تعیین الگوی تاب‌آوری استان‌های ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، مرداد 1400، صفحه 205-222   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.69153.1028

نویسندگان

فاطمه نصرنیا¹؛ نیلوفر اشک تراب²؛ آذر شیخ زین الدین^{* 3}

¹استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران

³- استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تاب­آوری مفهوم جدیدی است که رویکرد اصلی آن طراحی با آسیب­پذیری کمتر و انعطاف­پذیری بیشتر در برابر تنش­ها و حوادث است؛ به­گونه­ای که یک استان تاب­آور، آماده است که در مواقع اضطراری به‌سرعت به شرایط جدید پاسخ داده و با کمترین آسیب به کار خود ادامه ­دهد. ازاین‌رو، هدف از انجام این مطالعه سنجش تاب­آوری استان‌های کشور با استفاده از شاخص­های اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و زیست­محیطی است. برای این منظور 21 شاخص برای 31 استان کشور جمع­آوری شد و با ادغام آن‌ها شاخص ترکیبی تاب­آوری محاسبه شد. به‌منظور تعیین وزن هر یک از شاخص­ها از روش سلسله مراتبی فازی استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده وزن هر یک از شاخص­های تاب­آوری اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی و زیست­محیطی به ترتیب برابر با 56/0، 13/0، 24/0 و 07/0 به دست آمد. همچنین بر اساس نتایج حاصل از شاخص ترکیبی تاب­آوری، استان‌های تهران (731/0)، خوزستان (498/0)، اصفهان (445/0)، فارس (439/0)، گیلان (420/0) و مازندران (375/0) بیشترین تاب­آوری را در بین استان‌های کشور دارند. همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان، قم، خراسان­شمالی، خراسان­جنوبی، هرمزگان، اردبیل و زنجان آسیب­پذیرترین استان‌های کشور می­باشند. درنهایت با توجه به شاخص­های سازنده تاب­آوری، نقاط ضعف هر استان مشخص شد و در این راستا پیشنهاد‌هایی ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری منطقه‌ای؛ تاب‌آوری اقتصادی؛ تاب‌آوری اجتماعی؛ تاب‌آوری زیست‌محیطی؛ تاب‌آوری زیرساختی

مراجع

 آنامرادنژاد، رحیم­بردی؛ آروین، محمود؛ فرهادی­خواه، حسین؛ 1399. بررسی توان تاب­آوری مناطق در برابر مخاطرات (مطالعه موردی: استان کهکیلویه و بویراحمد). فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). شماره 10(2). 293-296.

فرجی، امین؛ آروین، محمود؛ آتش­افروز، نسرین؛ 1397. بررسی تاب­آوری منطقه­ای با استفاده از تحلیل فضایی و مدل ترکیبی WASPAS (مطالعه موردی: شهرستان­های استان خوزستان).‎ آمایش سرزمین. شماره 10(1). 1-29.

قنبری، ابوالفضل؛ 1399. ارزیابی ارتباط بین تاب­آوری منطقه­ای و آسیب­پذیری محیطی در منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه با استفاده از GIS.‎ نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی. شماره 24(72). 319-356.

مرکز آمار ایران؛ 1399. https://www.amar.org.ir

ندایی طوسی، سحر؛ حسینی‌نژاد، رزا؛ 1398. تحلیل وضعیت تاب‌آوری منطقه‌ای در برنامه‌ریزی فضایی با تأکید بر موردپژوهی منطقه مرکزی ایران (استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. شماره 6(2). 35-52.‎

هوشیارمنش، حسین؛ فرهادی، میلاد؛ هوشیارمنش، علی؛ جعفریان، نگار؛ 1392. خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی و K-میانگین در نرم‌افزارهای R، SAS و MATLAB. مجله بررسی‌های آمار رسمی ایران. شماره 24. 227-240.

 

Adger WN., 2000. Social and ecological resilience: are they related?. Progress in human geography 24(3): 347-364.

Berenger V, Verdier-Chouchane A., 2007. Multidimensional measures of well-being: Standard of living quality of life across countries. World Development 35(7): 1259-1276.

Cardoni A, Noori A Z, Greco R, Cimellaro GP., 2021. Resilience assessment at the regional level using census data. International Journal of Disaster Risk Reduction 55: 102059.

Chang DY. 1996. Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European journal of operational research 95(3): 649-655.

Cimellaro GP,. 2016. Urban resilience for emergency response and recovery. Geotechnical, Geological and Earthquake Engineering; Springer International Publishing: Cham, Switzerland.

Domínguez-Torreiro M., 2016. Developing a regional inclusive society index in the EU: Literature review and proposals from existing practices and experiences.

Eraydin A, Taşan-Kok T., 2013. The Evaluation of Findings and Future of Resilience Thinking in Planning. In Resilience Thinking in Urban Planning (pp. 229-239). Springer, Dordrecht.

Feldmeyer D, Wilden D, Jamshed A, Birkmann J., 2020. Regional climate resilience index: A novel multimethod comparative approach for indicator development, empirical validation and implementation. Ecological Indicators 119: 106861.

Grunfelder J, Rispling L, Norlén G., 2018. State of the Nordic region 2018. Theme 2: Labour force.

Holling CS,. 1973. Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics 4(1): 1-23.

Lin LC., 2009. An integrated framework for the development of radio frequency identification technology in the logistics and supply chain management. Computers & Industrial Engineering 57(3): 832-842.

Moghim S, Garna RK., 2019. Countries' classification by environmental resilience. Journal of environmental management 230:345-354.

Muller B., 2011. Urban and regional resilience–A new catchword or a consistent concept for research and practice. In German Annual of Spatial Research and Policy 2010 (pp. 1-13). Springer, Berlin, Heidelberg.

Peng C, Yuan M, Gu C, Peng Z, Ming T., 2017. A review of the theory and practice of regional resilience. Sustainable Cities and Society 29: 86-96.

Peng J, Du Y, Liu Y, Hu X., 2016. How to assess urban development potential in mountain areas? An approach of ecological carrying capacity in the view of coupled human and natural systems. Ecological indicators 60:1017-1030.

Tan J, Hu X, Hassink R, Ni J., 2020. Industrial structure or agency: What affects regional economic resilience? Evidence from resource-based cities in China. Cities 106: 102906.

Widborg A., 2017. The Challenge of Change: Planning for Social Urban Resilience. In Urban Regions Now & Tomorrow (pp. 99-119). Springer, Wiesbaden.

Zhenge Y, Xin-Lu X, Chen-Zhen L, Mou W, Xiao-Jia HE., 2018. Development as adaptation: Framing and measuring urban resilience in Beijing. Advances in Climate Change Research 9(4): 234-242.