شناسایی عوامل مؤثر بر زیست پذیری شهری با رویکرد مدلسازی ساختاری – تفسیریISM (نمونه موردی: شهر ایلام).

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 36، شهریور 1400، صفحه 87-53   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.48827.0

نویسندگان

فاطمه پیری^{* 1}؛ سعید ملکی²؛ زهرا عابدی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز،اهواز، ایران

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند،بیرجند، ایران

چکیده

رشد سریع و شتاب­زدۀ شهرها، تغییرات بنیادینی در زندگی ساکنان بر جای گذاشته است و مسائل و مشکلات موجود در شهرها نشانگر عدم تحقق مشخصه­ های پایداری در آن­هاست. بنابراین، شاخص زیست­ پذیری برای مطالعۀ آن­ها بسیار حیاتی و مهم است. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی و سطح­ بندی عوامل مؤثر بر زیست­ پذیری شهر ایلام با استفاده از تکنیک مدل­سازی ساختاری- تفسیری است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و گردآوری داده­ها توصیفی از نوع پیمایش است و ابزار گردآوری اطلاعات در آن پرسش­نامه است. با مرور ادبیات و تحلیل محتوایی و نظرخواهی از نخبگان، 16 مورد از شاخص­های مؤثر بر زیست ­پذیری شهر ایلام شناسایی و سپس روابط درونی بین آن­ها، با استفاده از روش ISM، بررسی شده و نوع متغیرها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر متغیرها مشخص شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که زیست­ پذیری شهر ایلام در هر سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست­ محیطی در حد متوسط و پایین ارزیابی شده است. همچنین، نتایج بیانگر این است که شهر ایلام براساس عوامل مؤثر بر زیست ­پذیری به شش سطح طبقه­ بندی شده است و پنج عامل توزیع عادلانة امکانات و خدمات زیرساختی، مسکن مناسب، داشتن شغل و درآمد مناسب، میزان تأمین مصرف کالا و خدمات، کیفیت مناسب معابر و خیابان­ها به ترتیب با میزان قدرت نفوذ 15، 15، 14،14، 14 با بیشترین تأثیر، محرک و برانگیزانندة زیست پذیری در شهر ایلام به شمار می­روند. در نتیجه، هرگونه برنامه و اقدام برای سرآغاز و ارتقای زیست­پذیری شهر ایلام باید به نقش کلیدی و پایه­ای این عوامل توجه کند. بر این اساس، نخستین ابعاد کلی مؤثر بر زیست­ پذیر کردن شهر ایلام ابعاد اقتصادی و در مراحل بعدی ابعاد زیست­ محیطی و اجتماعی است. همچنین، براساس تحلیلMICMAC  هیج­یک از توانمندسازها در گروه خودمختار قرار نگرفته ­اند و این نشان­ دهندۀ اهمیت همۀ توانمندسازها در زیست­ پذیری شهر ایلام است.

کلیدواژه‌ها

زیست‌پذیری شهری؛ مدل ساختاری تفسیری؛ کیفیت زندگی؛ شهر ایلام

مراجع

1. بازوندی، ف.، و شهبازی، م. (1393). نقش کیفیت سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی شهروندان و میزان بهره­گیری از فضای شهری (مورد مطالعه: پیاده راه خیابان سپه­سالار تهران). دو فصل­نامة پژوهش­های منظر شهر، 1(1)، 43- 33.
2. بندر آباد، ع.، و ماجدی، ح. (1393). معیارهای جهانی و بومی شهر زیست­پذیر. نشریة هویت شهر، 17(8)، 76- 65.
3. بندرآباد، ع. (1390). شهر زیست­پذیر از مبانی تا مبنا. تهران: انتشارات آذرخش.
4. حاتمی نژاد، ح.، مدانلو جویباری، م.، و اخوان حیدری، ک. (1397). تحلیل فضایی زیس­ پذیری کالبدی کلا­­ن­شهر اهواز. نشریة علمی – پژوهشی برنامه­ریزی توسعة کالبدی، 4(1)، 23-11.
5. حاجی­پور، ن. (1396). تحلیل تطبیقی شاخص­های منتخب زیست­پذیری شهری در کلان­شهر اهواز (مطالعة موردی: محلات گلستان، کیانپارس، سپیدار) (پایان­نامة منتشرنشدۀ کارشناسی­ارشد رشتة جغرافیا و برنامه­ریزی شهری). دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
6. خراسانی، م. ا.، و رضوانی، م. ر. (1393). تحلیل ارتباط زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری با برخورداری خدماتی (مطالعة موردی: شهرستان ورامین). نشریة برنامه­ریزی فضایی، 3 (3)، 15-1.
7. خزایی­نژاد، ف. (1395). زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول ابعاد و شاخص ها. فصل­نامة پژوهش­های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 4 (1)، 50-27.
8. رشیدی ابراهیم حصاری، ا.، موحد، ع.، تولایی، س.، و موسوی، م. ن. (1395) تحلیلی فضایی منطقة کلان­شهری تبریز با رویکرد زیست پذیری. فصل­نامة فضای جغرافیایی، 16(54)، 176- 155.
9. ساسان­پور، ف.، تولایی، س.، و جعفری آبادی، ح. (1393). قابلیت زیست­پذیری شهرها در راستای توسعة پایدار شهری (مورد مطالعه: کلان شهر تهران). فصل­نامة علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، 12(42)، 157- 130.
10. ساسان­پور، ف.، علیزاده، س.، و اعرابی مقدم، ح. (1397). قابلیت­سنجی زیست­پذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI. نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(48)، 258- 242.
11. شاهچراغی، آ.، و بندرآباد، ع. (1390). شهر زیست­پذیر از مبانی تا معانی. تهران: نشر آذرخش.
12. شاهیوندی، ا.، قلعه نوعی، م.، و علی پور اصفهانی، م. (1394). بررسی ویژگی­های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست­پذیری محله­های قدیم شهری) نمونة موردی محلة سنبلستان اصفهان). دوفصل­نامة مرمت و معماری ایران، 5(9)، 26- 13.
13. شماعی، علی.، تابعی، نادر.، و حمیدی، م.، س. (1393). بکارگیری روش تحلیل تصمیم­گیری چند متغیره (الکتر) در رتبه بندی مناطق شهر اهواز. فصل­نامة برنامه­ریزی و آمایش فضا، 18(1)، 52-25.
14. علی اکبری، ا.، و اکبری، م. (1393). مدل­سازی ساختاری - تفسیری عوامل مؤثر بر زیست­پذیری کلان­شهر تهران. فصل‌نامة برنامه­ریزی و آمایش فضا، 21(1)، 31- 1.
15. قربانی، م. (1399). تحلیل اعتبارسنجی ابعاد زیست­پذیری جامعۀ محلی (منطقۀ مورد مطالعه: شهرستان قلعه گنج، استان کرمان(. مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 52-51 (2)، 245-161.
16. محمودی پاشایی، ث. (1397). سنجش رتبة زیست­پذیری بافت فرسوده در مقایسه با بافت میانی و جدید در شهر ارومیه (پایان­نامة منتشرنشدۀ کارشناسی­ارشد رشتة جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، گرایش نوسازی و بهسازی). دانشگاه پیام نور، مرکز ارومیه، ایران.
17. نصیری هنده خاله، ا. (1398). مدل معادلات ساختاری اثر مؤلفه­های سرمایۀ اجتماعی بر زیست­پذیری کانون­های کوچک شهری استان البرز. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 51(3)، 730- 715.

