The theory of Sarfa by Nazzām and its dominant paradigms

علوم قرآن و حدیث

Article 1, Volume 52, Issue 2 - Serial Number 105, December 2021, Pages 9-29   

Document Type: پژوهشی

DOI: 10.22067/jquran.2020.40100

Authors

Mohammad Ali Ansari^{* 1}; Morteza Arab²; Abbas Heidari²

¹MA graduate, Shahid Bahonar University of Kerman

²Assistant Professor, Shahid Bahonar University of Kerman

Abstract

The miraculous nature of the Holy Quran, from the third century AH, has been the subject of serious attention by Mu'tazilite scholars. Sarfa is one of the theories put forward by some Baghdad Mu'tazilites, such as Nazzām, to demonstrate the uniqueness of the Holy Qur'an. This investigation seeks to answer the question “What patterns have led the Mu'tazilite scholars in the third century to discuss the miracle of the Holy Qur'an and in particular the theory of Sarfa?” For this purpose, Cohen's paradigmatic analysis method is adopted and while identifying the dominant patterns, the relationship between the theory of Sarfa and existing models are explored. The results suggest the interdependence and interaction between the paradigms and discourses governing the Islamic society at that time. Other historical studies also exhibit that when the scientific discourse of the Holy Quran met the questions raised in the new discourse, this gave rise to a paradigm that sparked a discussion about the nature of the Holy Quran’s uniqueness. In addition, inspired by the Aristotelian model, Nazzām presented his theory of ​​the miraculous nature of the Holy Qur'an in response to the proponents of the Platonic model, ruling out Platonic interpretation of the status of the Qur'an. Also, based on the Greek model of science, he repudiated the existence of any miracle in the text of the Quran, placing more emphasis on the verbal form.

Keywords

Quran miracle; theory of Sarfa; Nazzām; paradigmatic analysis

References

قرآن کریم

ابن‌حنبل، احمد، المسند، دارصادر، بیروت، بی‌تا.

ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، المکتب الاسلامی، بیروت، چاپ دوم، 1419 ق.

ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.

ابن‌ندیم، الفهرست، دارالمعرفه، بیروت، چاپ دوم، 1997 م.

ابن‌ندیم، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، اساطیر، تهران، 1381.

اسعدی، محمد و همکاران، آسیب شناسی جریان های تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ دوم، 1390.

اشعری، علی‌بن اسماعیل، مقالات الإسلامیین واختلاف المصلین، تصحیح هلموت ریتر، فرانز شتایز، ویسبادن، چاپ دوم، 1980 م.

انصاری هروی، ذم الکلام و اهله، مکتبة العلوم و الحکم، مدینه، 1418 ق.

اولیری، دلیسی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374.

ایجی، عبدالرحمن، المواقف، دارالجیل، بیروت، 1417 ق.

ایمان، محمدتقی، ‏‫فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1393.

باقلانی، محمدبن طیب و دیگران، تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل، مؤسسة الکتب الثقافیة، لبنان، 1407ق .

باقلانی، محمدبن طیب ، إعجاز القرآن للباقلانی، دارالمعارف، مصر، چاپ پنجم، 1997 م.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، دارالفکر، چاپ افست استانبول، 1401 ق.

بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، دارالعلم للملایین، بیروت، 1996 م.

بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، دارالآفاق الجدیدة، بیروت، چاپ دوم، 1997 م.

بهرامی، احمد، محمدرضا باباخانیان، «مبانی قرآنی سرمشق پارادایم­های رشد و تعالی»، مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، شمارۀ 5، تابستان 1390.

بهرامی، احمد، پروین مصطفوی، «پارادایم پیشرفت در مکتب جامعه شناختی قرآن»، در ماهنامه مهندسی فرهنگی، شمارۀ 49 و 5، بهمن و اسفند 1389.

جاحظ، عمروبن بحر، رسائل الجاحظ (الکلامیة)، دار و مکتبة الهلال، بیروت، 2002 م.

جاحظ، عمروبن بحر ، الحیوان، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1424 ق.

جاحظ، عمروبن بحر ، الرسائل الجاحظ، تحقیق: محمد هارون، عبدالسلام، مکتبة الخانجى، قاهره، 1964 م.

جهانگیری، محسن، مجموعه مقالات کلام اسلامی، حکم، تهران، 1390.

حلبی، علی‌اصغر، تاریخ علم کلام در ایران و جهان‏، انتشارات اساطیر، تهران، 1376.

خیری، حسن، «مقایسه پارادایم دینی (اسلامی) با پارادایم­های اثباتی، تفسیری و انتقادی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شمارۀ 2، بهار 1389.

ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الاسلام، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407 ق.

ذهبی، شمس‌الدین، سیر أعلام النبلاء، مؤسسه الرساله، بی‌جا، 1985 م.

زاهدی‌فر، سیف‌علی، «تاریخ گزاری حدیث اول ما خلق الله العقل...»، دوفصلنامه علمی پژوهشی صحیفه مبین، شمارۀ 58، سال 21، پاییز و زمستان 1394.

