بررسی الگوی کشت محصولات زراعی استان‌های سمنان و ایلام با تأکید بر نقش آب مجازی در بهره‌وری آب

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 11، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 19، خرداد 1400، صفحه 97-106   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i1.88854

نویسندگان

رقیه پوران^{* 1}؛ حسین راغفر²

¹گروه اقتصاد، دانشگاه الزهرا، ایران

²گروه اقتصاد-دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد- دانشگاه الزهرا، ایران

چکیده

به موازات گرمتر شدن کره زمین و کاهش منابع آب شیرین، رویکرد نوین برای ارتقاء بهره‌وری آب محصولات کشاورزی معطوف به نقش آب مجازی نهفته در محصولات کشاورزی است؛ به‏طوری‏که الگوی تولید مبتنی بر هدف حداکثرسازی بهره‌وری آب به تدریج جایگزین الگوهای سنتی مبتنی بر هدف حداکثرسازی بر مبنای تولید و عملکرد می‌شوند. در این مطالعه با استفاده از الگوریتم تاپسیس، الگوی کشت حاصل از بهینه‌سازی با هدف حداکثرسازی بهره‌وری آب محصولات زراعی منتخب با الگوی کشت رایج حاصل از هدف حداکثرسازی سود در استان‌های سمنان و ایلام مقایسه شد. نتایج حاصل از بررسی و رتبه‌بندی محصولات در دو الگوی کشت فوق نشان می‌دهد، در هر دو استان مقادیر ضریب نزدیکی محصولات در الگوی کشت بهینه نسبتاً بالاتر از الگوی کشت فعلی است. به‌عبارت دیگر، تحت شرایط یکسان (یعنی ثابت ماندن سطح زیرکشت، قیمت محصولات و هزینه متوسط تولید) الگوی کشت حاصل از هدف حدکثر بهره‌وری آب در استان‌های مورد بررسی، در مقایسه با الگوی کشت حاصل از حداکثرسازی سود وضعیت بهتری دارد.

