بررسی انتقادی ادلۀ روایی تبریزی بر اشتراک لفظیِ وجود و نفی صفات الهی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 31-43   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2020.40104

نویسندگان

جبار امینی^{* 1}؛ محمد سعیدی مهر²؛ علی افضلی³

¹استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر( تهران - ایران)

²استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران ایران

³استاد مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تهران ایران

چکیده

ملارجبعلی تبریزی ازجمله اندیشمندان عصر صفوی و معاصرِ ملاصدرا است. او در موارد متعددی با اصول و مبانی حکمت متعالیۀ صدرا به مخالفت برخاسته است. یکی از اختلافات وی با صدرا مسئلۀ اشتراک معنوی وجود است. تبریزی به‌شدت با اشتراک معنوی وجود مخالفت کرده و با ادلۀ متعددی به اثبات اشتراک لفظیِ آن پرداخته است. او در باب صفات الهی نیز با استناد به روایات، صفات را نفی کرده است. در نوشتار حاضر با بررسی این دو مسئله، ضعف و سستی ادلۀ تبریزی نمایانده شده است. اشکالات وارد بر دیدگاه تبریزی به این قرار است: برداشت از روایات بدون درنظرگرفتن فضای حاکم بر عصر صدور آن‌ها، توجه‌نکردن به قرائن متصل و منفصل در فهم مراد حقیقی از آن‌ها، نادیده‌گرفتن روایاتی که تفسیری کاملاً ایجابی از صفات الهی عرضه کرده‌اند، خروج برخی از روایات از محل بحث و ناظربودن آن‌ها به مسئلۀ توقیفی‌بودن اسما و صفات الهی.

کلیدواژه‌ها

ملارجبعلی تبریزی؛ ملاصدرا؛ مکتب اصفهان؛ اشتراک لفظی وجود؛ اشتراک معنوی وجود

مراجع

قرآن کریم

نهج البلاغه، فیض‌الاسلام، انتشارات فیض‌الاسلام، 1377

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، توحید، تهران: بی‌نا، 1285.

ارسطو، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، چ5، تهران: حکمت، 1389.

پیرزاده، محمدرفیع، المعارف الالهیة، بی‌جا: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، 1094ق.

تبریزی، رجبعلی، «رسالۀ اثبات واجب»، نامۀ آستان قدس، ش1، س6،  

راسخی، فروزان، «بررسی اجمالی آراء و افکار رامانوجا عارف و فیلسوف بزرگ هندی»، فصلنامۀ ناقد، س 1383،  ش2، صص 195 - 216.

زادهوش، محمدرضا، مکتب فلسفی اصفهان از نگاه دانش‌پژوهان، چ1، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، 1391.

زروانی، مجتبی و علی غفاری، «وجود مطلق از دیدگاه ابن‌عربی و شنکره»، فصلنامۀ مقالات و بررسی‌‌ها، س بهار 87، ش 87، صص 55-80

شمس، محمدجواد، تنزیه و تشبیه در مکتب ودانته و مکتب ابن‌عربی، چ1، قم: نشر ادیان، 1389.

صائن‌الدین، علی‌بن‌محمد‌بن‌محمدالترکه، التمهید فی شرح قواعد التوحید، ترجمه و شرح محمدحسین نائیجی، ج1، قم: مطبوعات دینی، 1386.

صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، چ1، تهران: حکمت، 1366.

صدرالدین قونیوی، محمدبن‌اسحاق، مفاتیح الغیب، تهران: نشر مولا، 1384.

طباطبائی، محمدحسین، المیزان، ج1، قم: مؤسسۀ دارالمجتبی، بی‌تا.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، اصول کافی، باب کلیات توحید و باب نهی از توصیف خدا به غیر آنکه خود توصیف کرده، ج1، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، بحارالانوار، ج4 و 69، بیروت: مؤسسۀ الوفاء، بی‌تا.

محقق، مهدی و توشی‌هیکو ایزوتسو، منطق و مباحث الفاظ؛ مجموع متون و مقالات تحقیقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1370.

مصباح، محمدتقی، معارف قرآن، ج1 تا 3، چ2، بی‌جا: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1378.

مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج5، چ9، تهران: صدرا، 1382.