نقدی بر اصطلاح «موسیقی معنوی» شعر

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 212، اردیبهشت 1400، صفحه 101-108   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2021.68636.1036

نویسنده

جواد محقّق نیشابوری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

یکی از عناصر مهم کلام منظوم، که تقریباً در همه تعاریف شعر دیده می‌شود، موسیقی آن است. موسیقی شعر را می‌توان در سه ساحت «موسیقی بیرونی، کناری و درونی» خلاصه کرد. طرح اصطلاح «موسیقی معنوی شعر» که اول‌بار از سوی محمدرضا شفیعی کدکنی ارائه شد، پیشنهادی بود که بر آن سه نوع موسیقی شعر، علاوه می‌شد و اکنون بیش از سه دهه از سابقه این پیشنهاد می‌گذرد و آن را در همه چاپ‌­های کتاب موسیقی شعر در طی این سال‌­ها می‌­توان دید. در مقاله حاضر برهان­‌های ارائه شده این طرح بررسی و نقد می­­‌شود. نتیجه سخن این است که اتکا به تعبیر واژه «موسیقی» از سوی اخوان‌الصفا در «رسایل» و همچنین بحث صنعت «جناس معنوی» در برخی کتب بدیعی نمی­‌تواند مبانی محکمی برای طرح اصطلاح موسیقی معنوی شعر باشد؛ چراکه تعبیر اخوان‌الصفا جنبه ذوقی دارد و نه علمی؛ و مبانی صنعت «جناس معنوی» نیز با آنچه در باب «موسیقی معنوی» ارائه شده است، کاملاً متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

موسیقی شعر؛ محمّدرضا شفیعی کدکنی؛ موسیقی معنوی؛ جناس معنوی

مراجع

خواجه‌نصیرالدین طوسی. (1363). معیارالاشعار (عکس نسخه خطی). به همت محمد فشارکی و جمشید مظاهری. چاپ اول. اصفهان: انتشارات سهروردی.

شمس‌­العلماء گرکانی، محمدحسین. (1377). ابدع­البدایع. به اهتمام حسین جعفری. چاپ اول. تبریز: انتشارات احرار.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1368). موسیقی شعر. چاپ دوم. تهران: انتشارات آگاه.

عطار نیشابوری، فریدالدین. (1393). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سخن.

محمدزاده صدیق، حسین. ‌(1389). سیری در رساله‌های موسیقایی. چاپ اول. تهران: انتشارات سورۀ مهر.

مراغی، عبدالقادر. (1356). مقاصد­الالحان. به اهتمام تقی بینش. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.