مدیریت تأمین مالی شهر و اقتصاد سیاسی شهری جدید (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 11، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 13، پاییز و زمستان 1399، صفحه 229-209  

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.67959.1002

نویسندگان

غلامرضا کاظمیان ¹؛ اسماعیل علی اکبری²؛ مصطفی طالشی³؛ منیره حداد حسن آبادی⁴

¹دانشیار گروه مدیریت شهری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

²استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

افزایش جمعیت شهری و گسترش سطح انتظارات مردم، نیازمند خدمت رسانی مناسب شهرداری به شهروندان و بالتبع گسترش منابع مالی و درآمدی شهرداری­ هاست. تغییر شیوه­ های سنتی تأمین مالی و قطع کمک ­های دولتی به شهرداری کلان شهرهای کشور بر اساس طرح خودکفایی شهرداری­ ها و پس از آن اجرای سیاست تعدیل اقتصادی و کوچک­سازی دولت در اوایل دهه 1370، منجر به روی آوری شهرداری­ ها به درآمد حاصل از فروش مازاد تراکم گشت. شهرداری مشهد نیز با حضور سالانه حدود 27 میلیون نفر زائر در کنار جمعیت 5/3 میلیونی شهر برای خدمت رسانی، نیازمند تأمین مالی هزینه ­های ماهانه (جاری- عمرانی) چند صد میلیاردی شهر می ­باشد که بدان جهت، همچون دیگر کلان ­شهرهای ایران به درآمدهای ناپایداری نظیر فروش تراکم و عوارض ساختمانی وابسته است. هدف این پژوهش بررسی نظام تأمین منابع مالی شهرداری مشهد و اقتصاد سیاسی جدید ناشی از آن است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است، داده­ های نظام مالی و درآمدی با روش اسنادی و مؤلفه های اقتصاد سیاسی ناشی از آن با روش شبه دلفی (مصاحبه با خبرگان و نخبگان) تهیه شده و میزان اثرگذاری و شدت تاثیرپذیری با مدل دیمتل پردازش شده است. نتایج تحقیق نشانگر اتکا مالی شهرداری مشهد به درآمدهای ناپایدار ناشی از عوارض ساختمانی و زمین بخصوص فروش تراکم مازاد ساختمانی است. تحلیل اقتصاد سیاسی این پدیده نشانگر ایجاد اقتصاد سیاسی جدید مبتنی بر اعطای مجوزهای رانتی به زمین ­های شهری بعنوان پایه اصلی درآمدی شهرداری ­های کشور شده است، بگونه ­ای که فروش مازاد تراکم را می­توان به مثابه توزیع رانت اقتصادی در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

اقتصاد سیاسی شهری؛ تأمین مالی شهرداری؛ شهرداری مشهد؛ درآمدهای پایدار؛ عوارض ساختمان

