تحقیق دربارۀ مصطلح رجالی «قریب الأمر»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105، آذر 1399، صفحه 119-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2020.40101

نویسندگان

اعظم صادقی نیا^{* 1}؛ مهدی جلالی²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دانش جرح و تعدیل از وظایف علم رجال الحدیث و جزء مهم‌ترین مباحث آن به‌شمار می‌رود. از جمله مباحث این علم، شناخت الفاظ جرح و تعدیل در کتاب‌های رجالی است. معنا و دلالت بسیاری از الفاظ و اصطلاحات جرح و تعدیل روشن است، اما واژگان و اصطلاحاتی نیز وجود دارند که حدیث‌شناسان بر سر معنا و دلالت آن‌ها به توافق نرسیده‌اند. از جملۀ این اصطلاحات «قریب الأمر» است. قریب الأمر در منابع رجالی شیعه در موارد قابل توجهی به‌کار رفته‌است. علما و پژوهشگران حدیثی در گذشته و حال، در تعریف قریب الأمر چند معنا را نظیر قریب به مذهب و اعتقاد، قریب به حدیث و روایت و قریب به وثاقت و عدالت محتمل دانسته‌اند. به همان نسبت، آنان در دلالت این واژه بر جرح و تعدیل نیز دچار اختلاف شده‌اند. در این نوشتار به دلایلی، معنای قرب به وثاقت و عدالت برگزیده و نشان داده شده‌است که قریب الأمر اصطلاحی در میان اصطلاحات جرح و تعدیل است که حالتی بینابین دارد و در کاربرد نزد رجالیان شیعه در معنایی نزدیک به وثاقت به‌کار رفته‌است.

کلیدواژه‌ها

رجال؛ الفاظ جرح و تعدیل؛ راوی شناسی؛ قریب الأمر؛ توثیق؛ جرح

مراجع

ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1390 ق.

ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، الطبعة الثانیة، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1415 ق.

ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، بی‌نا، حیدرآباد دکن، 1329-1331 ق.

ابن‌داود حلّی، تقی‌الدین، الرجال، مطبعة حیدریة، نجف، 1392 ق.

ابن‌غضائری، أحمدبن حسین، الرجال، تحقیق: محمّدرضا حسینی جلالی، دارالحدیث، قم، 1422 ق.

ابن‌منظور، محمّدبن مکرم، لسان العرب، نشر أدب الحوزه، قم، 1405 ق.

اصفهانی، محمّدحسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیه، داراحیاء العلوم الاسلامیه، چاپ سنگی، قم، 1404 ق.

أعرجی کاظمی، محسن‌بن حسن، عُدّة الرجال، به کوشش مؤسسه الهدایه لإحیاءالتراث، قم، چاپ اول، 1415 ق.

انیس، ابراهیم و دیگران، المعجم الوسیط، دارالمعارف، قاهره، 1393 ق.

بحرالعلوم، محمدمهدی، الفوائد الرجالیة، به کوشش محمّد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، مکتبة الصادق (ع)، تهران، 1363.

برقی، احمدبن محمد، الرجال، به کوشش جلال‌الدین محدّث أموری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1383 ق.

تفرشی، مصطفی‌بن حسین، نقد الرجال، به کوشش مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1418 ق.

جابلقی بروجردی، علی‌اصغر، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرّجال، قم، مکتبة آیة‌الله مرعشی، چاپ اول، 1410 ق.

جوهری، اسماعیل‌بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، به کوشش احمدبن عبدالغفور عطار، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ چهارم، 1407 ق.

حائری مازندرانی، محمّدبن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1416 ق.

خاقانی، علی، الرجال، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1404 ق.

خلیل‌بن أحمد فراهیدی، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، مؤسسة دارالهجرة، بی‌جا، چاپ دوم، 1409 ق.

خویی، أبوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، مرکز نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ پنجم، 1413 ق.

ذهبی، شمس‌الدین، تذکرة الحفّاظ، مکتبة الحرم المکی، اعانة وزارة معارف الحکومة العالیة الهندیة، بی‌تا.

شفتی بیدآبادی، محمدباقر، الرسائل الرّجالیة، نظام السلطنة، بی‌جا، 1314.

شوشتری، محمّدتقی، قاموس الرّجال، مؤسّسة النشرالإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین بقم المشرّفه، قم، چاپ اول، 1422 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، البدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، انتشارات محلاّتی، قم، چاپ اول، 1421 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، شرح البدایة فی علم الدرایة، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقّال، مکتبة چهل ستون العامّة المسجد الجامع، طهران، چاپ اول، 1404 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، به کوشش عبدالحسین محمد علی بقّال، مکتبة آیت‌الله مرعشی، قم، چاپ اول، 1408 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی، الدرایة فی علم مصطلح الحدیث، به کوشش محمدجعفر آل‌ابراهیم، انتشارات فیروزآبادی، قم، چاپ دوم، 1409 ق.

شیخ بهائی، محمّدبن حسین، الوجیزه فی علم الدرایة، به ضمیمۀ حبل المتین، رسالة الإرثیه، مشرق الشمسین، الرسالتان الکریتان، رسالة العروة الوثقی، به کوشش احمد شیرازی، چاپ سنگی، تهران، 1321 ق.

طوسی، محمّدبن حسن، الرجال، به کوشش جواد قیّومی اصفهانی، مؤسسۀ نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین، قم، 1415 ق.

طوسی، محمّدبن حسن، الفهرست، به کوشش شیخ جواد قیّومی، مؤسسة نشر الفقاهة، بی‌جا، چاپ اول، 1417 ق.

علامه حلّی، حسن‌بن یوسف، خلاصة الاقوال، مطبعه حیدریه، نجف، چاپ دوم، 1381 ق.

علیاری تبریزی، علی، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان پور، قم، بی‌تا.

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، مؤسسة الحلبی و شرکاه للنشر و التوزیع، قاهره، بی‌تا.

کجوری شیرازی، مهدی، الفوائد الرّجالیّة، به کوشش محمد کاظم رحمان ستایش، دارالحدیث، قم، چاپ اول، 1424 ق.

کنی تهرانی، علی، توضیح المقال فی علم الرّجال، به کوشش محمدحسین مولوی، دارالحدیث، قم، چاپ اول، 1421 ق.

مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمدرضا مامقانی، مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، قم، چاپ اول، 1411 ق.

مجلسی، محمّدباقر، الوجیزة فی علم الرّجال (رجال المجلسی)، مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1415 ق.

مرعی، حسین عبدالله (؟)، منتهی‌المقال فی‌ الدرایة و الرجال، مؤسسه عروه الوثقی، بی‌جا، چاپ اول، 1417 ق.

مشکینی، ابوالحسن، وجیزة فی علم الرجال، تحقیق: زهیر الأعرجی، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1411 ق.

موسوی تبریزی، ابوالحسن، تعلیقة علی الوجیزة فی علم الدرایة (شیخ بهائی)، مخطوط، بی‌تا.

میرداماد، محمد، الرواشح السّماویة، منشورات مکتبة آیة‌الله مرعشی، قم، 1405 ق.

نجاشی، أحمدبن علی، الرجال، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، چاپ پنجم، 1416 ق.

وحید بهبهانی، محمّد باقر، الفوائد الرّجالیّة، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.