Imamite Theologians in the Time of Imam Sādigh (P.B.U.H.) and the Issue of Istiṭā‘a (Ability to Act)

جستارهایی در فلسفه و کلام

Article 11, Volume 52, Issue 1 - Serial Number 104, December 2020, Pages 201-213   

Document Type: علمی پژوهشی

DOI: 10.22067/epk.2020.40103

Authors

Seyed Ehsan Mousavi Khalkhali^{* 1}; Nematullah Safari Foroushani²

¹MA Graduate from University of Religions and Denominations

²Associate Professor, Al-Mustafa International University, Qom

Abstract

The issue of istiṭā‘a, meaning  man’s ability to commit an act, has been raised to examine the relationship between man’s will and the Absolute Will of God. This issue has been raised among Muslims for a long time. The Imamites and their theologians have not been excluded from these issues either. In this regard, a range of theories of “free will”, “determinism” and “intermediate position” has been proposed both among all Muslims and in Imamite circles in a way that this issue can be considered a key to distinguishing the internal boundaries in Imamite theology. In this article, by reviewing the beliefs attributed to the companions of Imam Sādigh (P.B.U.H.) in the writings of theologians and historian of sects and comparing them with the narrations narrated by the Imamites themselves, we seek to identify the formulations that have been proposed by Imamite theologians in this regard. In this way, it can be understood that the “absolute freedom of will”, “the intermediate position” (amrun bayn al-‘amrayn), and a few approaches near to “determinism” have been supported among the Imamites.

Keywords

istiṭā‘a; Imam Sādigh; the companions of Imam Sādigh; Zurāra b. Aʿyan; Muʾmin al-Ṭāq; Hishām b. al-Ḥakam; Imamite theologians

References

قرآن کریم، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، به‌تصحیح علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، مؤسسة التاریخ العربی، 1992.

ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی، الاعتقادات فی دین الامامیة، به‌تصحیح عصام عبدالسید، بیروت: دارالمفید، 1993م.

ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی، التوحید، به‌تصحیح سیدهاشم حسینی طهرانی، بیروت: اعلمی، بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی، عیون اخبار الرضا(ع)، به‌تصحیح شیخ حسین الاعلمی، بیروت: اعلمی، 1404م.

ابن حزم، کتاب الفصل فی الملل و الاهواء والنحل، طبعة خانجی، بی جا، 1320ق.

ابن ندیم، کتاب الفهرست، تصحیح رضا تجدد، تهران، بی نا، بی تا.

ابوحنیفه، نعمان‌بن‌ثابت، وصیة الامام الاعظم ابوحنیفة نعمان، نسخة خطی دانشگاه هاروارد (شمارۀ 007381659)، بازیابی در:

http://pds.lib.harvard.edu/pds/view/11173946?n=147&imagesize=2400&jp2Res=0.25&printThumbnails=no

اسعدی، علیرضا، هشام‌بن‌حکم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.

اشعری، علی‌بن‌اسماعیل، مقالات الاسلامیین، به‌تصحیح هلموت ریتر، برلین: کلاوس شوارتز، 2005م.

اقبال، عباس، خاندان نوبختی، تهران: طهوری، 1345.

پاکتچی، احمد، «امام صادق(ع) و تدوین عقاید جعفری»، مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق(ع)، زیرنظر احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1391.

پاکتچی، احمد، «امامیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: بی‌نا، 1380.

خیاط معتزلی، ابوالحسین عبدالرحیم‌بن‌محمد، الانتصار و الرد علی ابن الراوندی الملحد، به‌تصحیح نیبرگ، بیروت: مکتبة دارالعربیة للکتاب ـ اوراق شرقیة، 1993م.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.

رضائی، محمدجعفر، «امتداد جریان فکری هشام‌بن‌حکم تا بغداد دوران شیخ مفید»، نقد و نظر، ش65، بهار 1391، صص91 تا 110.

شریف مرتضی، «انقاذ البشر من الجبر و القدر»، رسائل الشریف المرتضی، به‌تصحیح سیدمهدی رجائی، قم: دارالقرآن الکریم، 1405ق.

شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم، الملل و النحل، به‌تحقیق محمد فتح‌الله بدران، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة، 1375ق.

طبرسی، احمدبن‌علی، الاحتجاج، به‌تصحیح سیدمحمدباقر موسوی خرسان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات و مؤسسة اهل‌البیت(ع)، 1981م.

طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، به‌تحقیق حسن مصطفوی، قاهره: مرکز نشر آثار العلامة المصطفوی، 2009م.

طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1409ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الامالی، به‌تحقیق مؤسسة البعثة، قم: دارالثقافة، 1414ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الفهرست، به‌تحقیق جواد قیومی، قم: مؤسسۀ نشر الفقاهة، 1418ق.

عیاشی، محمدبن‌مسعود، تفسیر العیاشی، به‌تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380.

فان اس، یوزف، کلام و جامعه، ترجمهٔ فرزین بانکی و احمدعلی حیدری، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1397.

فخر رازی، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 2001م.

قوام کرباسی، اکبر، «مدرسة کلامی کوفه»، نقدونظر، ش‌65، بهار 1391، صص 38 تا 65.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، بی‌جا: دار الکتب الاسلامیة، 1363.

گذشته، ناصر، «استطاعت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، بی‌جا: بی‌نا، 1377.

گرامی، سیدمحمدهادی، نخستین مناسبات فکری تشیع، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1391.

مادلونگ، ویلفرد، مکتبها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه، ترجمۀ جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1387.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، بحار الانوار، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1362.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، به‌تصحیح سیدمرتضی عسکری و سیدهاشم رسولی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1363.

مدرسی طباطبائی، سیدحسین، مکتب در فرایند تکامل، ترجمۀ هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، 1386.

مفید، محمد‌بن‌محمد، تصحیح اعتقادات الامامیة، به‌تصحیح حسین درگاهی، بیروت: دارالمفید، 1993م.

ناجی، محمدرضا، «جزیرة العرب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: بی‌نا، 1389.

ناشی، عبدالله‌بن‌محمد، مسائل الامامة و مقتطفات من الکتاب الاوسط فی المقالات، به‌تحقیق یوسف فان اس، بیروت: المعهد الألمانی للداراسات الشرقیة، 2003م.

نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، به‌تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1424ق.

نشار، علی سامی، نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام، قاهره: دارالمعارف، بی‌تا.

Modarresi, Hossein, 1984, “Rationalism and Traditionalism in Shî'î Jurisprudence”, Studia Islamica, No. 59, pp. 141-158.

Modarresi, Hossein, 2003, Tradition and Survival, Oxford, Oneworld.

Wensinck, A. J.,1965, The Muslim Creed, Barnes & Noble, New York.

Wolfson, Harry A. , 1976, The Philosophy of the Kalām, Harvard University Press, Cambridge – London.