تحلیل معناشناختی و کاربردشناختی مقدمات سه‌گانۀ شیخ انصاری در حجیت خبر واحد

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 129، شهریور 1401، صفحه 41-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.68476.1041

نویسندگان

عبدالجبار زرگوش نسب^{* 1}؛ داوود سعیدی²

¹دانشیار دانشگاه ایلام

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

قواعد و چهارچوب‌های علمی‌ فهم معنا با عنوان معناشناسی و کاربردشناسی در ذیل حوزه‌های مختلف علم زبان‌شناسی بیان شده‌ است. باتوجه‌به اینکه دسترسی به یکی از اصلی‌ترین منابع دین اسلام، یعنی سنتِ رسول‌اللّه(ص) از طریق روایت گفتاری و نوشتاری سنت و به‌اصطلاح خبر واحد میسور است تحلیل معناشناختی و کاربردشناختی مقدمات مطرح از سوی اصولی بزرگ امامیه شیخ انصاری در مبحث حجیت خبر واحد می‌تواند جایگاه ویژهٔ این روش‌ها را بنمایاند. در این نوشتار با به‌کارگیری ابزار کتابخانه‌ای و شیوهٔ توصیفی‌تحلیلی، در تبیین این جایگاه کوشش شده است. نتایج تحلیل مقدمات سه‌گانهٔ حجیت اخبار آحاد در بیان شیخ انصاری، از مطابقت آن با اصول کاربردشناسی به‌طور هم‌زمان و به موازات آن، اصول معناشناسی‌ همچون اصل همکاری گرایس در ایجاد ارتباط، تلفیق زبان‌شناسیِ صورت‌گرا و نقش‌گرا در اصالةالظهور و همچنین نظریهٔ بافت در معناشناسی حاکی است.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی؛ کاربردشناسی؛ اصول فقه؛ خبر واحد؛ مقدمات حجیت خبر

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، قم: نشر حقوق اسلامی، 1440ق.

آقا گل‌زاده، فردوس، زبانشناسی حقوقی (نظری و کاربردی)، تهران: علم، 1391.

آزاد، علیرضا و دیگران، «مبانی مشترک اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک در فهم متن»، فصلنامۀ فقه و اصول دانشگاه فردوسی، س48، ش105، 1395، 9تا28.

آیتی، محمدرضا، تحریر المکاسب، تهران: سمت، 1395.

افخمی، علی، «نظریۀ معنایی اصالت ظهور در اصول فقه شیعه»، مجلۀ علوم قرآنی و ادبیات عرب دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، 1381.

امیری، میلاد، «زبانشناسی در اصول فقه»، فصلنامۀ حقوقی انجمن علمی بخش حقوق دانشگاه شیراز، س2، ش3، 1395،  18تا34 .

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1434ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1434ق.

باقری، مهری، مقدمات زبانشناسی، چاپ‌دهم، تهران: قطره، 1386.

تیموری نسب، سهیل، «ارتباط هرمنوتیک و اصول فقه با تأکید بر مباحث الفاظ»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتهٔ فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، 1395.

جباری، مصطفی، ترجمة المعالم الجدیدة للأصول، چاپ‌اول، سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان، 1387.

جباری، مصطفی؛ حسین رضویان، «ردپای زبانشناسی حقوقی در متون فقهی»، مجلۀ فقه و حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، س7، ش12، بهار و تابستان 1394، 41تا64.

حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم: آل البیت، 1424ق.

خسروپناه، عبدالحسین؛ مهدی نجفی‌مقدم، «بررسی اصولی احوال الفاظ و ارتباط آن با هرمنوتیک»، فصلنامۀ علمی پژوهشی کلام اسلامی،س26 ، ش83، 1396، صص101تا127.

دبیرمقدم، محمد، «زبانشناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی»، تهران: سمت، 1383.

ذاکری، مهدی؛ سیدجبار موسوی، «بررسی تطبیقی دیدگاه‌های هرمنوتیکی شلایرماخر و علمای اصول»، مجلۀ فلسفۀ دین، س11، ش4، 1393، صص 645تا664.

ربانی، محمدحسن، اصول و قواعد فقه الحدیث، قم: بوستان کتاب قم، 1383.

رضایی، حدائق، «زبانشناسی و علم اصول فقه؛ نگاهی مقابله‌ای به بحث الفاظ در علم اصول فقه و مباحثی از علم اصول فقه»، مجلۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س49، ش200، 1385، صص 185تا198.

ساجدی، ابوالفضل و دیگران، «نقد مبنایی هرمنوتکی شلایرماخر»، فصلنامۀ علمی پژوهشی کلام اسلامی، س21، ش 83، 1391، صص 29تا59.

سلمانپور، محمدجواد، «رابطۀ مبانی فهم فقهی متون وحیانی با معناشناسی و هرمنوتیک»، فصلنامۀ اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز،س4، ش10،1383، صص63تا84

شب‌خیز، محمدرضا؛ عباد محمدتبار، اصول فقه دانشگاهی، تهران: آوا، 1393.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، به‌تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، قم: دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1426ق.

صفوی، کورش، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سورۀ مهر، 1392.

صفوی، کورش، آشنایی با زبانشناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران: علمی، 1391.

صفوی، کورش، آشنایی با معنی‌شناسی، تهران: پژواک کیهان، 1386.

عابدی سر آسیا، علیرضا و همکاران، «هرمنوتیک واصول فقه: نگاهی به انواع قصدی‌گرایی در غرب و مقایسۀ آن با دیدگاه تفسیری اصولیان شیعه»، مطالعات اسلامی؛ فقه واصول، س42، ش85، 1389، صص67تا84.

عباسی، محمدمسعود، ترجمه و شرح رسائل، قم: دار العلم، 1392.

عزیزی، سیروس؛ نگار مؤمنی، زبانشناسی حقوقی؛ درآمدی بر زبان، جرم و قانون، تهران: جهاد دانشگاهی، 1391.

عموزاده مهدیرجی، محمد و منوچهر توانگر، کاربرد‌شناسی جورج یول، تهران: سمت، 1395.

غروی نائینی، نهله، فقه الحدیث و روش‌های نقد متن، تهران: دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، 1379.

محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران: دانشگاه تهران، 1397.

محمدی خراسانی،علی،شرح رسائل،قم: دار الفکر،1391.

مختار عمر، احمد، معناشناسی، ترجمهٔ سیدحسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1385.

مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1390.

مروارید، محمود، «نظریات شئ‌انگارانه معنا در فلسفۀ تحلیلی و علم اصول»، مجلۀ نقد و نظر، س10، ش39و40، 1384، صص 83تا131.

مزبان، علی‌حسن، درآمدی بر معناشناسی در عربی، ترجمۀ فرشید ترکاشوند، تهران: سمت، 1397.

ملکیان، مصطفی، «مباحث الفاظ اصول فقه در میان دانش‌های زبانی؛ جفرافیای دانش‌های زبانی»، مجلۀ نقد و نظر، س10، ش37و 38، 1384،  صص70تا85.

میرجلیلی، علی‌محمد، روش و مبانی فقه الحدیث، یزد: انتشارات دانشگاه یزد، 1395.

Grice، Paul، (1989)، “Studies in the Way of Words”، Logic and Conversation، Harvard University Pres.