بررسی علل عدم تاب‌آوری جوامع محلی در مقابله با بلایای طبیعی (موردمطالعه: زلزله استان کرمانشاه)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 39، آبان 1400، صفحه 163-179   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.68474.1014

نویسندگان

سمیه شهبازی^{* 1}؛ عبدالحمید پاپ زن²؛ مصیب غلامی³

¹دانشجوی دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

³دانش‌آموخته دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

زلزله استان کرمانشاه که در تاریخ 21 آبان ماه 1396 اتفاق افتاد پیامدهای ناگواری به دنبال داشت و این امر به عدم آمادگی و برنامه­ریزی لازم برای مقابله با چنین حادثه­ای برمی­گردد؛ بنابراین عدم تاب­آوری در مقابل زلزله، موضوع اصلی این پژوهش است که در قالب رویکرد کیفی و به روش تئوری بنیانی انجام شد. جامعه موردمطالعه، مطلعان کلیدی دهستان قلعه شاهین از توابع شهرستان سرپل ذهاب بودند (15 نفر) که مطابق طبیعت تحقیق کیفی، به شیوه هدفمند انتخاب شد. جمع‌آوری داده­ها با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته انفرادی، گروه­های متمرکز، مشاهده مستقیم و یادداشت‌های میدانی صورت گرفت. جهت اعتبار و اطمینان پژوهش نیز با به‌کارگیری روش­های چندگانه در جمع­آوری داده­ها در پژوهش کیفی، اعتبار یافته­ها حاصل گردید. نتایج نشان داد عواملی از قبیل؛ کمبود سرمایه اجتماعی (33 بار تکرار)، وضعیت نامناسب اقتصادی (31 بار تکرار)، عدم آگاهی در خصوص زلزله (9 بار تکرار)، خسارت جانی و مالی (16 بار تکرار)، مشکلات روحی و روانی (44 بار تکرار)، اختلافات قومی و قبیله­ای (40 بار تکرار) و عدم دسترسی به تجهیزات و امکانات (18 بار تکرار) موجب گردیده که زلزله‌زدگان پیامدهایی از قبیل، مشکلات خانوادگی، مشکلات بهداشتی، مشکلات حاد روانی، از بین رفتن فرهنگ انگیزه کار، از بین رفتن حریم شخصی و خصوصی افراد و خشونت علیه زنان و کودکان را متحمل شوند؛ بنابراین پیشنهاد می­شود که مسئولین با به‌کارگیری روانشناسان و ایجاد حس صمیمیت و همدلی، می­توانند برادری و همبستگی را در بین زلزله‌زدگان بالا برده و سرمایه اجتماعی را تقویت نمایند.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ زلزله؛ جوامع محلی؛ بلایای طبیعی؛ استان کرمانشاه

مراجع

 ادیب حاج باقری، محسن؛ پرویز، سرور؛ صلصالی، مهوش؛ 1389. روش­های تحقیق کیفی. انتشارات بشری. چاپ دوم.

برقی، حمید، هاشمی، صدیقه؛ جعفری، نسرین؛ 1396. سنجش تاب‌آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله (مطالعة موردی: دهستان معجزات در شهرستان زنجان). مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی. 6 (1):.81-97

پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ شیرانی، زهرا؛ 1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا اصفهان. دو فصلنامه دانشگاه هنر، نامه معماری و شهرسازی. (17): 116-99.

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سیدمجتبی؛ 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع­های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله­های شهر تهران). پژوهش­های جغرافیای انسانی. (94): 623-609.

رضوانی، محمدرضا، 1383. مقدمه­ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی در ایران. تهران: نشر قومس.

رفیعیان، مجتبی؛ مطهری، زینب السادات؛ 1391. طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع‌محور مطالعه موردی طرح دوام (داوطلبین واکنش اضطراری محلات). فصلنامه مدیریت بحران. 1(1): 12-5.

رومیانی، احمد؛ عینالی، جمشید؛ صالحی میشانی، حیدر؛ 1393. نقش مدیریت در توسعۀ جوامع روستایی برای مقابله با مخاطرات زلزله (مطالعۀ موردی: دهستان زاغۀ شهرستان خرم‌آباد). مجلّه پژوهش و برنامه­ریزی روستایی. 3(8): 106-93.

زرنگار، حمیدرضا؛ رحیمی، عباس؛ 1388. ارزیابی مشارکتی مدیریت فاجعه در روستاهای زلزله زدة بم (مطالعۀ موردی: روستای درب باغ. فصلنامۀ علوم اجتماعی. 13(50): 128-92.

سلمانی مقدم، محمد؛ امیراحمدی، ابوالقاسم؛ کاویان، فرزانه؛ 1393. کاربرد برنامه‌ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب‌آوری شهری در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). مطالعه موردی: شهر سبزوار. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. (17): 34-17.

