بررسی و تحلیل اثر توسعۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات و تغییر هویت اجتماعی در نواحی روستایی (منطقۀ موردمطالعه: دهستان شاندیز از توابع شهرستان طرقبه-شاندیز)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 1، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 45، دی 1402، صفحه 1-28   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.49389.0

نویسندگان

هما باتقوا سرابی¹؛ طاهره صادقلو^{* 2}؛ خدیجه بوذرجمهری³؛ محسن نوغانی دخت بهمنی⁴

¹دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری،گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴دانشیارجامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر تغییر سه بعد فضایی-مکانی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی هویت اجتماعی در 12 روستای دهستان شاندیز انجام شد. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، کاربردی-توسعه­ای و از نظر روش انجام تحقیق، توصیفی-تحلیلی بود. واحد تحلیل خانوار روستا بود و جامعه آماری شامل سرپرستان خانوار در روستا­های موردمطالعه با حجم 281 خانوار بود. برای تجزیه و تحلیل داده­های حاصل از تکمیل پرسش‌نامه از نرم‌افزارهای اکسل و SPSS از آزمون‌های همبستگی اسپیرمن، یومن ویتنی، رگرسیون و تحلیل مسیر و همچنین برای نمایش توزیع فضایی روستاهای موردبررسی روی نقشه از نرم‌افزار GIS استفاده شد. نتایج بیانگر این است که میزان استفاده از فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی کمتر از حد متوسط است و براساس آزمون تی دو نمونه مستقل، توسعه فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی در منطقه موردمطالعه در تغییر هویت اجتماعی روستاییان تا حدودی نقش داشته است؛ به‌طوری‌که در بعد اجتماعی-فرهنگی برای زنان میانگین 08/3 و مردان میانگین 93/2، در بعد مکانی–فضایی برای مردان میانگین 06/3 و برای زنان میانگین 05/3 و در بعد اقتصادی برای مردان میانگین رتبه‌ای 6/134 و برای زنان 4/147 را نشان می‌دهد. همچنین آزمون تحلیل مسیر نشان داد که بین شاخص­های چهارگانه موردبررسی، تلویزیون با میزان 384/0، بیشترین تأثیرات و شاخص اینترنت با میزان 118/0، کمترین تأثیر را بر میزان تغییر هویت اجتماعی پاسخ‌‌گویان مناطق روستایی موردمطالعه به خود اختصاص داده­اند. با توجه به نتیجة به‌دست‌آمده می­توان اظهار کرد که فناوری اطلاعات و ارتباطات توانسته است تغییراتی را در هویت اجتماعی نواحی روستایی به وجود آورد.
 

کلیدواژه‌ها

توسعه روستایی؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ هویت اجتماعی؛ دهستان شاندیز

