تبیین جامعه‌شناختی عوامل اجتماعی مؤثر بر ادراک فساد اداری (مورد مطالعه: ارباب‌رجوعان ادارات دولتی شهر یاسوج)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 8، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 36، اسفند 1399، صفحه 261-223   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2021.69758.1030

نویسندگان

سیدصمد بهشتی^{* 1}؛ رامین مرادی²؛ محمدناصر پاک نژاد³

¹استادیار جامعه‌شناسی، گروه جامعه شناسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

²استادیار جامعه‌شناسی،گروه جامعه شناسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

³دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

 
فساد ابزاری نامشروع برای برآوردن درخواست­های نامشروع از نظام اداری است و به‌طورکلی می‌توان آن را سوء استفاده از اختیارات دولتی در راستای کسب منافع فردی تعریف کرد. فساد اداری تا حد زیادی متأثر از نظام‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و قضایی است و با پیامدهای منفی خود ضمن اینکه هزینه‌های توسعه را افزایش می‌دهد، دور باطلی را نیز ایجاد می‌کند که برون‌رفتن از آن را بسیار مشکل می‌کند. هریک از شاخص‌های توسعۀ انسانی، اجتماعی و اقتصادی، همبستگی کاملاً معناداری با میزان فساد دارند. ازآنجاکه ماهیت فساد پنهانی‌بودن آن است، یکی از روش‌های پدیرفته‌شدۀ سنجش فساد اداری، ادراک فساد از دید شهروندان است. منظور از ادراک فساد، نگرش افراد دربارۀ میزان فساد موجود در بین کارمندان هریک از نهادهای اداری است. این تحقیق با روش کمّی، به شیوۀ پیمایشی و با روش نمونه گیری تصادفی ساده با نمونه‌ای 400 نفری در بین شهروندان مراجعه‌کننده به ادارات دولتی شهر یاسوج انجام شد و داده‌های به دست آمده از پرسشنامه با تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری واریانس‌محور و با استفاده از نرم‌افزار SmartPLS تحلیل شدند. یافته‌ها حاکی از آن بود که 5/51 درصد از پاسخگویان را زنان تشکیل دادند و 3/91 از آنان از قوم لر بودند. میانگین سال‌های تحصیل 30/14 سال بود. میانگین ادراک فساد در بین اعضای نمونه (41/20) به‌طور درخور توجهی از میانگین طیف (14) بیشتر بود. میزان دینداری نیز از سطح متوسط بالاتر بود، ولی میزان احساس عدالت اجتماعی، فردگرایی خودخواهانه و اعتماد نهادی از سطح متوسط طیف پایین­تر بودند. متغیرهای دینداری و فردگرایی خودخواهانه اثری مثبت و معنادار بر ادراک فساد داشتند؛ حال‌آنکه متغیرهای احساس عدالت اجتماعی و اعتماد نهادی اثری معنادار و منفی بر آن داشتند. متغیر احساس عدالت اجتماعی با اثر استاندارد برابر با 45/0- بیشترین تأثیر را بر ادراک فساد داشت. درمجموع، متغیرهای مستقل این تحقیق توانستند 6/51 ‌درصد از واریانس ادراک فساد را تبیین ‌کنند.

کلیدواژه‌ها

ادراک فساد؛ فساد اداری؛ دینداری؛ اعتماد نهادی؛ فردگرایی؛ احساس عدالت اجتماعی؛ یاسوج