سلیمی، مینو؛ نادری، احمد؛ 1399. مطالعه‌ تجربه ‌زیسته زنان ‌سرپل ذهاب در زلزله، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی. 27(88): 217-252.

فلاحی، علیرضا؛ شهبازی، مرضیه؛ 1390. بررسی نقش تشکل‌های جامعه‌محور در برنامه مقابله و بازسازی در برابر زلزله احتمالی تهران، مورد مطالعاتی «محله اوین». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه پژوهشی بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.

محمدی احمدیانی، جمال؛ صحرائیان، زهرا؛ خسروی، فرامرز؛ 1389. نقش عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری کالبدی شهر جهرم در برابر زلزله. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. (17): 121-143.

نوری، سید‌هدایت‌الله، سپهوند، فرخنده؛ 1395. تحلیل تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (موردمطالعه: دهستان شیروانِ شهرستان بروجرد. پژوهش­های روستایی. 7(2): 272-285.

الیاسی سرزلی، فاضل؛ 1398. بررسی آسیب‌‌‌های روانی- اجتماعی بعد از زلزله تحلیل موردی: زلزلة سرپل ذهاب در سال 1396. مجلة مطالعات اجتماعی ایران. 13(2): 5-28.‎

 

Bernier, Q., & Meinzen-Dick, R., 2014.  Building resilience for food and nutrition, Resilience and social capital, IFPRI (International Food Policy Research Institute) and 2020 Vision.

Cinner, J.; Fuentes, M. M. P. B. and Randriamahazo, H., 2009. “Exploring social resilience in Madagascar’s marine protected areas”, In: Ecology and Society 14(1), 41. http:// www. ecologyandsociety org/ vol14/iss1/art41/.

Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K., 2000. Research Methods in Education. Fifth Edition, RoutledgeFalmer Publication.

Colburn, L., & Seara, T., 2011. Resilience, vulnerability, adaptive capacity, and social capital, 2nd National Social Indicators Workshop, NOAA FISHERIES SERVICE.

Debertin, D. L., & Goetz, S. J., 2013. Social Capital Formation in Rural, Urban and Suburban Communities, Journal of Economic Literature R58 Regional Development Policy, University of Kentucky Staff Paper 474.

Gaillard, J. C., 2007. Resilience of traditional societies in facing natural hazards. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 16(4), 522-544.

Hainzl, S. 2012. Earthquake triggering and interaction, University of Potsdam. Retrived from: https://publishup.unipotsdam. de/files/4766/hainzl_habil.pdf.

Kamani-fard, A., Hamdan Ahmad, M. & Remaz Ossen, D., 2012. The sense of place in the new homes of post-Bam earthquake reconstruction. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 3, 220-236. Retrieved from: http: //www.emeraldinsight.com/doi/ abs/10.1108/17595901211263611.

Kapucu. Naim, V. Hawkins. Christopher, I.Rivera. Fernando., 2013. Disaster Preparedness and Resilience for Rural Communities, Risk, Hazards & Crisis in Public Policy, Vol. 4, No. 4.

Keck, M., & Sakdapolrak, P., 2013. “What is social resilience? Lessons learned and ways forward,” ERDKUNDE: Scientific Geography, 67(1): 5-19.

Manyena, S. B., O’brien, G., O’keefe, P. & Rose, J., 2011. Disaster resilience: a bounce back or bounce forward ability. Local Environment, 16, 417-424. Retrieved from:http:// www. tandfonline.com/ doi/abs/10.1080/13549839.2011.583049?journalCode=cloe20.

Moench, M., Ahmed, S., Mustafa, D., Khan, F., Reinhard, M., Daniel, K., & Pharoah, R., 2016. Protecting development gains: Gains: Reducing Disaster Vulnerability and Building Resilience in Asia and the Pacific. Statistics (NY), 2010(17), 2003-2009.

Radloff, K., 2004. Community resilience, ommunity economic development and Saskatchewan economic developers, Community University Institute for Social Research.

Schouten, M. A., van der Heide, M. M., & Heijman, W. J., 2009.  Resilience of social-ecological systems in European rural areas: theory and prospects, 113th eaae seminar “the role of knowledge, innovation and human capital in multifunctional agriculture and territorial rural development”, Belgrade, Republic of Serbia, December 9-11, 2009.

Straus, A., & Corbin, J., 1998. Basic of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory. 2nd ED. Sage Publications, Thousand Oaks, California.

Suarez, M.; Baggethun, E. G.; Benayas, J.; Tilbury, U., 2016. Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability 2016, 8, 774. Doi: 10.3390/su8080774. From www.mdpi.com/journal/sustainability.