تغییر رویکرد مطالعات حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی: یک مطالعه علم‌سنجی در پایگاه وب علوم

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 3، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، اسفند 1399، صفحه 50-71   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.23144.0

نویسندگان

زینب غیوری^{* 1}؛ زویا آبام²؛ اعظم صنعت جو³

¹دانشجوی دکتری/دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

²استادیار/دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

³دانشیار/دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه: ارائه تصویری کلان از وضعیت پژوهش‌های صورت گرفته و چگونگی ارتباط حوزه‌های مختلف و آگاهی از چگونگی رشد و توسعه این حوزه‌ها در طی زمان از اهمیت ویژه‌ای در مطالعات و ترسیم نقشه‌های علمی داشته است. هدف از انجام این پژوهش نیز بررسی تغییر رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از دهه 1990 تا 2020 و ارائه تصویری جامع از تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان این حوزه بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم است.
روش‌شناسی:‌ این پژوهش از نوع کاربردی علم‌سنجی است که با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی و تحلیل شبکه انجام شده است. با مراجعه به پایگاه اطلاعاتی وب علوم و جستجوی حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی تعداد 10.294 منبع شناسایی شد و در نهایت تعداد 154 مقاله که در دسته علم اطلاعات و کتابخانه بودند پایه تحلیل قرار گرفتند. بازه زمانی خاصی برای جستجو در نظر گرفته نشد و داده‌ها از تاریخ 1990 تا 2020 برگرفته شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و نرم‌افزار تحلیل شبکه VOSviewer استفاده شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد از سال 2001 به بعد تولیدات علمی این حوزه دوران رشد خود را آغاز کرده و در سال 2016 به حداکثر تعداد مقالات رسیده در واقع این ‌روند رشد در سال‌های 2015،‌2016،‌ 2017 و 2018 به حداکثر رسیده است. همچنین پیا بورلاند، آیریس زای و آماندا اسپینک از نویسنده‌های پراستناد در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی هستند. بیشترین تمرکز متون مورد مطالعه بر روی موضوعات رفتار اطلاعاتی، توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، فرایند جستجو، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو و طراحی سیستم‌های اطلاعاتی، گسترش پرس‌و‌جو و ربط است. تغییر پارادایم مطالعات از توجه به کاربر، بازخورد ربط و نتیجه‌گرایی به سمت توجه به فرایند جستجو و مباحث مرتبط با آن مانند توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو، فرایند جستجو و فرمول‌بندی مجدد پرس‌وجو سوق پیدا کرده است. به‌عبارتی رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از توجه به نتیجه و خروجی جستجو به فرایند جستجو و آنچه در جلسه جستجو اتفاق می‌افتد،‌ متمرکز شده است. یافته‌های مربوط به خوشه‌بندی سلسله مراتبی به روش وارد نیز منجر به شکل‌گیری سه خوشه شد که شامل «جستجوی وبی»، «رفتار اطلاع‌یابی»، «تعامل انسان و ماشین» است.
نتیجه‌: نتایج این پژوهش نشان داد که تحلیل هم‌رخدادی واژگانی به‌خوبی می‌تواند ساختار علمی یک حوزه را نمایش دهد. بررسی محتوای منابع اطلاعاتی تولید شده در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی می‌تواند به شناسایی روند تولیدات علمی و تغییر پارادایم‌ مطالعات در این حوزه کمک کند و نقشه راهی برای تولیدات بعدی در این حوزه باشد.

کلیدواژه‌ها

بازیابی اطلاعات تعاملی؛ ‌ هم‌واژگانی؛ تغییر پارادایم؛ پایگاه اطلاعاتی وب علوم

مراجع

ابراهیم‌زاده، صنم؛ رضایی شریف‌آبادی،‌ سعید؛ کربلایی آقایی‌کامران، معصومه (1398). بررسی وضعیت علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان حوزه رفتار اطلاع‌یابی مشارکتی بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 5(1). 184-202. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=483101

اکبری، مرتضی؛ دلبری راغب، فاطمه؛ ذوالفقاری، عاطفه؛ کلانکی، ابوالفضل؛ رازی، سمیرا (1394). ترسیم نقشه دانش کارآفرینی بر مبنای مقالات علمی و پژوهشی در ایران. مدیریت فرهنگ سازمانی، 13(4). 1091-1112.

حاصلی، داود؛ فهیم‌نیا، فاطمه؛ نقشینه، نادر؛ عطاپور، هاشم؛ حسینی بهشتی، ملوک السادات (1398). مرور نظامند پژوهش‌های حوزه گسترش پرس‌وجو در زبان فارسی. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(1)، 201-220.

سهیلی،‌ فرامرز؛ شعبانی، علی؛ خاصه،‌ علی‌اکبر (1394). ساختار فکری دانش در حوزه رفتار اطلاعاتی: مطالعه هم واژگانی. تعامل انسان و اطلاعات، 2(4). 21-36.

شکفته،‌ مریم؛ حریری، ‌نجلا (1392). ترسیم و تحلیل نقشه علمی پزشکی ایران با استفاده از روش هم‌استنادی موضوعی و معیارهای تحلیل شبکه اجتماعی. مدیریت سلامت، 16(51). 43-59.

صدیقی، مهری (1393). بررسی کاربرد روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان در ترسیم ساختار حوزه‌های علمی (مطالعه موردی: حوزه اطلاع‌سنجی). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات،30 (2). 373-396.

 

Al-Maskari, A., Sanderson, M. (2011).The effect of user characteristics on search effectiveness in information retrieval. Information Processing and Management.47.719-729.

Arguello, J. (2014). Predicting Search Task Difficulty. In Proceedings of the 36th European Conference in Information Retrieval (ECIR'14).

