نشانه‌شناسی رمزگان‌های زبانی در سروده «ملحمة الهجرة الثالثة» از «کاظم السماوی»

زبان و ادبیات عربی

مقاله 10، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، اسفند 1399، صفحه 170-186   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv12.i2.88021

نویسندگان

محمدنبی احمدی^{* 1}؛ ایمان قنبری²

¹دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه رازی،کرمانشاه،ایران

²دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی،کرمانشاه،ایران

چکیده

نشانه­شناسی رمزگان­ها، یکی از روش­های نوینی است که ناقدان در بررسی و تأویل متون ادبی به آن اهتمام ورزیده­اند و از مفاهیمی اساسی است که نشانه­ها به‌وسیلۀ آن، معنای ویژۀ خود را می­یابند. کاظم السماوی (1919- 2010م) از شاعران توانمند معاصر عراق است که بخش قابل توجّهی از شعر وی را نشانه­ها، نمادها و اسطوره­ها تشکیل می­دهد. سروده «ملحمة الهجرة الثلاثة» از اشعاری است که وی در آن، با خلق مجموعه­ای از نشانه­ها؛ پیام مورد نظر خود را با مخاطب در میان می­گذارد.  این پژوهش کیفی، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با استفاده از نسخه­های خطّی و کتابخانه­ای، به بررسی این قصیده برای یافتن مهم­ترین رمزگان­های زبانی آن و بیان ارتباط آن­ها با زندگی شاعر از یک­سو و نقش آن در هماهنگی قصیده از سوی دیگر، پرداخته است. هدف از بررسی و تحلیل این قصیده از منظر رمزگان­ها آن است تا خواننده تا حدّ زیادی با زوایای پنهان شعر سماوی و اندیشه وی آشنا شود. نتایج نشان می­دهد که نشانه­های شخصیّت شاعر و گرایش­های شخصی او به‌طور واضح در رمزگان­های مربوط به صاحب متن و عنوان تجسّم یافته است؛ همان‌طور که یکپارچگی قصیده به کمک رمزگان­های زیبایی­شناختی و بینامتنی به‌اضافه دیگر رموز محقّق شده است که این امر، بر ارزش ادبی قصیده افزوده است. همچنین، بررسی­ها، حاکی از آن است که سروده حاضر، برخاسته و متأثّر از زندگی وی و سال­های دراز غربت و تبعید است که شاعر به‌صورت آگاهانه بسیاری از رمزگان­ها را برای بیان مقصود خود که همان برانگیختن حسِّ مبارزه و مقاومت است بکار گرفته است. وی به‌خوبی توانسته است در پسِ این نشانه­ها، مقصود خود را بیان و با خواننده ارتباط برقرار کند.
 
کلیدواژه‌ها: نشانه شناسی، رمزگان­ها، کاظم السماوی، ملحمة الهجرة الثلاثة.
 
 
 
 
 
 
نشانه­شناسی رمزگان­ها، یکی از روش­های نوینی است که ناقدان در بررسی و تأویل متون ادبی به آن اهتمام ورزیده­اند و از مفاهیمی اساسی است که نشانه­ها به‌وسیلۀ آن، معنای ویژۀ خود را می­یابند. کاظم السماوی (1919- 2010م) از شاعران توانمند معاصر عراق است که بخش قابل توجّهی از شعر وی را نشانه­ها، نمادها و اسطوره­ها تشکیل می­دهد. سروده «ملحمة الهجرة الثلاثة» از اشعاری است که وی در آن، با خلق مجموعه­ای از نشانه­ها؛ پیام مورد نظر خود را با مخاطب در میان می­گذارد.  این پژوهش کیفی، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با استفاده از نسخه­های خطّی و کتابخانه­ای، به بررسی این قصیده برای یافتن مهم­ترین رمزگان­های زبانی آن و بیان ارتباط آن­ها با زندگی شاعر از یک­سو و نقش آن در هماهنگی قصیده از سوی دیگر، پرداخته است. هدف از بررسی و تحلیل این قصیده از منظر رمزگان­ها آن است تا خواننده تا حدّ زیادی با زوایای پنهان شعر سماوی و اندیشه وی آشنا شود. نتایج نشان می­دهد که نشانه­های شخصیّت شاعر و گرایش­های شخصی او به‌طور واضح در رمزگان­های مربوط به صاحب متن و عنوان تجسّم یافته است؛ همان‌طور که یکپارچگی قصیده به کمک رمزگان­های زیبایی­شناختی و بینامتنی به‌اضافه دیگر رموز محقّق شده است که این امر، بر ارزش ادبی قصیده افزوده است. همچنین، بررسی­ها، حاکی از آن است که سروده حاضر، برخاسته و متأثّر از زندگی وی و سال­های دراز غربت و تبعید است که شاعر به‌صورت آگاهانه بسیاری از رمزگان­ها را برای بیان مقصود خود که همان برانگیختن حسِّ مبارزه و مقاومت است بکار گرفته است. وی به‌خوبی توانسته است در پسِ این نشانه­ها، مقصود خود را بیان و با خواننده ارتباط برقرار کند.
 
