تحلیل حجیت منابع چهارگانه اجتهاد از دیدگاه ناصرالدین البانی

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 54، شماره 3 - شماره پیاپی 130، آبان 1401، صفحه 33-51   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.67100.0

نویسندگان

یحیی حقانی¹؛ عبدالصمد علی آبادی^{* 2}؛ رضا اسفندیاری³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب

²استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی

³دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

آرای البانی از آن نظر که طلایه‌دار مکتب سلفی است، در عرصه‌های مختلف روش شناسی فکر سلفی درخور اعتناست. فتاوای آمیخته با خشونت و ضدشیعیِ البانی در بسیاری از کتب فقهی او آشکار است. علت آن را باید در نوع نگاه او به منابع استنباط جست‌وجو کرد؛ اما گسترهٔ حجیت منابع ازنظر البانی به‌سبب نبود تحقیق موسع و یکپارچه در این باب چندان روشن نیست. البانی در استفاده از منابع چهارگانۀ استنباط، یعنی کتاب، سنت، اجماع و عقل، برای اجتهاد فقهی خود رویکرد خاصی دارد. نوشتار حاضر با هدف شناخت حدود و ثغور حجیت این منابع از دیدگاه ناصرالدین البانی انجام شده است.
این جستار به‌روش توصیفی‌تحلیلی نشان می‌دهد که البانی قرآن و سنت را در مسیر اجتهاد، هم‌تراز و در عرض یکدیگر می‌داند و در استفاده از این دو منبع اولویتی قائل نیست و ترجیح بین آیات و احادیث را نمی‌پذیرد؛ همان طور که خبر واحد را در احکام و عقاید، حجت می‌داند. دفاع البانی از حدیث به‌گونه‌ای است که حتی در فرض مخالفت با قرآن، آن را حجت می‌داند. نیز وی از این جهت که مفاد احادیث عرض را مخالف قرآن می‌داند، آن‌ها را تضعیف می‌کند. در نظام فقهی و اجتهادی البانی عقل جایگاه شایسته‌ای ندارد و  او به‌طورکلی نقل‌گرا و عقل‌گریز است. البانی اجماع مصطلح اصولیان را نیز مناقشه‌پذیر می‌داند.

کلیدواژه‌ها

البانی؛ کتاب؛ سنت؛ عقل؛ اجماع؛ خبر واحد؛ اجتهاد

مراجع

قرآن کریم

آل نعمان، شادی‌بن‌محمدبن‌سالم ، موسوعة العلامة الامام مجدد العصر محمدناصرالدین الالبانی، چاپ‌اول، یمن: مرکز النعمان للبحوث و الدراسات الاسلامیة و تحقیق التراث و الترجمة، 1431ق.

ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، تهذیب التهذیب، مصر: دار الکتاب الاسلامی، بی‌تا.

ابوزهره، محمد، ابن‌حنبل حیاته و عصره، آراءه و فقهه، مصر: دار الفکر العربی، بی‌تا.

ابوزهره، محمد، ابوحنیفه حیاته و عصره، آراءه و فقهه، مصر: دار الفکر العربی، 1364ق.

ابوزهره، محمد، تاریخ المذاهب الاسلامیه، قاهره: دار الفکر العربی، 1395ق.

ابوزهره، محمد، مالک حیاته و عصره ،آراءه و فقهه، مصر: دار الفکر العربی، 1952م.

البانی، محمدناصرالدین، ضعیف الجامع الصغیر و زیادته (الفتج الکبیر)، بیروت: المکتب الاسلامی، 1408ق.

البانی، محمدناصرالدین، الحدیث حجة بنفسه فی العقائد و الاحکام، ریاض: مکتبة المعارف، 1425ق.

البانی، محمدناصرالدین، سلسلة الاحادیث الصحیحة و شیء من فقه‌ها و فوائد‌ها، ریاض: مکتبة المعارف، 1415ق.

البانی، محمدناصرالدین، کیف یجب علینا ان نفسر القرآن الکریم، چاپ‌ا‌ول، ریاض: مکتبة المعارف، 1428ق.

البانی، محمدناصرالدین، آداب الزفاف فی السنة المطهرة، چاپ‌اول، عمان: بی‌نا، 1409ق.

البانی، محمدناصرالدین، سلسلة الاحادیث الضعیفة و الموضوعة و اثر‌ها السیئ فی الامة، چاپ‌اول، ریاض: مکتبة المعارف، 1412ق.

البانی، محمدناصرالدین، منزلة السنة فی الاسلام و بیان انه لایستغنی عنه بالقرآن، چاپ‌چهارم، کویت: الدار السلفیة، 1404ق.

بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح بخاری، چاپ‌چهارم، ترجمۀ عبدالعلی نور احراری، ایران: شیخ الاسلام احمد جام، 1391.

ترمذی، محمدبن‌عیسی، سنن ترمذی، چاپ‌اول، مصر: دار التاصیل، 1435ق.

خلاف، عبدالوهاب، علم اصول الفقه، مصر: دار القلم، بی‌تا.

ذهبی، محمدبن‌احمد و محمدناصرالدین البانی، مختصر العلو للعلی الغفار، چاپ‌اول، دمشق: المکتب الاسلامی، 1401ق.

رحمت، حکمت، قراءة فی المنهج الحدیثی عند الألبانی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

زحیلی، وهبه، الوجیز فی اصول الفقه، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1419ق.

سلیم، عمرو عبدالمنعم، المسائل العلمیة و الفتاوی الشرعیة، چاپ‌اول، مصر: دار الضیاء، 1427ق.

شافعی، محمدبن‌ادریس، اختلاف الحدیث، بیروت: دار المعرفة، 1410ق.

شافعی، محمدبن‌ادریس، الرسالة، تحقیق و شرح احمد محمد شاکر، بی‌جا: بی‌نا، 1357ق.

طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، المعجم الکبیر، المظوصل: مکتبة العلوم و الحکم، 1404ق.

طحاوی، ابوجعفر، تخریج العقیدة الطحاویة، چاپ‌دوم، بیروت: المکتب الاسلامی، 1414ق.

غوری، سیدعبدالماجد، المدخل الی دراسة علوم الحدیث، دمشق: دار ابن‌کثیر، 1430ق.

متقی، علی‌بن‌حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت: الرسالة، 1401ق.

مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم، چاپ‌اول، مصر: دار التأصیل، 1435ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى، 1385.