زرکشی، محمدبن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، دارإحیاء الکتب العربیة، بی­جا، 1376.

زروانی، مجتبی، بهزاد حمیدی، «اسلام و سه پارادایم دین داری»، در مجله عقل و دین، شمارۀ 2، بهار و تابستان 1389.

سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دارالفکر، لبنان، 1416 ق.

شافعی، محمدبن ادریس، الأمّ، دار الفکر، بیروت، 1403 ق.

شافعی، محمدبن ادریس ، الرسالة، مکتبة العلمیة، بیروت، بی‌تا.

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، مؤسسة الحلبی، بی‌جا، بی‌تا.

شهری، عبدالرحمن، القول بالصرفه فی اعجاز القرآن الکریم، دارابن‌الجوزی، قاهره، 1432 ق.

شیخ مفید، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، 1413 ق.

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان، دارالفکر، بیروت، 1415 ق.

فاضل، محمود، معتزله، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1362.

فضلی، عبدالهادی، خلاصة علم الکلام، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی قم، ، 1428 ق.

قفطی، علی‌بن یوسف، تاریخ مختصر الدول، ترجمۀ بهین دارانی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1371.

کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1380.

کرمانی، محمودبن حمزه، اسرار التکرار فى القرآن‏‏، تحقیق: عبدالقادر احمد عطا، قاهره، دارالفضیله، بی‌تا.

کریمی‌نیا، مرتضی، «ریشه های تکوین نظریۀ اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست»، مجله پژوهش­های قرآن و حدیث، سال 10، شماۀ 1، بهار و تابستان 1392.

مبلغی، احمد، «پارادایم های فقهی»، مجله فقه، سال 10، شمارۀ 3، پاییز و زمستان 1382.

محمدزاده، رضا، احمد عبادی، «نقش خواجه نصیر طوسی در تعامل پارادایم­های سه گانه فلسفه اسلامی»، مجله علمی پژوهشی متافیزیک، شمارۀ 15، بهار و تابستان 1392.

مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.

مصطفوی، حامد، پارادایم­های حاکم بر سیر تطوّر نظریه «حجیت خبر واحد» در اندیشه عالمان شیعه، رساله دکتری تخصصی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، 1395.

معرفت، محمدهادی، تلخیص التمهید، موسسه نشر اسلامی، قم، 1428 ق.

المقری، احادیث فی ذم اهل الکلام و أهله، دارأطلس، ریاض، 1417 ق.

مکدرموت، مارتین، اندیشه­های کلامی شیخ مفید، ترجمۀ احمد آرام، دانشگاه تهران، تهران، 1372.

مونتگمری وات، ویلیام، فلسفه و کلام اسلامی، ترجمۀ ابوالفضل عزتی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1389.

Allen. Graham, Intertextuality, London, Routledge, 2000.

Bird, Alexander, Philosophy of Science, London and New York, Routledge, 1998.

Copleston, Frederick C., A history of philosophy. Volume 1. New York, Toronto: Doubleday, 1993-1994.

2009. Glei, Reinhold, Christian-Muslim relations a bibliographical history, Volume 1 (600-900). Edited by David Thomas and Barbara Roggema. Leiden Boston: Brill, 2009.

Furley, David J., From Aristotle to Augustine, London, New York: Routledge (Routledge history of philosophy, v. 2), 1999.

George, Timothy, Is the Father of Jesus the God of Muhammad? Understanding the differences between Christianity and Islam, 2009.

Janosik. Daniel, Riddell. Peter, John of Damascus, First Apologist to the Muslims, Eugene, Pickwick Publications, 2016.

Kuhn, Thomas S. The Structure of Scientific Revolutions, 3rd edition. Chicago: University of Chicago Press, 1996.

Ladyman. James, Understanding Philosophy of Science, London, Routledge, 2002.

Martin, R. C., The role of the Basrah Mutaziliah in formulating the doctrine og the apologetic Miracle. In J. Near East. Stud. 39 (3), pp. 175–189. DOI: 10.1086/372801, 1980.

Neuman. W. Lawrence, Social Research Methods_ Qualitative and Quantitative Approaches, Seventh Edition, Pearson Education Limited, 2014.

Psillos, Stathis. The Routledge Companion to Philosophy of Science, London and New York, Routledge, 2010.

Samir Okasha, Philosophy of Science, USA, Oxford University Press, 2002.

Stace, W. T., A critical history of Greek philosophy. London: Macmillan and co. Limited, 1920.

Taylor, C. C. W., From the beginning to Plato. London, New York: Routledge (Routledge history of philosophy, v. 1), 1997.

Thomas, David, Christians at the heart of Islamic rule. Church life and scholarship in ʻAbbasid Iraq, 2003.

Von Grunebaum, the encyclopedia of Islam, new edition. ‎Leiden, London: ‎E. J. Brill; Luzac & co, 1986.

Wolfson. Harry Austryn, Foundation of Religious Philosophy In Judaism, Christinity and Islam, Cambridge. Massachusetts, Harvard University Press, 1962.

______, The Philosophy of the Kalam, Cambridge. Massachusetts, Harvard University Press, 1976.