تحلیل تاب‌آوری شاخص‌های مسکونی در فضاهای شهری با رویکرد عدالت فضایی (نمونة مطالعه: شهر قائم‌شهر)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 11، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، مرداد 1400، صفحه 185-203   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.69395.1034

نویسندگان

ابوالفضل مشکینی¹؛ میلاد حسنعلی زاده^{* 2}

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

عدالت فضایی به معنی توزیع عادلانه منابع و فرصت­های باارزش در فضای جامعه است. تاب­آوری شاخص­های مسکونی یکی از مهم­ترین عناصر و عوامل دستیابی به توسعة پایدار مبتنی بر عدالت فراگیر است. بی­عدالتی در توزیع شاخص­های مسکونی یکی از موضوعات محوری در مطالعات اجتماعی و نیز یکی از مهم‌ترین ابعاد ملموس بی­عدالتی فضایی است. هدف این پژوهش نیز تحلیل تاب­آوری شاخص­های مسکونی در محله­های شهر قائم‌شهر با رویکرد عدالت فضایی است. پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس روش از نوع ترکیبی است. گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی صورت گرفته است. داده­های مربوط به شاخص­های مسکونی از بلوک­های آماری شهر قائم‌شهر در سال 1395 استخراج شده است. شاخص­های مسکونی در سطح محله در محیط نرم­افزار Excel ثبت و برای وزن­دهی به شاخص­های مسکونی از مدل آنتروپی و برای تحلیل تاب­آوری شاخص­های مسکونی از مدل واسپاس استفاده شده است. سپس نقشة تاب­آوری شاخص­های مسکونی در سطح محله­های شهر قائم‌شهر در محیط نرم­افزار Arc gis ترسیم شده است. نتایج مدل واسپاس نمایان کرده است که محلة 7 بیشترین و محلة 12 ­کمترین میزان تاب­آوری شاخص­های مسکونی را به خود اختصاص داده­اند. همچنین نتایج نشان داد که کل شهر قائم‌شهر نیز به لحاظ شاخص­های مسکونی تاب­آوری متوسطی دارد. بر اساس نقشة ترسیم شده نیز، بی­عدالتی فضایی در تاب­آوری شاخص­های مسکونی در محله­های شهر قائم‌شهر به‌وضوح مشخص شده است، به­طوری­که 10 محله از 20 محلة شهر قائم‌شهر شامل محله­های 12، 17، 16، 8، 19، 6، 20، 1، 10 و 11 از بی­عدالتی در تاب­آوری شاخص­های مسکونی رنج می­برند.

کلیدواژه‌ها

عدالت فضایی؛ تاب‌آوری؛ شاخص‌های مسکونی؛ شهر قائم‌شهر

مراجع

بهراد، علیرضا؛ اکبری، پرویز؛ احمدی، ملیحه؛ 1398. تعیین و ارزیابی مؤلفه‌های کیفی مسکن مهر از نظر شاخص‌های کالبدی مسکن با استفاده از روشTOPSIS-AHP  (نمونه موردی کرمان). برنامه­ریزی توسعه کالبدی. دوره 6، شماره 13، صص 38-25.

پوراحمد، احمد؛ ابدالی، یعقوب؛ صادقی، علیرضا؛ الله قلی پور، سارا؛ 1397. سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. برنامه­ریزی توسعه کالبدی. سال 5، شماره 1، صص 106-93.

تابعی، نادر؛ موحد، علی؛ تولایی، سیمین؛ کمانرودی، موسی؛ 1395. بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری (محدودۀ مطالعه: محلات منطقۀ 6 تهران). برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا). دوره 6، شماره 2، صص 36-23.

حسینی، سید محمد؛ خدادادی، عسکر؛ حسینی، سیدعلی؛ 1397. تحلیل و سطح‌بندی مسکن در استان‌های مرزی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره. جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 8 شماره 3، صص 268-259.

حیدری مقدم، مصطفی؛ زیاری، کرامت­الله؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ 1398. بررسی و ارزیابی سیاست‌های مسکن گروه‌های آسیب­پذیر در کسب رضایت ساکنان (مورد شهر خرم آباد). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 9، شماره 2، صص 155-139.

دشتی، محمدعلی؛ ملک‌زاده بافقی، علیرضا؛ 1397. شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات پروژه‌های مسکن مهر در شهر یزد با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی. کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی. دوره 7، شماره 1، صص 243-223.

 رضایی، محمدرضا؛ سرائی، محمدحسین؛ بسطامی­نیا، امیر؛ 1395. تبیین و تحلیل مفهوم «تاب­آوری» و شاخص­ها و چارچوب­های آن در سوانح طبیعی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. دوره 6، شماره 1، صص 46-32.

