شناسایی نیروهای پیشران تأثیرگذار بر تحقق توسعه اجتماع محور در محلات کم برخوردار شهری (مطالعه موردی: محله التیمور، مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 12، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 13، اسفند 1399، صفحه 251-231   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.67952.1001

نویسندگان

شیرین صباغی ابکوه^{* 1}؛ مهدی بازرگان²؛ کبری اکابری³؛ زهراسادات رضوی⁴؛ افسانه سردار⁵

¹دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

³کارشناس ارشد مشاوره خانواده، دانشگاه آزاد واحد بندرگز، بندرگز، ایران

⁴کارشناس ارشد توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁵کارشناسی حقوق، دانشگاه پیام نور مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی نیروهای پیشران­ تأثیرگذار بر توسعه اجتماع ­محور در محلات کم ­برخوردار شهری تدوین شده است. بدین­ منظور محله التیمور در کلانشهر مشهد به عنوان نمونه انتخاب شده است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، ترکیبی است. جهت گردآوری اطلاعات از روش­ های کتابخانه­ ای-اسنادی، روش میدانی (پرسشنامه) استفاده شده است. برای تشریح وضع موجود از نتایج تمام شماری محله التیمور در سال 1398 استفاده گردیده که دارای جمعیتی بالغ بر 15417 نفر می ­باشد. به منظور نظرسنجی در رابطه با شناسایی پیشران­ های تأثیرگذار بر تحقق توسعه اجتماع­ محور در محله مذکور، 30 نفر از خبرگان شهری به عنوان نمونه انتخاب گردیدند. شاخص ­های پژوهش در چهار حوزه (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و حقوقی) و در قالب 36 متغیر مورد بررسی قرار گرفتند. جهت تجزیه و تحلیل داده­ ها از روش تحلیل تأثیر متقابل در نرم ­افزار Micmac استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش، 12 متغیر به عنوان پیشران­ با بیشترین تأثیرگذاری و کمترین وابستگی شناسایی شدند که عبارتند از «ساختار سنی و جنسی جمعیت»، «ابعاد خانوار»، «تراکم جمعیتی»، «سواد»، «نرخ اشتغال» و «دارایی­ های مالی و اقتصادی»، «دانه ­بندی قطعات»، «سرانه» و «تنوع کاربری»، «تراکم ساختمانی»، «برخورداری از زیرساخت­ های شهری» و »شبکه ارتباطی درون­ بافتی و برون ­بافتی». مورد توجه قرار دادن این پیشران­ ها با رویکرد مشارکتی و از طریق برنامه ­ریزی، تدوین و اجرای پروژه ­های اجتماع ­محور گام مؤثری در راستای دستیابی به توسعه خواهند بود.