مراجع

1. بهشتی، س. ص.، و خان‌محمدی، ا. (1399). بررسی وضعیت ادراک از فساد و عوامل مرتبط با آن مطالعۀ شهروندان شهر سرپل‌‌‎ذهاب. جامعه شناسی کاربردی، 31(4)، 72-45.
2. تقی‌زاده، ه.، و سلطانی فسقندیس، غ. (1396). بررسی نقش احساس عدالت سازمانی در گرایش افراد به فساد در سازمان. فصلنامۀ مدیریت فرهنگ سازمانی، 15(3)، 555-529.
3. جعفری کشتیبان، م. (۱۳۹۶). آسیب‌شناسی نظام اداری از جهت دلایل بروز فساد اداری و ارائۀ راهکارهای مقابله با آن (مطالعۀ موردی: سازمان بازرگانی استان آذربایجان غربی). مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، 3(1)، 33-19.
4. حسین‌زاده، ع. ح.، محمودی، ز.، و ممبینی، ا. (1392). بررسی برخی عوامل مؤثر بر کنش‌های فردگرایانه. پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 2(3)، 52-37.
5. حقیقتیان، م.، دوله، م.، طعیمه پور، ا.، و دوله، ف. (1395). رابطۀ بین تعهد سازمانی و گرایش به فساد اداری بین کارکنان شهرداری تهران. فصلنامۀ رفاه اجتماعی، ۱۶(۶۱)، 68-47.
6. خدری، ب.، محمدزاده اقدم، ع.، و مؤمنی‌ ماسوله، ف. س. (۱۳۹۴). عوامل اجتماعی مؤثر بر فساد اداری در سازمان‌های دولتی شهرستان سنندج. فصلنامۀ علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، 16(60)، 174-138.
7. دوگراف، خ.، واخنار، پ.، و فون مارافیک، پ. (1397). چشم‌اندازهای نظری فساد (ه. هژبرالساداتی، د. حسینی هاشم‌زاده، م. فاضلی، و ج. یاری، مترجمان). تهران: نشر آگه.
8. رالز، ج. (1383). نظریه‌ای در باب عدالت (ح. راغفر، مترجم). نشریۀ جامعه و اقتصاد، (۱)، 102-72.
9. رزآکرمن، س. (1397). فساد و دولت: علت‌ها، پیامدها و اصلاحات (م. صبوری، مترجم). تهران: شیرازۀ کتاب ما.
10. رفیع‌پور، ف. (1388). سرطان اجتماعی فساد. تهران: سهامی انتشار.
11. رهبر، ف.، زال‌پور، غ.، و میرزاوند، ف. (1381). بازشناسی عارضۀ فساد مالی، ماهیت، گونه‌ها، پیامدها و آموزه‌های تجربی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
12. سازمان استاندارد ایران، ادارۀ کل حقوقی و امور مجلس. (1394). جزوۀ آموزشی قوانین و مقررات سلامت اداری و مقابله با فساد. تهران: انتشارات سازمان استاندارد ایران.
13. شارع­پور، م.، رازقی، ن.، و غلام­زاده، خ. (1389). بررسی رابطۀ انواع اعتماد با اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه مازندران. مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، 4(3)، 53-40.
14. شجاعی زند، ع. (1384). مدلی برای سنجش دینداری در ایران. مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 6(1)، 66-34.
15. عباس‌زادگان، س. م. (1383). فساد اداری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
16. عباس‌زاده واقفی، ش.، دلخواه، ج.، و فروزنده دهکردی، ل. (1396). شناسایی علل بومی بروز فساد اداری: مورد مطالعه شهرداری تهران. فصلنامۀ دانش حسابرسی، 17(68)، 40-5.
17. فاضلی، م. (1388). مقدمه‌ای بر سنجش فساد. تهران: مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران. معاونت پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس.
18. کمالی، ی. (۱۳۸۹). سلامت اداری در ایران، آسیب‌ها و راهکارها. دو هفته‌نامۀ علمی و تحلیلی سازمان بازرسی، معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع پژوهش و برنامه‌ریزی، (۲۷)، 58-1.
19. گیدنز، آ. (1384) پیامدهای مدرنیت (م. ثلاثی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
20. محمدی، م.، رفیعی، ح.، موسوی، م.، و حسین‌زاده، س. (1395). ادراک فساد و احساس عدالت اجتماعی. مسائل اجتماعی ایران، 7(1)، 144-125.
21. معیدفر، سعید، و صبوری خسروشاهی، ح. (1389). بررسی میزان فردگرایی فرزندان در خانواده. مجلۀ پژوهش‌های جامعه‌شناختی، 4(23)، 110-93.
22. نجاری، ر. (1378). علل تخلفات اداری و چگونگی پیشگیری از آن‌ها. همایش نظام اداری و توسعه، سازمان امور استخدامی، تهران.
23. هزار جریبی، ج.، و صفری شالی، ر. (1390). رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعۀ موردی: شهر تهران). فصلنامۀ علمی -پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(5)، 26-1.
24. همیلتون، م. (1389). جامعه‌شناسی دین (م. ثلاثی، مترجم). تهران:نشر ثالث.
25. یزدان پناه، ل.، و حسن دوست فرخانی، ه.، و بوستانی، د.، و رضایی، ا. (1392). بررسی رابطۀ نگرش به فساد اداری و دینداری (مطالعۀ موردی دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان). جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، 4(10)، 160-137

 

26. Alatas, V., Cameron, L., Chaudhuri, A., Erkal, N., & Gangadharan, L. (2009). Gender, culture, and corruption: Insights from an experimental analysis. Southern Economic Journal, 75(3), 663-680.‏
27. Dimant, E., & Tosato, G. (2018). Causes and effects of corruption: What has past decade's empirical research taught us? A survey. Journal of Economic Surveys, 32(2), 335-356.‏
28. Iwasaki, I., & Suzuki, T. (2012). The determinants of corruption in transition economies. Economics Letters, 114(1), 54-60.‏
29. Jordan, J. (2016). World tours and the summer Olympics: Recent pitfalls under the foreign corrupt practices act in the areas of gifts, entertainment, and travel. Fordham Journal of Corporate & Financial Law, 21, 295-326.
30. Pillay, S. (2004). Corruption–the challenge to good governance: A South African perspective. International Journal of Public Sector Management, 17(7), 586-605.‏
31. Scott, J. C. (1972). Comparative political Englewood Cliffs: Prentice Hall.‏
32. Smith, M. L. (2010). Perceived corruption, distributive justice, and the legitimacy of the system of social stratification in the Czech Republic. Communist and Post-Communist Studies, 43(4), 439-451.‏
33. Song, X., & Cheng, W. (2012). Perception of corruption in 36 major Chinese cities: Based on survey of 1,642 experts. Social Indicators Research, 109(2), 211-221.‏
34. Sumah, S., & Mahic, E. (2017). Determinants that influence the rate of corruption. Revija Za Kriminalistiko in Kriminologijo, 68(3), 248-257.‏
35. Transparency International Organization. (2017). Corruption perception index. Retrieved from http:// transparency. org/ news/feature/corruption-perceptions-index-2017
36. Transparency International Organization. (2018). Corruption perceptions index. Retrieved from https://www.transparency.org/cpi2018
37. Transparency International Organization. (2019). Corruption perceptions index. Retrieved from https://www.transparency.org/cpi2019