بررسی تأثیر عنصر روانی در تناقض روش استنباطی برخی فقیهان متأخر

فقه و اصول

مقاله 9، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 133، شهریور 1402، صفحه 191-211   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.68539.1044

نویسندگان

حمید مؤذنی بیستگانی¹؛ محمد رضا کیخا^{* 2}

¹دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

از منظر شهید صدر، خصوصیت بارز دورهٔ جدید دانش اصول -که وحید بهبهانی بنیان‌گذار آن است- نقش‌آفرینی حالت نفسانی در مشیِ فقهیِ فقیهان این دوره است. وی برخی از فقها چون شیخ انصاری را متأثر از این ویژگی می‌داند که به‌گمان وی، ایشان را به تناقض در دیدگاه‌های اصولی و فقهی کشانده است. این جستار به‌روش توصیفی‌تحلیلی ضمن تبیین دیدگاه شهید صدر، به جمع‌آوری مستنداتی در خلال کلمات فقهایی چون شیخ انصاری پرداخته است. مطابق یافته‌ها، بیان شهید صدر با اشکالاتی مواجه است؛ ازجمله اینکه ایشان مقصود خود را از وضعیت روان‌شناختی واضح نساخته است؛ ازین‌رو شمول این عنصر نسبت به نهاد‌هایی نظیر احتیاط واجب معلوم نیست. اشکال دیگر اینکه به‌نظرمی‌رسد اساساً تناقض و تهافتی در مشیِ فقهی فقهای مذکور از این حیث محرز نیست و درنتیجه، تمایزی که ایشان میان محقق خوئی و فقهای پیش از وی ذکر کرده است، وجهی ندارد.

کلیدواژه‌ها

فراعلم؛ عامل روان‌شناختی؛ روش فقهی فقیهان؛ دورهٔ جدید اصول؛ تناقض‌گویی

مراجع

اراکى، محمدعلى. اصول الفقه. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1375.

ابن‌شهید ثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین. معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: بی‌نا. چاپ‌نهم، بی‌تا.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. کتاب الصوم. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1413ق.‌

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. کتاب الطهارة. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. فرائد الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌پنجم، 1416ق.

تبریزى، موسى‌بن‌جعفر. اوثق الوسائل فی شرح الرسائل. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1369ق.

حائرى اصفهانى، محمدحسین‌بن‌عبدالرحیم. الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1404ق.

حر عاملى، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

خمینى، روح‌الله. کتاب الطهارة. بی‌جا: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره). بی‌تا.

خویى، ابوالقاسم. مصباح الأصول: مباحث حجج و امارات. قم: داوری. چاپ‌پنجم، 1417ق.

خویى، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخویی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خویی. چاپ‌اول، 1418ق.

سبحانى تبریزى، جعفر. إرشاد العقول الى مباحث الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1424ق.

سبزوارى، عبدالأعلى. تهذیب الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌دوم، بی‌تا.

شهابی عاملی، محمود قانصو. المقدمات و التنبیهات فى شرح اصول الفقه. بیروت: بی‌نا. چاپ‌اول، 1418ق.

صدر، محمدباقر. قاعدهٔ لاضرر و لاضرار. قم: دار الصادقین. چاپ‌اول، 1420ق.

صدر، محمدباقر. المعالم الجدیدة للأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌دوم، 1379.

صدر، محمدباقر. مباحث الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1408ق.

طباطبایى، محمدبن‌على. مفاتیح الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1296ق.

عراقى، ضیاء‌الدین. شرح تبصرة المتعلمین. مقرر: علی کزازی. قم: دفتر انتشارات اسلامى. چاپ‌اول، 1414ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف‌. تبصرة المتعلمین فی احکام الدین. تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ‌اول، 1411ق.

گرجى، ابوالقاسم. ادوار اصول الفقه. تهران: بی‌نا. چاپ‌اول، 1385.

مدنى تبریزى، یوسف. درر الفوائد فی شرح الفرائد. قم: بی‌نا. چاپ‌سوم، 1403ق.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: اسماعیلیان. چاپ‌پنجم، 1375.

مکارم شیرازى، ناصر. انوار الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌دوم، 1428ق.

میرزاى قمى، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن. قوانین الأصول. تهران: بی‌نا. چاپ‌دوم، 1378ق.

نائینى، محمدحسین. اجود التقریرات. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1352.

نائینى، محمدحسین. فوائد الأصول. قم: بی‌نا. چاپ‌اول، 1376.

نائینى، محمدحسین. اجود التقریرات: قاعدة الید، الفراغ، التجاوز و الصحة. مقرر: ابوالقاسم خویی. قم: کتاب‌فروشى مصطفوى. چاپ‌دوم، 1410ق.

نائینى، محمدحسین. کتاب الصلاة. قم: دفتر انتشارات اسلامى. چاپ‌اول، 1411ق.