آن در قرآن و حدیث. مجله مدیریت سرمایه اجتماعی، 3(1)، 162-139.
35. موسوی، م. ط. (1385). مشارکت اجتماعی یکی از مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی. مجله رفاه اجتماعی، 6(23)، 92-67.
36. نظرپور، م. ن.، و منتظری مقدم، م. (1389). سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی مطالعه‌ای درباره مشارکت اجتماعی از منظر اسلام. مجله اقتصاد اسلامی، 10(37)، 87-57.
37. همتی، ش. ا.، ذبیحی، ح.، و کاملی، م. (1392). تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری (مطالعه موردی: صحن انقلاب اسلامی، حرم حضرت معصومه (س) قم). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 4(14)، 50-43.
38. هیلن براند، ر. (1380). معماری اسلامی. ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی، تهران: انتشارات روزنه.

 

39. Abdel-Khalek, A. M. (2010). Quality of life, subjective well-being, and religiosity in Muslim college students. Quality of Life Research, 19(8), 1133-1143 .
40. Colantonio, A., & Dixon, T. (2009). Measuring socially sustainable urban regeneration in europe. Oxford: Oxford Institute for Sustainable Development (OISD) School of the Built Environment University.
41. Ellison, C. G. (1991). Religious involvement and subjective well-being. Journal of Health and Social Behavior, 32(1), 80-99.
42. Francis L. J., Robbins M,. & White A. (2003). Correlation between religion and happiness: a replication. Psychol Rep, 92(1), 51-2.
43. Lim, C., & Putnam, R. D. (2010). Religion, social networks, and life satisfaction, American Sociological Review, 75(6), 914-933.
44. Littig, B., & Grießler, E. (2005). Social sustainability: A catchword between political pragmatism and social theory. International Journal of Sustainable Development, 8(1-2), 65-79.
45. Mak, M., & Peacock, Clinton J. (2011). Social sustainability: A comparison of case studies in UK, USA and Australia. Poster presented at the 17th Pacific Rim Real Estate Society Conference, Gold Coast.
46. Mann, J. R., & Larimore, W. (2006). Impact of religious attendance on life expectancy. Journal of the American Board of Family Medicine, 19(4), 429-430.
47. Rippentrop, E. A., Altmaier, E.M., Chen, J. J., Found, E. M., & Keffala, V. J. (2005). The relationship between religion/spirituality and physical health, mental health, and pain in a chronic pain population. Pain, 116(3), 311-321.
48. Wildes, K. A., Miller, A. R., Majors, S. S., & Romirez, A. G. (2009). The Religiosity/Sprituality of Latin Breast Cancer Survivors and Influence on Health- Related Quality of Life, Psychooncology, Vol. 18 (8): 831-840.