کلیدواژه‌ها

توانمندسازی؛ توسعه اجتماع‌محور محلی؛ محله التیمور؛ محلات کم‌برخوردار شهری

مراجع

1. اسکندری ثانی، م.، سجادی، ژ.، و صرافی، م. (1393). ظرفیت توسعه اجتماعات محلی در کاهش فقر شهری و عوامل مؤثر بر توسعه آن: مورد شناسی: نعمت آباد تهران (محلات جنوبی شهر تهران). فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(15)، 21-1.
2. امانپور، س.، عباسی لیوسی، ز.، و صفایی­پور، م. (1397). برنامه­ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول، فصلنامه شهر پایدار، 1(4)، 107-89.
3. ایراندوست، ک.، (1389). مرور تجربه کوتاه توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی نمونه شهر کرمانشاه. مجله جغرافیا و توسعه، 8(20)، 78-59 .
4. حاتمی­نژاد، ح.، پاپلی یزدی، م. ح.، و حسین­نژاد، م. ر. (1393). تحلیل ویژگی­های محلی سکونتگاه­های غیررسمی و نحوه برخورد با این محلات در مشهد، مجله مدیریت کارآفرینی و نوآوری، 2، 23-
5. دفتر تسهیلگری و توسعه محلی التیمور (1398). گزارش سنجش وضعیت محله التیمور. مشهد: استانداری خراسان رضوی.
6. رهنما، م. ر.، و حسینی، م. (1395). کاربرد نرم­افزارهای آینده­پژوهی در مطالعات شهری. مشهد: انتشارات مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد.
7. رهنما، م. ر.، و معروفی، ا. (1394). سناریونگاری در مطالعات شهری و منطقه­ای (مفاهیم، روش­ها و تجارب). مشهد: مرکز پژوهش­های شورای اسلامی مشهد.
8. سلیمی، ج.، بهرامی، م.، و مکنون، ر. (1392). ابزارهای آینده­پژوهی در اختیار برنامه­ریزان. تهران: دومین همایش ملی «آینده­پژوهی».
9. شهرداری مشهد. (1396). آمارنامه شهر مشهد 1395. مشهد: معاونت برنامه­ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد.
10. کاظمیان، غ.، قربانی­زاده، و. ا.، و شفیعا، س. (1392). دستیابی به توسعه پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنین و فعالان اقتصادی محله غیررسمی، مطالعه موردی: محله شمیران نو. مطالعات شهری، 4، 10-1.
11. کلانتری، م.، مشکینی، ا.، پیری، ع.، و زرین کاویانی، ع. (1398). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع­محور در مناطق اسکان غیررسمی مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام، فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری. 10(36)، 32-21.
12. ملک­افضلی، ع. ا.، کلانتری، م.، و بهارستانی، ش. (1394). بررسی شاخصه­های توسعه پایدار در محله­های حاشیه­نشین، مطالعه موردی: محله قلعه کامکار قم. فصلنامه شهر پایدار، 1(3)، 94-81.
13. نقدی، ا.، و صادقی، ر. (1382). حاشیه نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری با تأکید بر شهر همدان. رفاه اجتماعی، 5(20)، 233-213.

 

14. Abbot, J. (2012). Deep democracy: Urban governmentality and the horizon of politics. Environment and Urbanization. 13(2), 3-23.
15. Baykal, N. (2010). Urban poverty in Asia. China: Singnoya Press.
16. Bryant, L. S., (2006). Community foundations the asset-based development of an Australian community organization as a foundation source for sustainable community development. Australia: RMIT University (School of Management).
17. Economic and Social Commission for Western Asia "ESCWA" (2004). Community-driven as an integrated social policy at the local level. United Nation: Economic and Social Commission for Western Asia.
18. Han, J.Y., Hayashi. X., C., & Hidefumi, I., (2016). Application of an integrated system dynamics and cellular automata model for urban growth assessment: A case study of Shanghai, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 91(3), 133-141.
19. Khalifa, M. A. (2015). Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development. Ain Shams Engineering Journal, 6, 1151-1159.
20. Kral, G. (2010). Toward new paradigm for urban settlement. Chicago: University of Illinois Press.
21. Lang, H. C., & Winayanti, L. (2004). Provision of urban services in an informal settlement: a case study of Kampung Penas Tanggul, Jakarta. Habitat International, 28, 41-65.
22. Mcdonald, R., Richard T.T., Forman, P. K., Neugarten R., & Dan Salzer, J. F. (2017). Urban effects, distance, and protected areas in an urbanizing world, Journal Land urban plan, 93(1), 63-75.
23. Mumtaz, B. (2010). Why City Need Slums. Habitat debate, 7(3), 15-23.
24. Naghdi, A. & Sadeghi, R. (2016). Informal Settlement a Challenge for Urban Sustainable Development, Social Welfare journal, 20, 11-24.
25. Nkosi, A. L. (2003). An Evolution of a Women Empowerment: Life Skills Program in an Informal Settlement. Johannesburg: Dissertation in Social Work, Faculty of Arts, Rand Afrikaans University.
26. R., and Pittman R. (2009). An introduction to community development, a framework for community and economic development. Routledge Publications.
27. Rafiee, r., Salman M. A., Khorasani, N. (2017). Assessment of changes in urban green spaces of mashhad city using satellite data. International journal of applied earth observation and geo information, 11(6), 431-438.
28. Savar, S. (2010) City and region. Dehli: Graven.
29. UN-HABITAT. (2003). The Challenge of Slums. London: Earthscan.
30. United Nation Economic and Social Commission for Asia and Pacific (2015). Municipal and Management in Asia: A comparative study. Bangkok: United Nation Economic and Social Commission for Asia and Pacific.
31. Villacorta, P. J., Masegosa, A. D., Castellanos, D., & Lamata, M. T. (2012). A linguistic approach to structural analysis in prospective studies. Berlin: International Conference on Information Processing and Management of Uncertainty on Knowledge-Based Systems.