روستایی، شهریور؛ علی­زاده یوالاری، شیوا؛ 1399. سنجش عدالت فضایی خدمات عمومی در بین شهرستان­های استان آذربایجان غربی. جغرافیا و برنامه­ریزی. دوره 24، شماره 71، صص 171-151.

روستایی، شهریور؛ علی­زاده، شیوا؛ 1399. تحلیل فضایی کیفیت مسکن در شهر ارومیه با استفاده از روش HOT SPOT. برنامه­ریزی توسعه کالبدی. دوره 5، شماره 17، صص 117-101.

رهنما، محمدرحیم؛ کمانداری، محسن؛ 1394. سنجش میزان رضایت­مندی ساکنین از کیفیت محیط مسکونی در شهر کرمان (مطالعه موردی: پروژه مسکن مهر شهرک مهرگان)، جغرافیای اجتماعی شهری، دوره 2، شماره 1، صص 59-39.

زیاری، کرامت­الله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ محمدی، اکبر؛ 1395. برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری با تأکید بر توانمندی مالی و خط فقر مسکن (جمعیت شهری استان کردستان). پژوهش­های جغرافیای انسانی. دوره 48، شماره 2، صص 226-211.

زیران، حمید؛ قرشی میناآباد، محمدباسط؛ آمار، تیمور؛ پوررمضان، عیسی؛ 1398. بررسی تأثیرپذیری شاخص معنی کیفیت محیطی از تحولات مسکن (مطالعه موردی سکونتگاه­های روستایی بخش سنگر شهرستان رشت). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 9، شماره 4، صص 326-303.

سامی، ابراهیم؛ کرباسی، پوران؛ 1399. ارزیابی وضعیت کمی و کیفی روند توسعه مسکن در شهر مراغه. جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 10، شماره 2، صص 406-393.

ستاوند، محمد­هادی؛ حاجی­زاده، فاضل؛ یغفوری، حسین؛ ۱۳۹۸. واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تأکید بر خدمات عمومی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. دوره ۱۹، شماره ۵۲، صص 192-171.

شاهیوندی، احمد؛ قاسمی، مسعود؛ راست‌قلم، نیلوفر؛ 1399. آینده‌نگاری تاب‌آوری مسکن در منطقه 8 اصفهان با استفاده از روش تلفیقی سناریوپردازی و تحلیل اثرات متقاطع. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. دوره 7، شماره 22، صص 131-153.

شاهیوندی، احمد؛ محمدی، محمود؛ عباسی مزرعه­شاهی، اعظم؛ 1393. بررسی وضعیت مسکن براساس امکانات و تسهیلات اولیه در استان‌های ایران. برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا). دوره 4، شماره 4، صص 64-43.

شمس، مجید؛ گمار، منا؛ 1394. ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی مسکن در استان همدان (با تأکید بر اقشار کم درآمد). برنامه­ریزی منطقه­ای. دوره 5، شماره 20، صص 55-68.

فنی، زهره؛ بشیری، جواد؛ 1389. اقتصاد غیر رسمی زمین و اسکان غیر رسمی مطالعه موردی: نسیم شهر، شهرستان رباط کریم. پژوهش­های دانش زمین. دوره 1، شماره 8، صص 59-41.

فنی، زهره؛ بیرانوندزاده، مریم؛ سبحانی، نوبخت؛ سلطان­زاده، اکبر؛ 1396. تحلیل جایگاه تعاونی‌های مسکن در نظام برنامه‌ریزی مسکن در ایران. پژوهش­های بوم شناسی شهری. دوره 8، شماره 15، صص 96-79.

محمدی یگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی؛ اسلامی، لیلا؛ 1396. تحلیل اثرات اعتبارات مقاوم‌سازی مسکن در معیشت خانوارهای روستایی؛ مطالعه موردی: دهستان معجزات، شهرستان زنجان. جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 7، شماره 2، صص 20-7.

محمودزاده، حسن؛ آقازاده، نیر؛ هریسچیان، مهدی؛ 1399. تصویرسازی سنجش پایداری مسکن از دیدگاه عدالت فضایی با ترکیب روش معادلات ساختاری و تحلیل چندمتغیرة فازی نمونة پژوهش: منطقة یک کلان‌شهر تبریز. برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا). دوره 10، شماره 4، صص 85-66.

مرادی، اسکندر؛ گلچینی، سحر؛ خضرنژاد، پخشان؛ 1397. ارزیابی تطبیقی سیر تحول شاخص­های مسکن نقاط شهری استان کردستان و کشور ایران طی دوره (1390-1345). برنامه­ریزی منطقه­ای. دوره 8، شماره 30، صص 66-51.

