تاب‌آوری مجموعه‌های شهری از طریق مکان‌یابی و رتبه‌بندی ایستگاه‌های آتش‌نشانی (مورد پژوهی: منطقه 10 تهران)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، مرداد 1400، صفحه 129-146   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.69365.1032

نویسندگان

روح الله معمارزاده¹؛ لعلا جهانشاهلو^{* 2}؛ فرهاد حسین زاده لطفی³؛ عاطفه دهقان توران پشتی⁴

¹پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران.

²استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

³استاد دانشکده ریاضی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

⁴استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران.

چکیده

تاب‌آوری میزان مقاومت سیستم‌ها و توانایی آن‌ها در تحمل تغییر و ظرفیت برگشت به تعادل پس از سانحه است. ازجمله شاخص‌های ابعاد اجتماعی و سازمانی و نهادی تاب‌آوری، سرعت پاسخگویی به‌موقع است. ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز خدمات‌رسانی در شرایط بحرانی با افزایش سرعت خدمات‌رسانی و پاسخگویی نقش مؤثری در افزایش ایمنی و تاب‌آوری دارند. در این پژوهش که با هدف افزایش سرعت پاسخگویی حین بحران از طریق مکان‌یابی و رتبه‌بندی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در منطقه 10 تهران صورت گرفته است، از دوازده شاخص جهت رتبه‌بندی یازده ایستگاه پیشنهادی استفاده شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی با هدف کاربردی است و از روش تاپسیس فازی جهت اولویت‌بندی مکان پیشنهادی ایستگاه‌ها استفاده شده است. نظرات خبرگان آتش‌نشانی نشان می‌دهد از میان معیارهای مورداستفاده، معیارهای دسترسی، همجواری و ترافیک بیشترین میزان اهمیت را دارا می‌باشند و نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد ایستگاه حائز رتبه اول در معیارهای فوق بیشینه مقدار و ایستگاه رتبه آخر دارای کمترین مقدار در معیار عرض معبر بوده است و به دلیل قرارگیری بر روی مرز محدوده موردبررسی و در نتیجه داشتن مقادیر کم در معیارهای با اهمیت از منظر خبرگان، رتبه آخر را کسب نموده است. همچنین نتایج رتبه‌بندی نشان می‌دهد ایستگاه 85 آتش‌نشانی (ایستگاه موجود) در نقطه استقرار مناسبی قرار دارد اما ایستگاه 8 آتش‌نشانی (ایستگاه موجود) در مکان بهینه استقرار ندارد که این امر بر ایمنی مناطق تحت پوشش و کاهش سرعت پاسخگویی و در نتیجه کاهش تاب‌آوری اثرگذار است. 

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ مکان‌یابی و رتبه‌بندی؛ ایستگاه آتش‌نشانی؛ تاپسیس فازی؛ منطقه ده تهران

مراجع

 آذر، عادل؛ 1396. تصمیم‌گیری کابردی (رویکرد MADM). نگاه دانش.

آئین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله؛ 1393. مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهر سازی.

آیین کار ضوابط مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهری (استاندارد 6430)؛ 1380. مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.

اجزاء شکوهی، محمد؛ شایان، حمید؛ درودی، محمد هادی؛ 1393. مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در شهر مشهد. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره پیاپی 11،  107-127.

اصغر پور، محمد جواد؛ 1394. تصمیم‌گیری‌های چند معیاره. انتشارات دانشگاه تهران.

ایمانی جاجرمی، حسین؛ 1375. مطالعه‌ای در باب ایجاد سازمان‌های مرکزی آتش‌نشانی کشور. انتشارات مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری.

بوزرجمهری، خدیجه، جوانی، خدیجه، کاتبی، مجید رضا؛ 1394. مکان‌یابی بهینه پایگاه اسکان موقت در مدیریت بحران نواحی روستایی (نمونه موردمطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). جغرافیا و مخاطرات طبیعی. شماره پیاپی 16،  1-19.

پاپلی یزدی، محمد حسین؛ رجبی سناجردی، حسین؛ 1389. نظریه‌های شهر و پیرامون. انتشارات سمت.

حیدری، احمد؛ جودکی، حمید رضا؛ 1398. بررسی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در بافت فرسوده شهرها، مطالعه موردی بافت فرسوده شهر تهران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره 38، 75-85.

زبردست، اسفندیار؛ خلیلی، احمد؛ دهقانی، مصطفی؛ 1392. کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافت‌های فرسوده شهری. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهر سازی. شماره 2، 27-42.

زنگی آبادی، علی؛ محمدی، جمال؛ صفایی، همایون؛ قائد رحمتی، صفر؛ 1387. تحلیل شاخص‌های آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان). فصلنامه جغرافیا و توسعه. شماره پیاپی 12، 61-79.

سرشماری نفوس و مسکن، گزارش سرشماری نفوس و مسکن؛ 1395. مرکز آمار ایران.

شیری، فاطمه؛ شمس، مجید؛ 1395. عوامل مؤثر بر مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با بهره گیری از تکنیک تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه آمایش محیط. شماره 33،  113-132.

عطایی، محمد؛ 1394. تصمیم‌گیری چند معیاره فازی. انتشارات دانشگاه شاهرود.

فقهی فرهمند، ناصر؛ حاجی کریمی، بابک؛ 1389. مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه TOPSIS و SAW و انتخاب مکان بهینه با استفاده از روش بردا (شهر صنعتی البرز قزوین). فصلنامه مطالعات کمی در مدیریت. شماره 3. 53-67.

قرایی، فریبا؛ مثنوی، محمد رضا؛ حاجی بنده، مونا؛ 1396. بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تاب‌آوری مکانی-فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری. باغ نظر. شماره 57،  19-32.

معمارزاده، روح‌الله؛ 1398. مصاحبه با کارشناسان آتش‌نشانی تهران.

کلانتری، خلیل؛ 1391. مدل‌های کمی در برنامه ریزی (منطقه‌ای، شهری و روستایی). فرهنگ صبا.

معمارزاده، روح‌الله؛ حسین زاده لطفی، فرهاد؛ جهانشاهلو، لعلا؛ دهقان توران پشتی، عاطفه؛ 1399. رتبه‌بندی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از دنباله فیبوناچی (مورد پژوهی: منطقه ده تهران). مجله تحقیق در عملیات در کاربردهای آن (پذیرش مقاله).

 

Ebrahimi, M., Mirzayi Modam M., 2016. Selecting the best zones to add new emergency services based on a hybrid fuzzy MADM method: A case study for Tehran. Safety Science (Science Direct). 67-76.

Hosseinzadeh Lotfi F., Fallahnejad R., 2010. Imprecise Shannon’s Entropy and Multi Attribute Decision Making. Entropy. 53-62.

http://region10.tehran.ir.

Kanoun I., Chabchoub H., Belaid A., 2010. Goal Programming Model for Fire and Emergency Service Facilities Site Selection. Taylor & Francis. 143-153.

Pérez J., Maldonado S., Marianov V., 2015. A reconfiguration of fire station and fleet locations for the Santiago Fire Department. International Journal of Production Research. 1-17.

Rose, K., 2007. Theory and pragmatism in locating emergency services. Taylor & Francis. 247-254.

Zanjirani Farahani, R., Steadie Seifi, M., Asgari, N., 2010. Multiple criteria facility location problems: A survey. 34: 1689-1709.