واکاوی مشروعیت شرط عدم‌استیلاد در نکاح از دیدگاه فقهای امامیه

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 129، شهریور 1401، صفحه 53-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.67736.1010

نویسندگان

فاطمه شعبانی^{* 1}؛ علی جعفری²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

ازجمله شروطی که زوجین تحت‌تأثیر وضعیت اجتماعی‌اقتصادیِ کنونی، مایل به گنجاندن آن ضمن عقد نکاح هستند شرط عدم‌استیلاد است و این در حالی است که مشروعیت این شرط مسئله‌ای چالش برانگیز در فقه است. در پژوهش پیشِ‌ رو با ‌روش توصیفی‌تحلیلی در‌صدد پاسخ‌گویی به سؤال از مشروعیت شرط عدم استیلاد هستیم؟ حاصل پژوهش اینکه مشروعیت و تعهدآور ‌بودنِ شرط مذکور از دیدگاه جمعی از فقها، مجوز ارتکاب فعل حرام یا به‌کارگیری روش‌های نامشروع به‌منظور وفای به آن نیست و در صورت اخلال در تمکین واجب زوجین، عمل به شرط جایز نیست. نیز اگر تحت شرایطی فرزند‌آوری در جامعه ضرورت یابد، حکم ثانویِ استیلاد، وجوب است و در این حال اشتراط عدم‌استیلاد در ضمن عقد یقیناً مشروع و الزام‌آور نیست.
 

کلیدواژه‌ها

شرط عدم‌استیلاد؛ مشروعیت شرط عدم استیلاد؛ پیشگیری؛ حکم ثانوی؛ الزام آوری شرط

مراجع

قرآن کریم

احسانگر، نورا، «بررسی فقهی و حقوقی شروط باطل و تأثیر آن در عقود»، راه وکالت، ش10، 1392، صص 29تا51.

اسدی‌‌نیان، معصومه، «شرط نامشروع از نگاه علما و قانون»، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، ش1/3، 1396، صص 42تا53.

اکبری، محمود، احکام پزشکی، قم: فتیان، 1393.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، المکاسب، بی‌جا: مجمع الفکر الاسلامی، 1437ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب النکاح، به‌تصحیح کمیتهٔ تحقیق کنگرهٔ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، قم: کنگرهٔ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، 1415ق.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1369.

بهجت، محمدتقی، استفتائات، بی‌جا: دفتر آیت‌الله محمدتقی بهجت، 1426ق.

جعفریان، رسول، رسائل مجابیة، قم: دلیل ما، 1428ق.

حاجی‌هادی، منیره؛ هادی و حسن قاسمی مقدم، «چرایی و چگونگی مداخلۀ حاکمیت و حکومت در تنظیم جمعیت»، فصلنامۀ حکومت اسلامی، ش71، 1393، صص 165تا190.

حر عاملی، محمد‌بن‌حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسهٔ آل ‌البیت، 1409ق.

خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1386.

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ‌بیست‌وهشتم، قم: مدینة العلم، 1410ق.

خویی، ابوالقاسم، منیة السائل، بیروت: دار المجتبی، 1412ق.

خویی، ابوالقاسم و جواد تبریزی، احکام جامع مسایل پزشکی، قم: دار ‌الصدیقة الشهیدة، 1390.

سیستانی، سیدمحمدرضا، وسائل المنع من الانجاب، چ2، بیروت: دار المورخ العربی، 1428ق.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، تقریرات درس آیت‌اللّه شبیری زنجانی بر مبنای عروة‌الوثقای سیدمحمدکاظم یزدی، قم: رأی‌پرداز، 1382تا1383.

شهید ثانی، زین‌‌الدین‌بن‌علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع السلام، چاپ‌سوم، قم: معارف اسلامی، 1425ق.

صدر، محمدباقر، اقتصادنا، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.

طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم: مکتب آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، 1404ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، چاپ‌چهارم، قم: اسماعیلیان، 1378.

طلعتی، محمدهادی، رشد جمعیت، تنظیم خانواده و سقط جنین (آرا و مبانی فقهی‌حقوقی)، چاپ‌اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1383.

طوسی، محمدبن‌حسن، النهایة، چاپ‌دوم، لبنان: دار الکتب العربی، 1400ق.

عبدالناصر، جمال، موسوعة الفقه الاسلامی، مصر: جمهوریه مصر العربیة، 1398.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة، مشهد: مؤسسهٔ آل ‌البیت، بی‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، چاپ‌اول، قم: مؤسسهٔ آل ‌البیت، 1420ق.

غزالی، محمدبن‌محمد، کیمیای سعادت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.

قحف، محمدمنذر، النصوص الاقتصادیة من القرآن و السنة، نویسنده: محمدرضا مبلغی، زیرنظر محمدعلی تسخیری، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، 1428ق.

قمی سبزواری، علی‌بن‌محمد، جامع الخلاف و الوفاق، قم: پاسدار اسلام، بی‌تا.

قنبرپور، بهنام، «پژوهشی بر قلمرو اختیار حکومت اسلامی و تدابیر آن در جلوگیری از کاهش نسل»، فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، ش68، 1394، صص 215تا240.

کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی(فروع)، قم: دار الحدیث، 1429ق.

گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، قم: دار‌ القرآن الکریم، 1364.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، بحارالانوار، چاپ‌دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن، الرسائل التسع، به‌تحقیق رضا استادی، چاپ‌اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، 1413ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن، قواعد الاحکام فی المسائل الحلال و الحرام، تهران: استقلال، 1409ق.

محقق داماد، مصطفی، «شرط فرزندآوری و عدم آن»، فقه پزشکی، ش2، 1389، صص 11تا24.

محقق کرکی، علی‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌دوم، قم: مؤسسهٔ آل‌البیت، 1429ق.

مصطفوی، محمدکاظم، مائة قاعدة فقهیة، قم: اسلامی، 1421ق.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، چاپ‌چهارم، قم: مدرسۀ امیرالمؤمنین امام علی(ع)، 1416ق.

مکارم شیرازی، ناصر، احکام النساء، قم: مدرسهٔ امام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1374.

مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، قم: مدرسهٔ امام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1387.

موسوی، سیدحسن،«وجوب فرزندآوری از دریچۀ فقه»، تا اجتهاد، ش3، 1397، صص 101تا132.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال والحرام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم: مؤسسهٔ آل البیت، 1429ق.

هاشمی شاهرودی، محمود و همکاران، موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1423ق.

هاشمی شاهرودی، محمود و همکاران، المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، بی‌جا: بی‌نا، 1383.