مراجع

1. احمدی­پور، ز.، و لشگری، ا. (1391). برهمکنش فرایندهای تاریخی و اقتصاد سیاسی شهر مطالعه موردی: نظام شهری ایران پس از انقلاب مشروطه. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 21(81)، 21-15.
2. اسدپور، ا. ع. (1396). واکاوی درآمد پایدار شهرداری­ها با رویکرد توسعه پایدار شهری مطالعه موردی در شهر بندرعباس. مجله مدیریت شهری، 16(46)، 112-97.
3. ایزی، س. (1388). تجزیه و تحلیل نظام درآمدی شهرداری­ها درایران مورد مطالعه: کلانشهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی: دانشکده مدیریت و حسابداری.
4. پورعلی، ج. (1391). تحلیلی بر چالش­های مدیریت شهری با تاکید بر تأمین منابع مالی مطالعه موردی: شهرداری منطقه سه شهر تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده پردیس بین الملل ارس.
5. جمشید­زاده، ا. (1382). بررسی هزینه­ها و اعتبارات شهرداری­های کشور. فصلنامه مدیریت شهری، (13)، 28-37.
6. حسینی دهاقانی، م.، و بصیرت، م. (1395). رهیافت نظریه بازی در تحلیل بازی­های قدرت شهری: تحلیلی بر فرایندهای ساخت و ساز در کلانشهر تهران. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 21(1)، 100-91.
7. دانش جعفری، د.، باباجانی، ج.، و کریمی اسبوئی، س. (1393). ارزیابی پایداری منابع مالی و درآمدی شهرداری تهران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، (7)، 34-15.
8. زنوز، ب. ه. (1388). مبانی نظری تأمین مالی شهرداری­ها. ویژه­ی فصلنامه­ی اقتصاد شهر، (2)، 27-4.
9. سعیدفرد، ف.، رضویان، م.، و قورچی، م. (1397). تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها نمونه موردی: منطقه 1 تهران. پژوهش­های دانش زمین، 9(2)، 164-145.
10. شرزه­ای، غ.، ماجد، و. (1390). تأمین مالی پایدار شهر. دو فصلنامه مدیریت شهری ویژه­نامه، 9(27)، 299-316.
11. صامتی، م. (1389). بررسی زمینه­های رانت جویی در ساختار درآمد- هزینه­های بودجه شهرداری­ها (مورد مطالعه: شهرداری اصفهان). پایان نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد.
12. صامتی، م.، بخشایش، ا. (1391). تحلیلی از شکل­گیری رانت در ترکیب درآمدها در بودجه شهرداری اصفهان با تاکید بر فروش تراکم. پژوهش­های رشد و توسعه پایدار. 12(3)، 66-47.
13. عباسی کشکولی، م. ع.، و باقری کشکولی، ع. (1389). راه­های تأمین درآمد پایدار برای شهرداری­های کشور. شهرداری­ها، 10­(98)، 27-18.
14. قادری، ج. (1384). ارزیابی نظام مالی و درآمدی شهرداری­ها در ایران. فصلنامه بررسی­های اقتصادی (اقتصاد مقداری)، 3(3)، 21-47.
15. قبادی، ن. (1391). چالش­های تأمین مالی دولت­های محلی و راهکارهای مقابله با آن مطالعه موردی: دولت­های محلی در ایران. دو ماهنامه بررسی مسائل و سیاست­های اقتصادی، 12(11 و 12)، 82-53.
16. قلندری، ح. (1397). ساختار درآمدی شهرداری­ها با تاکید بر تولید فضای شهری رانتی مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران. تهران: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین.
17. قلی­پور، ر.، درویش­زاده، م. م.، و پیران­نژاد، ع. (1398). بررسی روش­ها، منبع­ها و مانع­های دستیابی به درآمد پایدار شهری مطالعه موردی: شهرداری ارومیه. فصلنامه مدیریت دولتی، 11(1)­، 178-151.
18. کاظمیان، غ.، و سعیدی رضوانی، ن. (1383). امکان­سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری­ها، ج. چهارم: تحلیل وظایف شهرداری­ها در ایران. تهران: انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.
19. لاله­پور، م. (1393). تبیین رابطه نظام تأمین منابع مالی مدیریت شهری تهران با سازمان­یابی کالبدی- فضایی آن. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. 6(19)، 29-17.
20. مقیمی، م. (1386). اداره امور حکومت­های محلی، مدیریت شوراها و شهرداری­ها. تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
21. نصراصفهانی، ر. (1395). نقد شیوه کنونی تأمین مالی شهرداری­ها ارائه الگوی تأمین مالی توسعه شهری بر مبنای اصول اقتصاد مقاومتی. پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی. ویژه­نامه اقتصاد مقاومتی، 168-145.
22. هاشمی، س. م. (1387). مجموعه قوانین و مقررات مالی اداری و منابع درآمدی شهرداری­ها با آخرین اصلاحات و اهم آنچه مدیران شهری باید بدانند. تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.
23. یزدانی، ف. (1382). تولید رانت؛ گرانیگاه نظام درآمدی شهرداری­ها. فصلنامه مدیریت شهری، 13، 12-17.
24. یزدانی، ف. (1382). مالیه شهری. مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین سیاست­های راهبردی برای توسعه آتی شهر تهران. تهران: سازمان ایرانی مجامع بین المللی.

 

25. Andelson, R. V. (2000). Land -Value Taxation Around the World.The American journal of economics and sociology, 59(5), xix-xlii.
26. Caves, R. W. (2005). Encyclopedia of the City. London: Routledge.
27. Dye, R. F. & England, R. W. (2009). Land value Taxation: Theory, Evidence and practice. Cambridge, Massachusetts: Lingoln Institute.
28. Eslambulchi, A., Emami, A., Jozei, N., & Maroufi, F. (2018). Prioritization of municipalities' strategies for sustainable income and financing resources. Revista Gestão & Tecnologia,18(2), 7-27.
29. Ingram, G.K. & Hong, Y. (2010). Municipal revenue options in a time of financial crisis. Cambridge: Lincoln Institute of Land Policy.
30. Inman, R. P. (2005). Financing cities. Cambridge: Lincoln Institute of Land Policy.
31. Janoušková, J. & Sobotovičová, Š. (2019). Fiscal autonomy of municipalities in the context of land taxation in the Czech Republic. Land Use Policy, 82, 30-36.
32. Johnson, J. A. (1975). The municipal quest for additional revenues:  Implications for urban growth and urban government In Canada. Local Government Studies, 1(1), 63-75.
33. Milenkovski, A., Kozuharov, S., & Ristovska, N. (2016). Financing possibilities of the local government. UTMS Journal of Economics, 7(1), 1-11.
34. North, D. C. (1991). Institutions. Journal of Economic Perspectives, 5(1), 97-112.
35. Ultsch, A., & Behnisch, M. (2017). Effects of the payout system of income taxes to municipalities in Applied geography, 81, 21-31.