مراجع

1. آشنا، ح.، و روحانی، م.ر. (1389). هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مولفه­های بنیادی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 3 (4)، 157-184.
2. امین زاده، ب. (1389). ارزیابی زیبایی و هویت مکان. هنر و معماری نشریه هویت شهر، 5(7)، 3-14.
3. بذرافشان، ج.، و رفیعی کته تلخ، ع. (1392). بررسی تصویر فضای مجازی بر هویت دینی جوانان روستایی ­(مطالعه موردی: دهستان بالارخ تربت حیدریه). مطالعات روانشناسی تربیتی، 10(17)، 22-1.
4. پوراحمد، ا. (1389). جهانی شدن وتاثیر آن برساختار اجتماعی اقتصادی و کالبدی شهرهای اسلامی. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 19(75)، 27-22.
5. پورمند، ح. ع.، و ریخته گران، م.ر. (1385). حقیقت مکان و فضاى معمارى. مطالعات هنر اسلامى تهران، 2(4)، 60-43.
6. تاجیک، م.ر. (1384). روایت غیرت و هویت در میان ایرانیان. چاپ اول. تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
7. جوان فروزنده، ع.، و مطلبی، ق. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. هویت شهر، 5(8)، 37-27.
8. جینکینز، ر. (1381). هویت اجتماعی. ترجمه تورج یاراحمدی. چاپ اول. تهران: نشر شیرازه.
9. حسینی ابری، س.ح. (1380). مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران. چاپ دوم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
10. خواجه‌ نوری، ب.، کریمی، م.، و خجسته، س. (1394). بررسی رابطه فرایند جهانی شدن فرهنگی و هویت مذهبی در ایران (مطالعه موردی: گروه‌های قومی لُر شهر نورآبادی ممسنی و عرب شهر کنگان و توابع). فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 6(1)، 45-23.
11. ربانی، ر. (1381). جامعه شناسی شهری. چاپ اول. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
12. رفیعی کته تلخ، ع. (1389). تحلیل تاثیر فضای مجازی بر هویت دینی جوانان روستایی (مطالعه موردی: دهستان بالارخ شهرستان تربت حیدریه) (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران.
13. روح الامین، م. (1386). زمینه فرهنگ شناسی. چاپ اول. تهران: انتشارات عطار.
14. زارعی، ب.، و مرآتی، ا. (1387). ارائه چارچوب معماری زنجیره تامین محصولات بر پایه زیرساخت ICT روستایی. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 12(4)، 197-177.
15. زراعی، م. (1393). بررسی سطح موفقیت مراکز فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی و تحلیل عوامل موثر بر آن در استان همدان (پایان نامه کارشناسی). دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
16. زندیه، م.، و سامه، ا. (1388). خاطره، هویت، منظر نقش عناصر منظر در تشکیل هویت شهر. هنر و معماری: منظر،1(3)، 87-78.
17. سادات حبیبی، ر. (1387). تصویرهای ذهنی و مکان. نشریه هنرهای زیبا، 35، 50-39.
18. سیاوش پور، ب.، شادلو جهرمی، م.، و مولایی رامشه، ز. (1393). ابعاد تشکیل دهنده حس تعلق به مکان، با تأکید بر عوامل کالبدی، اجتماعی و احساسی (ادراک وشناخت). ششمین کنفرانس ملی و برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهرهای اسلامی، مشهد، ایران، شورای اسلامی شهر مشهد، 12-1.
19. http://188.136.162.30:7879//dL/search/default.aspx?Term=217&Field=0&DTC=6
20. سیفی آتشگاه، ح. (1388). تأثیر جهانی شدن فرهنگی بر فرهنگ‌های بومی ایران و ژاپن. چاپ دوم. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
21. شکرخواه، ی. (1379). تکنولوژی های ارتباطی و جامعه اطلاعاتی. چاپ اول. تهران: انتشارات انوشه.
22. صیدایی، س. ا.، و هدایتی‌مقدم، ز. (1391). ارزیابی نقش دفاتر اطلاعات و ارتباطات روستایی در ارائه خدمات به نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای سین، مهرگان، مدیسه و کبوترآباد در استان اصفهان). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23(1)، 146-129.
23. عزمی، آ.، و قدیری معصوم، م. (1389). اثرات مثبت و منفی فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی. فصلنامه سپهر (سازمان جغرافیایی)، 19(73)، 41-34.
24. کوهی، ک.، و حسنی، م.ر. (1391). رابطه استفاده از رسانه های نوین با ابعاد هویتی در نوجوانان و جوانان14 تا 29 ساله شهر تبریز. مجله پژوهش های ارتباطی، 17(72)، 130-109.
25. لطیفی، غ.ر.، و دبیری، ع. (1389). شهر مجازی و هویت شهری. ماهنامه کتاب ماه علوم اجتماعی، 14(63)، 74-79.
26. نوابخش، ف.، خادم، ر.، و ارام، ه. (1392). اینترنت و هویت اجتماعی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 5(2)، 54-37.
27. الهی، م. (1389). لباس به مثابه هویت. فصلنامه مطالعات ملی،11(2)،30-3.
28. ابراهیمی، م. (1396). بررسی هویت محله ای و عوامل موثر بر آن در بافت جدید و قدیم (مناطق قاسم آباد و ثامن شهرستان مشهد) (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
29. قنبران، ع.ا.، و جعفری، م. (1393). بررسی عوامل موثر بر ارتقای تعامل اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی (محله درکه تهران). مجله انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 7، 57-64.
30. پیران، پ. (1384). مباحث کاربردی: پیامدها و واکنش های اشکار ناشی از بحران ها و تهدیدهای اجتماعی. رفاه اجتماعی، 16، 75-104.
31. مدنی پور، ع. (1379). طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
32. بهزاد فر، م.، و طهماسبی، ا. (1392). شناسایی و ارزیابی مولفه­های تاثیرگذار بر تعاملات اجتماعی. مجله باغ نظر، 25(10)، 17-28.
33. B., Sharifi. M., & Porsaied. A. (2013) Study of role of Information and Communication Technology (ICT) in rural social-cultural development (A case Study, Ilam, Iran), World of Sciences Journal, www.engineerspress.com
34. Kumar, R., & Best, M. (2006). Impact and sustainability of e-government services in developing countries: Lessons learned from tamil nadu, india. The Information Society, 22 (1), 1-12.
35. Meng, C. C., Samah, B. A., & Omar, S. (2012). A review paper: Critical factors affecting the development of ict projects in malaysia. Asian Social Science, 9 (4), 42-50.
36. Nach, H., & Lejeune, A. (2010). Coping with Information Technology Challenges to Identity: A Theoretical Framework. Computers in Human Behaviors, 26, 618-629.
37. Nach, H., & Lejeune, A. (2009). The Impact of Information Technology on Identity: Framing the Research Agenda, ln the Proceedings of Ihe Administrative Sciences Association of Canada (ASAC) Conference, 6-9 June, Niagara Falls, Ontari, 1-20.
38. Siriginidi, S. R. (2008). Social development in Indian rural communities: Adoption of telecentres. International Journal of Information Management, 28(6), 474-482.
39. Terry, A. & Gomez, R. (2010). Gender and Public Access Computing: An International Perspective. The Electronic Journal on Information Systems in Developing Countries, 43(5), 1-17.