 

18. Badland, H., Whitzman, L., & Aye, B. H. (2014). Urban liveability: Emerging Lesson from Australian for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science and Medicine, (111), 64-73.
19. Bajunid, A. F. I., Abbas, M. Y., & Nawawi, A. H. (2011). Tessellation planning: China: An institutional interpretation. Cities, 83(1), 108-117.
20. Faisal, M., Banwet, D. K., & Shankar, R. (2006).Supply chain risk mitigation: Modelling the enablers. Business Process Management, 12(4), 535-552.
21. Florida, R. (2002). The rise of the creative class. NY: Basic Books/ Perseus Books.
22. Howley, P. & Scott, M., & Redmondb, D. (2009). Sustainability versus liveability: An investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847–864.
23. Inglehart, R. (1990). Culture shift in advanced industrial society. Princeton NJ: Princeton University Press.
24. Lau, L., & Hashim, A. H. (2010). Liveability dimensions and attributes: Their relative importance in the eyes of neighborhood residents. Journal of Construction in Developing Countries, 15(1), 67–91.
25. Maguire, M., McCarty, K., & Canby, A. (2006). From the margins to mainstream: A guide to transportation opportunities in your community.
26. Mccrea, R., & Walters, P. (2012). Impacts of urban consolidation on urban liveability: Comparing an inner and outer suburb in Brisbane, Australia. Housing: Theory & Society, 29(2), 190.
27. Omuta, G. E. D. (1998). The quality of urban life and the perception of livability: A case study of neighbourhoods in Benin City, Nigeria. Social Indicators Research, 20(4), 417–440.
28. Ramesh, A., Banwet, D. K., & Shankar, R. (2010). Modeling the barriers of supply chain collaboration. Journal of Modelling in Management, 5(2), 176–193.
29. Saitluanga, B. L. (2014). Spatial pattern of urban livability in Himalayan Region: A case of Aizawl City, India. Social Indicators Research, 117(2), 541-559.
30. Shabanzadeh Namini, R., Loda, M., Meshkini, A., & Roknedineftekhari, A. (2019). Comparative evaluation of livability indicators of the metropolitan Tehran’s districts. International Journal of Urban Sustainable Development, 11(1), 48-67.
31. Song, Y. (2011). A livable city study in china; using structural equation
    models (Unpublished master´s thesis). Uppsala University.
32. Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2006). The World urban forum 2006: Vancouver working group discussion paper: The resilient city. Retrieved from https://www.academia.edu/6665145/THE_WORLD_URBAN_FORUM_2006_Vancouver_Working_Group_Discussion_Paper_The_Resilient-City_
33. Visser, P., Van Dam, F., & Hooimeijer, P. (2005). The influence of neighbourhood characteristics on geographical differences in house prices in the Netherlands. Paper Presented at the European Network for Housing Research (ENHR) International Housing Conference, 29 June–3 July, Reykjavik, Iceland.
34. Wei, Z., & Chiu, R. L. H. (2018). Livability of subsidized housing estates in marketized socialist China: An institutional interpretation. Cities, 83, 108-117.
35. Zhan, , Kwan, M. P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China. Cities, 79, 92–101.