پهنه‌بندی ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی ناشی از زلزله ازگله (21 آبان 1396،Mw=7.3) در استان‌های ایلام و کرمانشاه با مدل ویکور

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، مرداد 1400، صفحه 21-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.68682.1016

نویسندگان

فتح الله نادری¹؛ صمد فتوحی^{* 2}؛ حسین نگارش³؛ مرضیه خلیلی⁴

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²دانشیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

³استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

⁴- استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

هدف اصلی این پژوهش مطالعه و پهنه‌بندی ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی حاصل از زمین‌لرزه ازگله در ایلام و کرمانشاه با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه ویکور است. منطقه تحت تأثیر این زلزله بسیار مستعد وقوع انواع حرکات و ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی است. دلایل آن، وجود چین‌خوردگی‌های جوان زاگرس همراه با عملکرد گسل‌های قطع کننده آن‌هاست که خردشدگی‌های شدیدی را در منطقه ایجاد کرده‌اند. برای انجام این تحقیق ابتدا با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، تصاویر ماهواره‌ای و عملیات میدانی ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی شاخصی که در تشدید خسارات ناشی از زلزله مؤثر بوده‌اند شناسایی و تعیین موقعیت شدند. عمده‌ترین این ناپایداری‌ها شامل زمین‌لغزش‌ها، ریزش‌ها و بهمن‌های سنگی، جریان‌ها، گسیختگی‌های تاج تپه‌ها و فرونشست زمین که منجر به مسدود شدن راه‌ها، تخریب منازل مسکونی، آلودگی منابع آب‌وخاک، تخریب اراضی کشاورزی، باغات و ... شده است. سپس با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه VIKOR اقدام به پهنه‌بندی ناپایداری‌ها در 5 طبقه گردید. به‌منظور صحت سنجی، نقشه پهنه‌بندی با نقشه توزیع ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی شاخص در اثر زمین‌لرزه انطباق داده شد. نتایج نشان داد که دو طبقه ناپایداری زیاد و خیلی زیاد خیلی زیاد و طبقه خطر زیاد مجموعاً با مساحتی بالغ بر 6558 کیلومترمربع یعنی بیش از 28 درصد از منطقه مطالعاتی را به خود اختصاص داده‌اند و از بین عوامل مؤثر در وقوع ناپایداری‌ها، عوامل زمین‌شناسی، فاصله از گسل و شیب به ترتیب با 23/0، 22/0 و 15/0 امتیاز بیشترین تأثیر در ایجاد ناپایداری‌های منطقه را دارا هستند. نتیجه انطباق نقشه پهنه‌بندی با نقشه توزیع ناپایداری‌های بیانگر انطباق بیشتر ناپایداری‌ها ازجمله زمین‌لغزش‌ها، ریزش‌های سنگی و فرونشست‌ها با طبقات خطر بالاست.

کلیدواژه‌ها

ناپایداری‌های ژئومورفولوژیکی؛ روش ویکور؛ زمین‌لرزه ازگله؛ ایلام؛ کرمانشاه

مراجع

اسدی، سمانه؛ رحیمی، حبیب؛ رضاپور، مهدی؛ امیری فرد، روح الله؛ 1396. برآورد رابطۀ بزرگای زمین‌لرزه با استفاده از مدت دوام امواج کدا در پهنۀ زاگرس و جنوب غربی ایران مرکزی، نشریه فیزیک زمین و فضا، دوره 34، شماره 1، صص 22-15.

اسفندیاری درآباد، فریبا؛ غفاری گیلانده، عطا؛ لطفی، خداداد؛ 1391. مدل‌سازی ضریب آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش تاپسیس در محیط GIS  (مطالعه موردی: اردبیل)، نشریه پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، شماره 2، صص 79-43.

امیری، مهدیس؛ پورقاسمی، حمیدرضا؛ عرب عامری، علیرضا؛ 1397. اولویت بندی سیل خیزی زیرحوضه های آبخیز مهارلو در استان فارس با استفاده از پارامترهای مورفومتریک و مدل تصمیم‌گیری VIKOR، نشریه اکوهیدرولوژی، دوره  5، شماره  3، صص 827-813.

انتظاری، مژگان؛ خدادادی، فاطمه؛ رستمی، اکبر؛ 1395. ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان رود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 17، صص 34-5.

بنی حبیب، محمدابراهیم؛ چیت ساز، نسترن؛ 1395. مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره ویکور برای ارزیابی گزینه‌های مدیریت سیلاب، نشریه مهندسی آبیاری و آب ایران، دوره 6، شماره 25، صص 82-68

حجازی، سید اسدالله؛ روستایی، شهرام؛ رنجبریان شادباد، مریم؛ 1398. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور در حوضه آبریز حاجیلرچای، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال 12، شماره 44، صص 65-51.

خدادادی، فاطمه؛ انتظاری، مژگان؛ ساسان پور، فرزانه؛ 1398. تحلیل و پهنه‌بندی مخاطرات ژئومورفولوژیک (لغزش و سیل) استان البرز با استفاده از مدل‌های VIKOR-AHP و FR، نشریه پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی)، دوره 51، شماره 1، صص 199-183.