مشکینی، ابوالفضل؛ خلیجی، محمدعلی؛ 1395. ارزیابی وضعیت مسکن در محله‌های شهر بناب با استفاده از تحلیل خوشه‌ای. پژوهش­های جغرافیای انسانی. دوره 48، شماره 4، صص 629-617.

مشکینی، ابوالفضل؛ لطفی، صدیقه؛ احمدی کردآسیایی، فرزانه؛ 1391. ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در عدالت فضایی میان نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر قائم‌شهر). برنامه­ریزی و آمایش فضا. دوره 18، شماره 2، صص 174-153.

میرکتولی، جعفر؛ آریان کیا، مصطفی؛ 1396. بررسی مؤلفه­های تأثیرگذار در شکل­گیری کالبد مسکن شهری از دیدگاة گونه­شناسی با تأکید بر تراکم ساختمانی و تعداد طبقات (مطالعه موردی: شهر گرگان). جغرافیای اجتماعی شهری. دوره 4، شماره 1، صص 148-131.

نیک­پور، عامر و حسنعلی­زاده، میلاد؛ 1399. تحلیل میزان انطباق پهنه‌های بافت فرسودة شهری با پهنه‌های فقر (مطالعه موردی: شهر قائم‌شهر). برنامه­ریزی توسعه کالبدی. دوره 7، شماره 17، صص 60-45.

نیک­پور، عامر؛ قاسم­پور، فاطمه؛ ملاحسینی، علی اصغر؛ 1399. تحلیل فضایی شاخص­های مسکن با رویکرد فرم شهری پایدار (مطالعۀ موردی: شهر بابل). جغرافیای اجتماعی شهری. دوره 7، شماره 2، صص 58-41.

یزدانی، محمدحسن؛ حسن­پور، سحر؛ هاشمی معصوم­آباد، رضا؛ 1398. تحلیل فضایی ابعاد اجتماعی و کالبدی مسکن در مناطق شهر اهواز. برنامه­ریزی توسعه کالبدی. دوره 6، شماره 14، صص 66-51.

 

Abouelmagd, D., Kesteloot, C., Corijn, E., 2013. Housing Projects for Low‐Income Groups and Modes of Economic Integration: A Comparative Study in Greater Cairo, Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 104(4): 456-477.

Buckley, R., Jerry, K., 2005. Housing Policy in Developing Countries: Conjectures and Refutations, World Bank Res Obs, 233-257.

Bull, g., 1998. The economic of hossing in balchin, p and rodhen, london and newYork: hossing the essetenal faundishions rrutledage.

Dufaux, F., 2008. Birth announcement, justice spatial/spatial justice, www.jssj.org.

Emmanuel, J.B., 2013. Housing Quality” To the Low Income Housing Producers in Ogbere, Ibadan, Nigeria, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 35(2): 483-494.

Gallent, N., Robinson, S., 2011. Local perspectives on rural housing affordability and implications for the localism agenda in England, Journal of Rural Studies, 27: 297-307.

Ha, S.K., 2004. Housing poverty and the role of urban governance in Korea, Environment and Urbanization, 16(1): 139-154.

Huang, Y., Jiang, L., 2009. Housing Inequality in Transitional Beijing, International of urban and Regional Research, 334.

King, P., Alder shot & Ash gate., 2005. A social philosophy of hosing, Habitat International, 29: 611-388.

Le, L. H., Ta, A, D., Dang, H. Q., 2016. Building up a System of Indicators to Measure Social Housing Quality in Vietnam, Procedia Engineering, 142: 115-122.

Ogunleye, M., 2013. Analysis of the Socio-economic Characteristics and Housing Condition in the Core Neighborhood of Akure, Nigeria, Journal of Geography and Regional Planning, 6(6): 229-236.

Oktay, D., & Muazu, J., 2017. Challenges and Prospects for Affordable and Sustainable Housing: The Case of Yola, Nigeria, open gouse international, 36: 108-118.

Pitri, Y., Dominicus, P., Akhmad, F., Arya, D., 2019. Construct validity and internal consistency of sustainable residential area measurement in suburban Indonesia, Journal of Sustainability Science and Management, 14(4): 156-173.

Sang Ho, L., Wong, G., 2009. The First Step on the Housing Ladder: A Natural Experiment in Hong Kong, Joumal of Housing Economics, 18(1): 59- 67.

Soja, E., 2010. Seeking Spatial Justice, USA: University of Minnesota Press.

Soja, E.W., 2008. The City and Spatial Justice, Paper Prepared for Presentation at the Conference Spatial Justice, Nanterre, Paris, 12-14.

Stefan, M., 2009. Institutional Causes of Urban and Rural Sprawl in Switzerland, Land Use Policy, 4: 919-924.

Zavadskas, E. K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., Zakarevicius, A., 2012. Optimization of Weighted Aggregated Sum Product Assessment, Electronicsand Electrical Engineering, 6(22): 3–6.