عوامل نقشمند در جهت فرایند همگونی در زبان‌های ایرانی غربی جنوبی بر مبنای دیدگاه سیبویه

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24، شهریور 1400، صفحه 27-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.68084.1004

نویسندگان

زینب محمدابراهیمی جهرمی^{* 1}؛ زهرا کریمی باوریانی²؛ عالیه کرد زعفرانلو³؛ یدالله منصوری¹

¹استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³گروه زبانشناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

فرایند همگونی از فرایندهای رایجی است که در بیشتر زبان‌ها به فراوانی یافت می‌شود. این فرایند اغلب به دو صورت پسرو و پیشرو روی می‌دهد. ﭘﮋوهش پیش رو به بررسی عواملی که در تعیین جهت فرایند همگونی دارای نقش هستند، پرداخته است. مبنای مورد استفاده، دیدگاه سیبویه  بوده و داده‌های بررسی شده از زبان‌های فارسی، بختیاری، دوانی، لارستانی و لری گردآوری شده‌اند. این ﭘﮋوهش به بررسی عوامل نقش‌مند در جهت فرایند همگونی در زبان‌های ایرانی غربی جنوبی غربی بر مبنای دیدگاه سیبویه پرداخته است. بدین منظور، پنج فرایند همگونی در این زبان‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به باور دبیرمقدم (1393) زبان‌های ایرانی غربی جنوبی عبارتند از فارسی، لارستانی، لارکی، دلواری، بختیاری، دوانی و لری. واحد بررسی‌ها تکواﮊ و واﮊه، و جایگاه‌های‌ مورد بررسی، مرز هجا و پایانه می‌باشند. به منظور گردآوری داده‌ها، هم از منابع کتابخانه‌ای و هم میدانی بهره گرفته شده است. از جمله دستاوردهای این ﭘﮊوهش این است که مشخصه‌های ذاتی که مربوط به جایگاه و روش تولید هستند مانند ]+تیز[، ]+خیشومی[، جزو مشخصه‌های غالب در جهت همگونی است و واج‌های دارنده چنین مشخصه‌هایی قدرت لازم در غلبه و همگون کردن سایر واج‌ها را دارند. همچنین، قدرت نسبی جایگاهی آغازه نسبت به پایانه، یکی دیگر از عواملی است که جهت همگونی را در این زبان‌ها، مشخص می‌کنند و هنگامی که این دو عامل در فرایند با یکدیگر رقابت می‌کنند، خنثی‌شدگی روی داده و باعث بازداری از بروز همگونی می‌گردد. همگونی پیشرو در این زبان‌ها رایج‌تر از پسرو می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

سیبویه. قدرت جایگاهی. قدرت ذاتی؛ همگونی. زبان‌‌های ایرانی جنوب غربی

مراجع

ایزدپناه، حمید. (1381). فرهنگ لری. تهران: اساطیر.

دبیرمقدم، محمد. (1393). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی (جلد اول). تهران: سمت.

سرلک، رضا. (1381). واﮊه‌نامه گویش بختیاری چهارلنگ. تهران: آثار.

سلامی، عبدالنبی. (1381). گنجینه گویش‌شناسی فارس (دفتر اول). تهران: آثار.

__________ (1383). فرهنگ گویش دوانی. تهران: آثار.

__________ (1388). گنجینه گویش‌شناسی فارس (دفتر پنجم). تهران: آثار.

علی‌ﻧﮋاد، بتول، میر سعیدی، عاطفه سادات. (1393). فرایند واجی همگونی همخوان با همخوان در زبان فارسی: بررسی صوت‌شناختی. فصل‌نامه علمی-ﭘﮊوهشی زبان‌ﭘﮊوهی دانشگاه الزهرا، 6 (11)، 165-186.  

فاضلی، محمد تقی، موحد نساج، عبدالعزیز. (1396). بررسی تطبیقی فرایندهای آوایی و واجی در گویش بختیاری با فارسی دری. دو فصل‌نامه علمی- تخصصی مطالعات ایالت و عشایر دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 7 (2)، 52-25.

قنبری عدیوی، عباس. (1391). نیوشه: متن‌شناسی و تحلیل ضرب‌المثل‌های بختیاری. شهرکرد: نیوشه.

منصف، ماهرخ، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و گلفام، ارسلان. (1396). بررسی مقایسه‌ای فرایند همگونی در گونه‌های زبانی استان فارس. فصل‌نامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، شماره 17، 115-135.

Al-Nassir, A. (1993). Sibawayh the Phonologist. NY: Kegan Paul International.

Hall, T. (2003). Assibilation in modern German. Lingua 114 (8), 1035–1062.

Hall, T., Hamann, S. (2006). Towards a typology of stop assibilation. Linguistics 44 (6), 1195–1236.

Odden, D. (2005). Introducing Phonology. Cambridge: Cambridge University Press.

Sa’aida, Z. (2020). Dominance in Coronal Nasal Place Assimilation: The Case of Classical Arabic. English Linguistics Research, 9 (3), 25-35.