سیر تحول پژوهش‌های مرتبط با سیر الملوک در ایران

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 75-45   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2021.69696.1027

نویسندگان

اعظم رمضانی کامه علیا¹؛ سلمان ساکت^{* 2}

¹دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مقاله به بررسی سیر تحول پژوهش‌ها دربارۀ سیر الملوک از آغاز تا پایان سال 1398ش و آسیب‌شناسی آن‌ها پرداخته و به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است: 1. چه رویکردهایی در مقاله‌های مرتبط با سیر الملوک از آغاز (1342) تا پایان سال 1398ش وجود داشته است؟ 2. بسامد کدام رویکردها بیش‌تر بوده و علت آن چیست؟ 3. دلایل تغییر رویکردهای مقاله‌ها به سیر الملوک در دوره‌های مختلف چه بوده است؟ مجموع مقاله‌ها در این حوزه، 209 عنوان بوده که در تحلیل و بررسی آن‌ها به مضمون، منابع، رویکرد، نقد و بررسی نقاط قوت و ضعف پژوهش و میزان اهمیت آن، تأثیر‌پذیری از منابع پیشین و اشتمال بر نکات جدید و بکر توجه شده است. رویکردها به ترتیب بسامد عبارتند از سیاسی، تطبیقی، مذهبی، نظریه، توصیفی، تاریخی، انتقادی، ادبی، زندگی‌نامه‌ای و نسخه‌شناختی. از جمله عوامل مهم و مؤثر بر سیر تحول رویکرد مقاله‌ها می‌توان به چاپ عباس اقبال از سیر الملوک در سال 1320ش، انتشار کتاب خواجه نظام‌الملک طوسی و طرح اندیشۀ سیاسی ایرانشهری در سیر الملوک در دهۀ 70 و فضای سیاسی و اجتماعی ایران در نیمۀ دوم دهۀ هفتاد اشاره کرد. در بخش نتایج، دسته‌بندی بسامدی رویکردها و تحلیل آن‌ها، توزیع زمانی رویکردها در دهه‌های مختلف، برشمردن عوامل مؤثر بر سیر تحول رویکردها و تحلیل آن‌ها آمده است. در بخش پایانی که به آسیب‌شناسی پژوهش‌ها اختصاص یافته، اصلی‌ترین ایرادها در پژوهش‌های مرتبط با سیر الملوک بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

خواجه نظام‌الملک؛ سیر الملوک؛ کتاب‌شناسی توصیفی و انتقادی؛ آسیب‌شناسی پژوهش‌ها

مراجع

ابن‌فندق، ابوالحسن علی بن زید. تاریخ بیهق. به‌تصحیح احمد بهمنیار. تهران: فروغی، 1310ش.

بهار، محمدتقی. سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی. تهران: زوار، 1390ش.

بیهقی، ابوالحسن علی‌بن زید. تاریخ بیهق. به‌تصحیح احمد بهمنیار. تهران: فروغی، 1310ش.

حسن‌لی، کاووس. سعدی‌پژوهی در سدۀ چهارده هجری (بررسی انتقادی رویکردهای سدۀ چهارده به سعدی و آثار او). پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه شیراز، 1377ش.

خافی، مرضیه. مقاله‌شناسی توصیفی ـ انتقادی فردوسی و شاهنامه از سال 1371 تا 1380. پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، 1391ش.

خردنامه. به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر، 1367ش.

دادور، نغمه. کتاب‌شناسی تفسیری شاهنامه بر اساس نظریۀ زیبایی‌شناسی دریافت (1304 ـ 1369)، پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، 1395ش.

سیدیزدی، زهرا. مقاله‌شناسی توصیفی ـ انتقادی فردوسی و شاهنامه بر اساس فهرست مقالات ایرج افشار تا پایان دفتر پنجم (1370)، پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، 1387ش.

صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیات در ایران. تهران: امیرکبیر، 2536 شاهنشاهی.

طباطبایی، سیدجواد. خواجه نظام‌الملک. تهران: طرح نو، 1375ش.

طباطبایی، سیدجواد. درآمدی فلسفی بر اندیشۀ سیاسی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزرات امور خارجه، 1367ش.

طوسی، نظام‌الملک ابوعلی حسن‌ بن علی. سیر الملوک (سیاست‌نامه). به‌تصحیح محمود عابدی. تهران: سخن، 1398ش.

طوسی، نظام‌الملک ابوعلی حسن‌ بن علی. سیاست‌نامه برای دبیرستان‌ها. به‌تصحیح عباس اقبال. تهران: وزارت فرهنگ، 1320ش.

عوفی، سدیدالدین محمد. لباب الالباب. به‌تصحیح ادوارد براون. لندن: گیب، 1906م.

مینوی، مجتبی. «خواجه نظام‌الملک طوسی». نقد حال، 190ـ259. تهران: خوارزمی، 1351ش.

نوروزی، زینب. بررسی تحلیلی ـ توصیفی مقالات فارسی مربوط به نظامی در ایران (1300ـ1380)، پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه شیراز، 1385ش.

یوسفی، غلامحسین. دیداری با اهل قلم. مشهد: دانشگاه فردوسی، 1355ش.

یوسفی، غلامحسین. «پیر سیاست». جستارهای ادبی، شماره‌های 13 و 14 (بهار و تابستان 1347): 14ـ58.