 
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

: نشانه شناسی؛ رمزگان­ها؛ کاظم السماوی؛ ملحمة الهجرة الثلاثة

مراجع

1. ابن ابی الحدید. (1387). شرح نهج البلاغه. چاپ سوّم. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
2. احمدی، بابک (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
3. ________ (1388). از نشانه­های تصویری تا متن. چاپ نهم. تهران: مرکز.
4. الأصفهانی، الراغب. (2009). مفردات ألفاظ القرآن. (ط: 4). المحقق: صفوان عدنان داوودی. بیروت: دار القلم- الدار الشامیة. 
5. امین عاملی. (1406). اعیان الشیعة. بیروت: دار التعارف.
6. الجرجانی، عبدالقاهر. (1984). دلائل الإعجاز. علّق علیه ابوفهد محمود محمّد شاکر. القاهرة: مکتبة الخانجی.
7. چندلر، دانیل (1386). مبانی نشانه­شناسی. ترجمه مهدی پارسا. چاپ اوّل. تهران: سوره مهر.
8. سجودی، فرزان. (1383). نشانه­شناسی کاربردی. چاپ دوّم ، تهران: قصه.
9. السماوی، کاظم.(1994). (الأعمال الشعریة 1950- 1993).(ط: 1). بیروت: دار الرازی للطباعة والنشر و التوزیع.

10. شمیسا، سیروس.(1383). نگاهی تازه به بدیع. ویراست 3. تهران: میترا.

11. صفوی، کورش. (1383 ).  از زبان­شناسی به ادبیات.دو جلد. چاپ سوم. تهران: سورۀ مهر.

12. طاهباز، سیروس. (1368). درباره­ی شعر و شاعری. چاپ اوّل. تهران: دفتر­های زمانه.

13. گیرو، پی­یر. (1380). نشانه­شناسی.ترجمة محمد نبوی.تهران: آگه.

14. مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر). تهران: فکر روز.

15. مکاریک، ایرنا ریما . (1390). دانش­نامۀ نظریه­های ادبی.. مترجم: مهران ههاجر و محمّد نبوی. چاپ چهارم. تهران: آگه.

16. حمداوی، جمیل. (1997). «السیمیوطیقا و العنونة». الکویت. مجلة عالم الفکر. المجلد 25. العدد3. صص 79- 111.

17. خلیفه شوشتری، ابراهیم و ماستری فراهانی، جواد. (1393). «هنجارگریزی معنایی در قصیدۀ "رحَل النّهار" بدر شاکر سیّاب». دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیّات عربی، سال 4. شمارۀ    10. صص33-59

18. رسولی، حجت و احمدی، شلیر. (1394). «بررسی نشانه­شناختی قصیده مازال یکبر أوراس بذاکرتی سرودۀ عبدلله حمادی».پژوهشنامه نقد ادب عربی. دوره 5. شماره 2 (پیاپی 10). صص 77- 107.

19. محمّد العبیدی، علی احمد. (2009). «العنوان فی قصص وجدان الخشاب (دراسة سیمیائیة)». دراسات موصلیة. صص 59- 79.

20. نقابی،عفّت وقربانی­جویباری،کلثوم. (1389). «نشانه­شناسی اوّلین رمان اجتماعی ایران». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشکده تربیت مدرس تهران. سال18. شماره67. صص 193/216.

1. 21Connor steven (2003) (structuralism and post – structuralism: from the center to the margin
2. 22Maranda, Pierre (1980),́́ ́ The dialectic of Metaphor: An Anthropological Essay on Hermeneutics ˮ, The reader in the Text: Essay on Audience and Interpretation Susan Suleiman and Inga CRosman (eds), Princeton University Press, Princeton , pp. 183- 204.

23. Reffaterre Michael (1999) "Describing Poetic Structures: Two Approaches to Baudelaireʼs "Les chats" Literary Theories: A reader and Guide، Julian Wolfreys (ed.) Edinburgh University Press، Edinburgh ،pp . 149- 161.