Borlund, P.(2013). Interactive Information Retrieval: An Introduction. J. of infosci. theory and practice. 1(3). 12-32.

Callon,M., Law, J. and Rip, A. (Eds.). 1986. Mapping the dynamics of science and technology: Sociology of sience in the real world. London: The Macmillan Press 1, td.

Chu, S., Law, N.(2007). Development of Information Search Expertise: Postgraduates’ Knowledge of Searching Skills. portal: Libraries and the Academy, Vol. 7, No. 3. pp. 295–316.

Chevalier, A, Dommes,A, Marquié, J. (2015). Strategy and accuracy during information search on the Web: Effects of age and complexity of the search questions. Computers in Human Behavior. 53. 305–315. journal homepage: www.elsevier.com/locate/comphumbeh.

Croft, B.(2019). The Importance of Interaction in Information Retrieval. Information Retrieval (SIGIR 2019). https://doi.org/10.1145/3331184.3331185

Czaja, S. J., Sharit, J., Ownby, R., Roth, L. and Nair, S.(2001). Examining Age Differences in Performance of a Complex Information Search and Retrieval Task. Psychology and Aging.16(4).564-579. DOI: 10.1037/0882-7974.16.4.564

Demiraslan Çevik, Y. (2015). Predicting college students’ online information searching strategies based on epistemological, motivational, decisionrelated, and demographic variables.Computers & Education.90 . 54-63. journal homepage: www.elsevier.com/locate/compedu. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2015.09.002

Ding, Y., Chowdhury, G. G., and Foo, S. (2001). Bibliometric cartography of information retrieval research by using co-word analysis. Information processing & management, 37(6), 817-842. https://doi.org/10.1016/S0306-4573(00)00051-0

Gwizdka, J., & Spence, I. (2006). What can searching behavior tell us about the difficulty of information tasks? A study of web navigation. Proceedings of Annual Meeting of ASIST 2006, Nov. 3-8, Austin, TX. DOI:10.1002/meet.14504301167

Hung, T. (2005). Search moves and tactics for image retrieval in the field of journalism: A pilot study. Journal of Educational Media & Library Science,42(3), 329–346. http://www.fed.cuhk.edu.hk/ceric/jemls/200500420003/0329.htm

Joo, S.(2013). Investigating User Search Tactic Patterns and System Support in Using Digital Libraries. phd thesis. University of Wisconsin Milwaukee. https://dc.uwm.edu/etd/360/

Joo, S., Xie, I.(2012) Exploring Search Tactic Patterns in Searching Digital Libraries. In: Chen HH., Chowdhury G. (eds) The Outreach of Digital Libraries: A Globalized Resource Network. ICADL 2012. Lecture Notes in Computer Science, vol 7634. Springer, Berlin, Heidelberg. https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-642-34752-8_48.

Kelly, D. (2009). Methods for evaluating interactive information retrieval systems with users. Foundations and Trends in Information Retrieval, 3(1-2), 1–232. https://dl.acm.org/doi/10.1561/1500000012.

Kim, J. (2006). Task as a predictable indicator of information Web. Unpublished dissertation, Rutgers University.

Kules, B., Shneiderman, B.(2008). Users can change their web search tactics: Design guidelines for categorized overviews. Information Processing and Management. 44. 463–484. https://doi.org/10.1016/j.ipm.2007.07.014.

Liu, Y., Goncalves, J., Ferreira, D., Xiao, B., Hosio,S., and Kostakos, V. (2014). CHI 1994-2013:Mapping two decades of intellectual progress through co-word analysis. In Proceedings of the 32nd annual ACM conference on Human factors in computing systems (pp. 3553-3562). ACM. https://doi.org/10.1145/2556288.2556969.

Robins, D. (2000). Interactive Information Retrieval: Context and basic notions. Special Issue on information research.vol3(2). https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.21.3085&rep=rep1&type=pdf.

Rorissa, A., Yuan, X. (2012).Visualizing and mapping the intellectual structure of information retrieval. Information Processing and Management .48 . 120–135. https://doi.org/10.1016/j.ipm.2011.03.004.

Saastamoinen, M., and Järvelin, K. (2017). Relationships between work task types, complexity and dwelltime of information resources. Journal of Information Science,44(2),265–284. https://doi.org/10.1177/0165551516687726.

Savolainen, R.(2016),"Information seeking and searching strategies as plans and patterns of action: a conceptual. analysis", Journal of Documentation, Vol. 72 Iss 6. https://doi.org/10.1108/JD-03-2016-0033.

Sugimoto,C., Mccain, K.(2010). Visualizing changes over time: A history of information retrieval through the lens of descriptor tri-occurrence mapping. Journal of Information Science. 36(4):481-493. 10.1177/0165551510369992.

Wang, L.Y., Zhang, Z.Q., and Wei, J.Z. (2011). A study on foreign research subjects of library and information science based on the co-word analysis during the last ten years. Journal of intelligence, 30(3), 50-58. https://link.springer.com/article/10.1007/s11192-013-1076-7

Wildemuth, B. M. (2004). The effects of domain knowledge on search tactic formulation. Journal of the American Society for Information Science and Technology. 55(3),246–258. https://doi.org/10.1002/asi.10367.

Wildemuth, B.M. and Freund, L. (2012). Assigning search tasks designed to elicit exploratory search behaviors. Paper presented at the Sixth Symposium on Human-Computer Interaction and Information Retrieval (HCIR), October 4-5, 2012, Cambridge, MA. http://dx.doi.org/10.1145/2391224.2391228.

Zhang, Y. (2012). The Impact of task complexity on people’s mental models of medlineplus. Information Processing & Management,48(1),107-119. https://doi.org/10.1016/j.ipm.2011.02.007.