واکاوی روند ارتفاع ژئوپتانسیل جو بر روی ایران تحت تأثیر تغییر اقلیم

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 11، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 41، اردیبهشت 1401، صفحه 201-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.70712.1068

نویسندگان

زهرا حجازی زاده¹؛ بهلول علیجانی²؛ حسین عساکره³؛ مختار فتاحیان^{* 4}

¹استاد اقلیم‌شناسی‌، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی‌، ‌تهران، ایران

²استاد اقلیم‌شناسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی‌، ‌تهران، ایران

³استاد اقلیم‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان، ‌زنجان، ایران

⁴دکتری اقلیم‌شناسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی‌، تهران،‌ ایران

چکیده

تغییر روند سامانه­های کلان‌مقیاس جوی همچون پرفشار جنب‌حاره‌ای، نقش بسزایی در تغییر اقلیم سطح زمین دارد. در این پژوهش برای نیل به این هدف، از داده­های ارتفاع ژئوپتانسیل جو تراز میانی (تراز 500 ه.پ) از پایگاه داده وابسته به مرکز اروپایی پیش­بینی میان‌مدت جو استفاده شده است. این داده­ها داری تفکیک مکانی 1*1 درجه قوسی و به صورت میانگین روزانه برداشت گردیده است. دوره آماری این پژوهش از سال 1980 تا 2019 میلادی ­برای کشور ایران بوده و شامل 155 یاخته است. جهت بررسی روند ارتفاع ژئوپتانسیل بر روی ایران از آزمون روند من-کندال استفاده گردید. ­نتایج پژوهش نشان داد که ­ارتفاع ژئوپتانسیل جو بر روی ایران در ماه­های ژوئن، جولای و آگوست دارای روند افزایشی (مثبت) در سطح معنی­داری 1.96 است. البته روند کاهشی ارتفاع ژئوپتانسیل در مناطق شرق و جنوب شرق ایران قابل تأمل است. همچنین در تمام ماه­های موردبررسی، ارتفاع جو ایران در مناطق مرکز، غرب و شمال غرب روند افزایشی داشته که عموماً این روند افزایشی متأثر سطح گستره پرفشار جنب حاره است. این تغییرات باعث ناهنجاری در الگوهای آب و هوایی مناطق می­گردد.

کلیدواژه‌ها

ارتفاع ژئوپتانسیل؛ تحلیل روند؛ تغییر اقلیم؛ ایران

مراجع

حجازی­زاده، زهرا؛ 1372. بررسی سینوپتیکی نوسانات فشار زیاد جنب حاره­. رساله دکتری جغرافیای طبیعی. دانشگاه تربیت مدرس تهران، استاد راهنما؛ هوشنگ قائمی.

زریّن، آذر؛ 1386. تحلیل پرفشار جنب حاره تابستانه بر روی ایران. رساله دکتری جغرافیای طبیعی. دانشگاه تربیت مدرس تهران، استاد راهنما؛ هوشنگ قائمی.

زرین، آذر؛ مفیدی، عباس؛­1390. آیا پرفشار جنب‌حاره‌ای تابستانه بر روی ایران زبانه­­ای از پرفشار جنب‌حاره‌ای آزور است؟ «بررسی یک نظریه»، یازدهمین کنگره انجمن جغرافیدانان ایران- 24 و 25 شهریورماه 1390-دانشگاه شهید بهشتی، صص 15-1.                                                                 https://civilica.com/doc/336594

عزیزی، قاسم؛ 1383. تغییر اقلیم. تهران­، نشر قومس، صص123.

عساکره، حسین؛ 1386. کاربرد رگرسیون خطی در تحلیل روند دمای تبریز. تحقیقات جغرافیایی، ­شماره پیاپی87،  صص25-39.                                              https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=86305

­عساکره، حسین؛ ­1392. تحلیل روند موسم­های خشک و تر در شهر زنجان. جغرافیا و توسعه، شماره31، صص 49-48.                                              https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=191047

علیجانی، بهلول و همکاران؛ 1398. رفتار سنجی اثر گرمایش جهانی بر پرفشار جنب حاره. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره 1، ­صص 50-33.                                       10.22059/jphgr.2019.258677.1007223­

علیجانی، بهلول؛ 1378. بررسی سینوپتیکی سطح 500 هکتوپاسکال خاورمیانه در دوره 1990-1961، مجله نیوار،  شماره 45-44­، صص29-7.                    https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=142689

علیجانی، بهلول­؛ 1384. آب‌وهوای ایران. انتشارات پیام نور، ­صص­230.

