صاحبان قدرت سیاسی به‌مثابۀ دیگری در نامه‌های امام محمّد غزّالی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 212، اردیبهشت 1400، صفحه 67-85   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2021.67394.1003

نویسندگان

مریم آیاد¹؛ محمّدجواد مهدوی^{* 2}؛ مریم صالحی‌نیا²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نویسندگان این مقاله، با هدف روشن کردن عقیدۀ حقیقی امام محمّد غزّالی در مورد صاحبان قدرت سیاسی، با استفاده از مدل تئون ون‌دایک به بررسی حضور آنان به‌مثابۀ دیگری در متن نامه‌های غزّالی می‌پردازند. پس از تعیین بخش‌هایی از متن مکاتیب غزّالی که در آن‌ها با صاحبان قدرت سیاسی به‌منزلۀ دیگری برخورد شده است، ابزارهای مورد استفادۀ غزّالی در جهت بازنمایی منفی آنان را معرّفی می‌کنیم. با بررسی شیوۀ استفاده از این ابزارها، روشن می‌شود که نگاه غزّالی به صاحبان قدرت سیاسی به‌مثابۀ دیگری بیشتر معطوف به ویژگی «گمراه بودن» و حاکی از ترحّم است. درنتیجه، غالب استراتژی‌های وی به‌جای سرکوب دیگری و مقابله با او در جهت ترغیب دیگری به تغییر به کار می‌رود. غزّالی در میان دو دستۀ «شاهان» و «وزرا»، غالباً به وزرا می‌پردازد. در برخورد با شاه، احتیاط و ملاحظه‌کاری موجب کاربرد شیوه‌های بالا بردن تفسیرپذیری متن می‌شود. تأثیر مطالعات فلسفی غزّالی در عدم قطعی‌نگری، در نظر گرفتن احتمال تغییر دیگری، کاربرد قیود تردید و صراحت بالای متن نمایان است.

کلیدواژه‌ها

مکاتیب غزّالی؛ صاحبان قدرت سیاسی؛ دیگری؛ تحلیل انتقادی گفتمان؛ ون‌دایک

مراجع

حامدی شیروان، زهرا و شریفی، شهلا. (1392). «بررسی و تحلیل شطحیّات عارف نامی، بایزید بسطامی از منظر تحلیل گفتمان انتقادی خودی و ناخودی در ایدئولوژی بایزید». در: شکوه سخن: چکیدۀ مقالات دومین همایش ملّی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور. بجنورد: دانشگاه پیام نور. [چکیدۀ مقاله].

امامی آرندی، ریحانه. (1396). دیگری بر اساس تجربۀ دینی بایزید بسطامی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیّات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علّامه طباطبائی.

دُرپر، مریم. (1392). سبک‌شناسی نامه‌های غزّالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علم.

راستایی جهرمی، حامده. (1397). دیگری از نظرگاه ابن‌عربی با نظر به شارحان وی. رسالۀ دکتری. دانشکدۀ ادبیّات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علّامه طباطبائی.

رضوان، هادی. (1389). «نگاهی به اندیشه‌های فلسفی- کلامی غزّالی». فصلنامۀ تخصّصی زبان و ادب فارسی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. 1 (2)، صص 98- 71.

زرّین‌کمر، رضا. (1395). مواجهه با دیگری؛ مطالعه‌ای بر اساس جریان‌های ادبیّات فارسی در دوره‌ حکومت ترکان (قرن‌های 5- 7 ه ق). رسالۀ دکتری. دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. (2536). فرار از مدرسه. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

شریفی، شهلا؛ سیّده مریم فضائلی. (1389). «چگونگی نمود رابطۀ قدرت در قالب شیوۀ بیان در برخی از نامه‌های مولانا». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان.1 (1)، صص 73- 51.

غزّالی طوسی، محمّد. (1362). مکاتیب فارسی غزّالی. مصحّح عبّاس اقبال. تهران: امیرکبیر.

فتوحی، محمود. (1392). «تعامل مولانا جلال‌الدّین بلخی با نهادهای سیاسی قدرت در قونیه». مجلّۀ زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تربیت معلّم تهران. 21 (74)، صص 68-49.

فضائلی، سیده مریم. (1388). بررسی سه متغیّر زبانی شیوۀ بیان، صورت‌های ارجاعی (ضمایر) و القاب در مکتوبات مولانا. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.

گنجی، محمّدحسین. (1383). «آیا غزّالی مخالف فلسفه است؟». مقالات و بررسی‌ها. 75 (2). صص 72- 61.

لائوست، هانری. (1354). سیاست و غزّالی. ترجمۀ مهدی مظفّری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

وات، ویلیام مونتگمری. (1347). امام محمّد غزّالی متفکّر بزرگ مسلمان. ترجمۀ محمود اصفهانی‌زاده. تبریز: ادارۀ کلّ آموزش و پرورش آذربایجان شرقی و فرانکلین.

ون‌دایک، تئون آدریانوس. (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی. ترجمۀ پیروز ایزدی و دیگران. چاپ سوم. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

همایی، جلال‌الدّین. (1342). غزّالی‌نامه. چاپ دوم. تهران: فروغی.

Fairclough, N. (2003). Analysing discourse: textual analysis for social research. London: Routledge.

Honderich, Ted(eds). (1995). The Oxford companion to philosophy. Oxford: Oxford university press.

Van Dijk, T. A. (2005). "Politics, ideology and discourse", in Elsevier Encyclopedia of language and Linguistics. Volume on Politics and Language. Edited by Ruth Wodak.

Van Dijk, T. A. (2013). Ideology and discourse, In the Oxford Handbook of Political Ideologies, edited by M. Freeden et al, Oxford: Oxford University Press. pp. 175‑196.

Van Dijk, T. A. (2015). Critical Discourse Analysis, In Handbook of Discourse Analysis, adited by D. Tannen et al, Chichester: Wiley Blackwell. Vol. 1. Pp. 466- 485.

Van Dijk, T. A. (2015). Critical Discourse studies: A Sociocognitive Approach, In Methods of Critical Discourse Analysis, edited by R. Wodak and M. Meyer, London: Sage. Pp. 63- 85.

Van Dijk, T. A. (2015). "Context", in International Encyclopedia of Language and Social Interaction. Edited by Tracy. London.

Van Dijk, T. A. (2015). "Ideology", in The International Encyclopedia of Political Communication. Edited by G. Mazzoleni et al. London.