کلیدواژه‌ها

الگوریتم تاپسیس؛ آب مجازی؛ بهره‌وری آب

مراجع

احسانی، م. و خالدی، ه. ۱۳۸۱. شناخت و ارتقای بهره‏وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور. یازدهمین سمینار کمیته ملی آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی. تهران، ایران.
احمدی، ک.، عبادزاده، ح.، عبدالشاه، ه.، کاظمیان آ. و رفیعی، م. 1397. آمارنامه کشاورزی. محصولات زراعی، سال زراعی 97- 1396. جلد اول. انتشارات وزارت جهاد کشاورزی. تهران. ایران.
اشراقی، ف. و قاسمیان، س.د. 1391. بررسی بهره‌وری اقتصادی مصرف آب در استان گلستان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 26(3): 317-326.
پوران، ر.، راغفر، ح.، قاسمی، ع. ر. و بزازان، ف. 1396. محاسبه ارزش اقتصادی آب مجازی با رویکرد حداکثرسازی بهره‌وری آب آبیاری. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 6(21): 189-212.
پورمحمد، ی.، موسوی بایگی، س. م.، علیزاده، ا.، ضیائی ع. ‌ن. و بنایان اول، م. 1396. برآورد بهره‌وری آب محصولات عمده نیشابور و بهینه‌سازی سطح زیرکشت محصولات. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 31(1): 112-126.
حسینی، س. ا.، ارشدی، م. و بابایی، ح. 1387. آب مجازی: مفاهیم و کاربردها. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‏المللی بحران آب. دانشگاه زابل، پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون، زابل، ایران.
سپه‌وند، مراد. 1388. مقایسه نیاز آبی، بهره‌وری آب و بهره‌وری اقتصادی آن در تولید گندم و کلزا در غرب کشور در سال‌های پرباران. مجله پژوهش آب ایران، 3(4): 63-68.
سالنامه آماری آب کشور 94-1393. 1397. وزارت نیرو، دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا. تهران، ایران.
شاهدی، م. و طالبی حسین‌آباد، ف. 1392. ارائه چند شاخص کاربردی به منظور بررسی تعادل منابع آب و پایداری توسعه، مطالعه موردی: حوزه آبریز قره‌قوم. نشریه آب و توسعه پایدار، 1(1): 73-79.
شانیان، ع. 1385. کاربرد تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در انتخاب راهبرد مناسب جهت اجرای پروژه فناوری اطلاعات. انتشارات سازمان مدیریت صنعتی ایران. چاپ اول. تهران، ایران.
کشاورز، ح. و دهقانی سانیچ، ع. 1391. شاخص بهره‌وری آب و راه‏کار آتیه کشاورزی کشور. فصلنامه علمی راهبرد اقتصادی، 1(1): 199-233.
کریم‌زاده، علیزاده، م.ا.، انصاری، ح.، قربانی، م. و بنایان اول، م. 1395. بهینه‌سازی بهره‌وری آب و کارایی انرژی در انخاب الگوی کشت. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 6(10):859-849.
علیزاده، ا. و خلیلی، ن. 1388. بررسی بهره‌وری آب-انرژی در زراعت چغندرقند (مطالعه موردی استان خراسان رضوی). مجله آبیاری و زهکشی ایران، 2(3): 123-136.
موسوی، س.ح.، پورخسروانی، م. و محمودی محمدآبادی، ط. 1389. گروه‌بندی مقایسه‌ای نبکاهای شمال شرق کویر سیرجان با استفاده از الگوریتم TOPSIS. نشریه‌ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1(1): 87-105.
نظری پور، ح.، مسعودیان، س. ا. و کریمی، ز. 1391. بررسی تغییرات فضایی سهم بارش‌های یک‌روزه در تأمین روزهای بارشی و مقدار بارش ایران. مجله فیزیک زمین و فضا. 38(4): 241-258.
Alexandratos N. and Bruinsma J. 2012. World Agriculture Towards 2030/2050: The 2012 revision ESAE Working Paper No. 12-03. FAO. Rome, Italy.
Allan J. A. 2003. Virtual water-the water, food, and trade nexus useful concept or misleading metaphor? Journal of Water International, 28: 106-113.
Foley J.A., Ramankutty N., Brauman K.A., Cassidy E.S., Gerber J.S., Johnston M., Mueller N.D., O'connell C., Ray D.K.,West P.C., Balzer C., Bennett E.M., Carpenter S.R., Hill J., Monfreda C., Polasky S., Rockström J., Sheehan J., Siebert S., Tilman D. and Zaks D.P.M. 2011. Solutions for a cultivated planet. Nature, 478: 334–342.
Foley D., Thenkabail P. S., Aneece I. P., Teluguntla P. G. and Oliphant A. J. 2019. A meta-analysis of global crop water productivity of three leading world crops (wheat, corn, and rice) in the irrigated areas over three decades. International Journal of Digital Earth, 13(8): 939-975.
Hwang C.L. and Yoon K. 1981. Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications. Springer-Verlag, New York.
Liu J., Zehnder A. J. B. and Yang H. 2008. Drops for crops: modelling crop water productivity on a global scale. Global NEST Journal, 10(3): 295-300.
Mekonnen M.M. and Hoekstra A.Y. 2010. The green, blue and grey water footprint of crops and derived crop products (vol. 1: main report). Value of Water Research Report Series No. 47. UNESCO-IHE, Delft, the Netherlands.
Mekonnen M.M. and Hoekstra A.Y. 2011. The green, blue and grey water footprint of crops and derived crop products (vol. 2: appendixes). Value of Water Research Report Series No. 50, UNESCO-IHE, Delft, the Netherlands.
Molen D. J., Sakthivadivel R. and Perrye C. J. 1998. Indicators for Comparing Performance of irrigated agricultural systems. Research Report 20. Colombo, Sri Lanka: International Water Management Institute.
Olson D.L. 2004. Comparison of Weights in TOPSIS Models. Journal of Mathematical and Computer Modeling. 40: 721-727.
Opricovic S. and Hshiung Tzeng G. 2004. Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research, 156: 445-455.
Oweis, T. .1997. Supplmental Irrigation: A highly efficient water-use practice. ICARDA. Aleppo, Syria.
Singh R., van Dam J. C. and Feddes R. A. 2006. Water productivity analysis of irrigated crops in Sirsa District. Indian Agricultural Water Management, 82: 253-278.
Steduto P., Hsiao T.C., Fereres E. and Raes D. 2012. Crop Yield Response to Water. FAO Irrigation and Drainage Paper 66. FAO, Rome, Italy .
Water Watch. 2004. Economic Water Productivity of Irrigated Crops in Sirsa District. India. Research project, No. 17.
Zwart S. J. and Bastiaanssen W. G. M. 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton and maize. Agricultural Water Management, 69(2):115-133.
http://wrbs.wrm.ir/