قائمی­، هوشنگ­ و همکاران؛ 1388. تحلیل الگوی فضایی پرفشار جنب حاره بر روی آسیا و آفریقا­. فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره­1، صص 224-223.        https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-8891-fa.html 

کاشکی، عبدالرضا؛ 1396. واکاوی روند تاوۀ قطبی در نیمکرۀ شمالی تحت شرایط تغییر اقلیم. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 23، صص 197-181.                                                 10.22067/GEO.V6I3.62149

مفیدی، عباس­ و همکاران؛ 1389. گردش جو تابستانه در وردسپهر فوقانی بر روی جنوبغرب آسیا و وردایی زمانی آن در طی نیم‌قرن گذشته. ارزیابی علمی و شناخت تغییر اقلیم. چهارمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، تهران، 29 آذر الی 1 دی‌ماه 1389، صص12                                                             https://civilica.com/doc/112232

 

Agee, E. M., ­1991. Trends in cyclone and Anticyclone Frequency and Comparison with Periods of Warming and Cooling over the Northern Hemisphere. Journal of Climate, 4,263-2267. https://doi.org/10.1175/1520-0442(1991)004<0263:TICAAF>2.0.CO;2

 Barry, R. G., Carlton, M., 2001.Synoptic and Dynamic Climatology, Shubhi Publications London, London. https://www.routledge.com/Synoptic-and-Dynamic-Climatology/Barry-Carleton/p/book/9780415031165

Bell, G.­ D., and Boast, L. F., 1989. A 15-year climatology of northern hemisphere 500 mb closed cyclone and anticyclone centers. Mon. Wea. Rev., 117, pp. 10-198.  https://doi.org/  10.1175/1520-0493(1989)117<2142:AYCONH>2.0.CO;2

 Cherchi, A., Ambrizzi, T., Behera, S., Carolina, A., Morioka, Y,. and Zhou, T.,.2018. The Response of Subtropical Highs to Climate Change. https://doi.org/ 10.1007/s40641-018-0114-1. Corpus ID:134011562.

Davis, R. E., Hayden, P., ­Gay, A., Phillips, L., and ­Jones­, V., ­1997­. The North Atlantic Subtropical Anticyclon.Journal of Climate­, Vol. 10 ­, pp. 278-744. https://doi.org/ 10.1175/1520-0442(1997)010<0728:TNASA>2.0.CO;2

Galarneau, ­T., Bogart, F., and Aiyyer, R., 2006. Closed Anticyclones of Subtropical and Midlatitudes” A 54-y Climatology (1950-2003) and three case Studies” ­, Submitted to J. Climate, NO.55, pp.349-392. https://doi.org 10.1007/978-0-933876-68-2_16.

Harris, M. F. G., 1962. Finger and steels. Diurnal variation of wind, pressure and temperature in the troposphere and stratosphere over the Azores", Journal of the Atmospheric Sciences, volume 19:136-149. https://doi.org/10.1175/1520-0469(1962)019 <0136:DVOWPA> 2.0.CO;2

Hoskins, B., 1996. on the existence and strength of the summer subtropical anticyclones: Bernhard Hurwitz memorial lecture. Bulletin ­of the American ­Meteorological Society, 77, 1287-1292.  https://doi.org/10.1002/qj.49712253408

Lee, S. K., Enfield, D. B., and Wang, C., 2011. Future impact of differential Interbasin Ocean warming on Atlantic hurry-canes. J. Climate, 24, 1264–1275. https://doi.org/10.1175/ 2010JCLI3883.1

Liu, Y. M, Wu, G. X., Liu, H., and Liu, P., 2001. Condensation heating of Asian summer monsoon and the subtropical anticyclone in the Eastern Hemisphere. Climate Dynamics, 17,327-338. http://dx.doi.org/10.1007/s003820000117

Liu, Y., and Wu, X, 2004, Progress in the study on the formation of  the Summertime Subtropical Anticyclone, Advances in Atmospheric Sciences 21,pp. 320-343. 10.1007/BF02915562

Lu, R., and Dong, B., 2001. Westward extension of North Pacific subtropical high in summer. Journal of the Meteorological Society of Japan, 79, 1229-1241.  https://doi.org/10.2151/ jmsj.79.1229

Natalie, A. F., J. B., Erik, T. S., and David, M. S., 2021. The Influence of South Pacific Convergence Zone Heating on the South Pacific Subtropical Anticyclone. Journal of Climate, Volume 34, Issue 10, p.3787-3798. https://doi.org/ 10.1175/JCLI-D-20-0509.1

Raible, C.C., Stocker, T.F., Yoshimori, M., Renold, M., Beyerle, U., Casty C. L. J., 2005. Northern Hemispheric Trends of Pressure Indices and Atmospheric Circulation Patterns in Observations, Reconstructions, and Coupled GCM Simulations. Journal of Climate, Vol. 19, No.18, PP. 3968˚ 3982. https://doi.org/10.1175/JCLI3511.1

Santos, J. A., Corte-Real, J., and Leite, M., 2005. Weather Regimes and Their Connection to the Winter Rainfall in Portugal, International Journal of Climatology, Vol.25, pp. 33-50. https://doi.org/10.1002/joc.1101

Tivig, M., Verena, G., Viju. O. J., and Stefan, A. B., 2020. Trends in Upper-Tropospheric Humidity: Expansion of the Subtropical Dry Zones?  Journal of Climate, 33 (6). pp. 2149-2161. https://doi.org/10.1175/JCLI-D-19-0046.1

Wu, B., Zhou, T., and Liu, T., 2017. Responses of the summertime Subtropical Anticyclones to Global Warming, Climate Dyn., 49, 6465-6479. https://doi.org/10.1175/JCLI-D-16-0529.1  

Wu, G. X., Liu, Y., and Liu, P,. 2004. Formation of the Summertime Subtropical Anticyclone. East Asian Monsoon (World Scientific Series on Meteorology of East Asia), Chang, C. P., Ed., World Scientific Publishing Company, 560. https://doi.org/10.1142/ 97898127 01411_0014