خوانشی نو از اسفار اربعۀ صدرایی بر اساس الگوی سفر قهرمان

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 12، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 215-234   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2021.69145.1015

نویسندگان

مجید صادقی^{* 1}؛ نجمه لب خندق²

¹دانشیار دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

چکیده

ملاصدرا فلسفه را علمی برای استکمال همۀ نفوس انسانی معرفی می‌کند و آن را مختص گروه خاصی نمی‌داند؛ اما پیچیدگی مسائل فلسفی و دشواری فهم آن به‌دلیل انتزاعی‌بودن بر کسی پوشیده نیست. این در حالی است که ازنظر ملاصدرا قوۀ خیال و قدرت سخن دو موهبت الهی است که امکان فهم و انتقال این‌گونه مسائل را برای مخاطبان مختلف ایجاد می‌کند. قوۀ خیال به‌کمک تجزیه و ترکیب صور و معانی، پیوسته در حال ایجاد صور و معانی جدید است و زبان با گستره‌ای به‌پهنای خلاقیت ذهن، با تغییرات مداوم در فرم و محتوا، ابزاری است در خدمت ذهن گوینده برای انتقال معانی به ذهن مخاطب. داستان قالبی است که دو عنصر خیال و سخن فصل ممیّز آن از دیگر متون است. در این مقاله، عناصر داستان از منظر حکمت صدرایی به‌روش توصیفی‌تحلیلی تبیین شده و نیز ظرفیت‌‌های داستانی‌شدن آن بررسی شده است. وجود تمثیلات در حکمت صدرایی و عرضه‌شدن آن در قالب چهار سفر، امکان خوانشی داستانی از آن را با بهره‌گیری از کهن‌الگوی «سفر قهرمان» فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

حکمت صدرایی؛ خیال؛ سخن؛ داستان؛ سفر قهرمان

مراجع

قرآن کریم

ابراهیمی، نادر، مردی در تبعید ابدی، تهران: روزبهان، 1399.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، فلسفه و ساحت سخن، تهران: هرمس، 1395.

ارسطو، خطابه، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: هرمس، 1392.

افلاطون، چهار رساله، ترجمۀ محمود صناعی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347.

افلاطون، دورۀ آثار افلاطون، ترجمۀ محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، ج2 (رسالۀ ایون)، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1380.

اکو، اومبرتو، نام گل سرخ، ترجمۀ رضا علیزاده، تهران: روزنه، 1391.

ایرانی، ناصر، هنر رمان، تهران: آسیم، 1393.

آوینی، مرتضی، آینۀ جادو، ج1، تهران: واحه، 1390.

بنیامین، والتر و همکاران، دربارۀ رمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382.

بی‌نیاز، فتح‌الله، درآمدی بر داستان نویسی و روایت شناسی، تهران: افراز، 1394.

پورنامداریان، تقی، رمز و داستان‌‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1367.

خاقانی اصفهانی، محمد، نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی، 1392.

خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار، 1372.

رحیم‌پور، فروغ‌السادات و افسانه لاچینانی، «نمود انسان‌شناسی فلسفی ابن‌سینا در رساله‌های تمثیلی-عرفانی او؛ رسالة‌الطیر، رسالۀ سلامان و ابسال، رسالۀ حی‌بن‌یقظان»، تاریخ فلسفه، دورۀ4، ساله چهارم، ش2، 1392، صص69 تا 106.

‌سارتر، ژان پل، تهوع، ترجمۀ محدرضا پارسایار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1397.

سجادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا ، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379.

سنقر کلایه، فاطمه، «رمزشناسی رسالهٔ آواز پر جبرئیل»، اطلاعات حکمت و فلسفه، س8، ش2، 1392، صص44 تا 49.

سهروردی، یحیی‌بن‌حبش، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، مقدمه و تصحیح هانری کربن، ج1، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه، 1372.

سید قطب، آفرینش هنری در قرآن، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران: بنیاد قرآن، 1359.

شولوخوف، میخائیل الکساندروویچ، دن آرام، ترجمۀ به آذین، تهران: فردوس، 1397.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، الحاشیة علی الهیات الشفا، قم: بیدار، بی‌تا.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، الشواهدالربوبیة، به‌تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، 1360.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، المبدأ و المعاد، به‌تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، مقدمه و تصحیح سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1387.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، شرح اصول کافی، به‌تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1383.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی، 1363.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1360.

کمپبل، جوزف، قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب، 1387.

گوردر، یاستین، دنیای سوفی، ترجمۀ مهرداد بازیاری، تهران: هرمس، 1387.

مک‌کی، رابرت، داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‌نویسی، ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: هرمس، 1382.

میرصادقی، جمال، عناصر داستان، تهران: سخن، 1390.

وگلر، کریستوفر، سفر نویسنده، ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: مینوی خرد، 1394.