سپهر، عادل؛ بهنیافر، ابوالفضل؛ محمدیان، عباسعلی؛ عبدالهی، ابوالفضل؛ 1392. تهیه نقشه حساسیت پذیری زمین‌لغزش دامنه‌های شمالی بینالود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور، نشریه پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمُی، سال دوم. شماره 1، 36-19.

شریفی کیا، محمد؛ شایان، سیاوش؛ یمانی، مجتبی؛ عرب عامری، علیرضا؛ 1397. طبقه‌بندی زیرحوضه‌های آبخیز نکارود با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره TOPSIS, SAW و VIKOR، نشریه اکوهیدرولوژی، دوره 5، شماره 1، صص 83-69.

صادقی، نوشین؛ بزی، خدارحم؛ خواجه شاهکوهی، علیرضا؛ رضایی، حامد؛ 1396. تحلیل و برآورد آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهر گرگان)، نشریه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 7، شماره 25، صص 88-73.

صفاری، امیر؛ حبیبی، علیرضا؛ غریب، محمدرضا؛ 1392. شاخص‌های مورفوتکتونیک و زمین‌لرزه (مطالعه موردی: مناطق پرخطر استان خوزستان، دومین کنفرانس بین المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی.

عابدینی، موسی؛ پیروزی، الناز؛ آقایاری، لیلا؛ استادی، الناز؛ 1396. پهنه‌بندی خطر سیلاب در شهرستان مشکین شهر با استفاده از مدل ویکور، نشریه جغرافیایی سرزمین، دوره 14، شماره 56، صص 34-21.

قهرودی تالی، منیژه؛ پورموسوی، موسی؛ خسروی، سمیه؛ 1391. بررسی پتانسیل تخریب لرزه‌خیزی با به‌کارگیری مدل‌های چندشاخصه (مطالعه موردی: منطقه 1 شهر تهران)، نشریه پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، شماره 3، صص 68-57.

مددی، عقیل؛ غفاری گیلانده، عطا؛ پیروزی، الناز؛ 1394. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لاقان چای)، نشریه پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، شماره 4، صص 141-124.

مددی، عقیل؛ غفاری، عطا؛ پیروزی،  الناز؛ 1394. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر ریزش با استفاده از مدل VIKOR (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لافان چای)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 60، صص 80-63.

نصیری، علی؛ 1395. پهنه‌بندی خطر زمین لرزۀ منطقه شهری ارومیه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 40، صص 130-113.

 

Hara, T., 2007. Measurement of the duration of high-frequency energy radiation and its application to determination of the magnitudes of large shallow earthquakes. Earth Planets Space. 59.227-231.

Huang, J. J, Tzeng, G. H., Liu, H. H., 2009. A Revised VIKOR Model for Multiple Criteria Decision Making - The Perspective of Regret Theory, Communications in Computer and Information Science, 35:761-768

Jianqi. Z., Jianbing. P., Chong. X., Zhenhong. L., Yifei. C., 2018. Distribution and characteristics of loess landslides triggered by the 1920 Haiyuan Earthquake, Northwest of China. Geomorphology, Volume 314,1-12

Jun. X., Ming. W., Kai. L., Tom J. C., 2018. Modeling sediment movement and channel response to rainfall variability after a major earthquake. Geomorphology, Volume 320,18-32.

Khaista. R., Wajid. A., Asghar. A., Aamir. A., Adnan. B., 2017. Shallow and intermediate depth earthquakes in the Hindu Kush region across the Afghan-Pakistan border. Journal of Asian Earth Sciences, Volume 148, 241-253.

Maria. B., Burcu. B., Huifu. X., 2018. Disaster preparedness using risk-assessment methods from earthquake engineering. European Journal of Operational Research, Volume 269, Issue 2,423-435

Negaresh. H., Khosravi. M., 2008. The Bam Earthquake Analysis and its Geomorphological Manifestations and Evidences. Journal of Humanities the University of Isfahan, Vol. 30, No.2, 1-20

Palizvan, M, R., 2016. Mechanism of Quaternary faulting in west of Kermanshah and the relationship with local seismicity. Master's thesis. Institute for Advanced Studies in Basic Sciences, Gava Zang, Zanjan, Iran

Solaymani Azad, S., Saboor, N., Moradi, M., Ajhdari, A., Youssefi, T., Mashal, M., Roustaie, M.,  2017. Preliminary report on geological investigations of the Ezgaleh-Kermanshah earthquake (M~7.3),12, West Iran, Website report of the Geological Survey of Iran

Stathis. C. S., 2018. Intensities of ancient earthquakes, earthquake magnitude and soil dynamics effects. Evidence from the 1750 Croatia earthquake. Geodesy and Geodynamics, In press, corrected proof, Available online

Yong. C., JiuPeng H., Fei, P., 2018. Seismological challenges in earthquake hazard reductions: reflections on the Wenchuan. Science Bulletin, Volume 63, Issue 17, 1159-1166.