واکاوی سن حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در آثار مورخان متقدم مسلمان؛ با تکیه بر روایات ابن‌سعد (د.230ق)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 5، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، شهریور 1399، صفحه 114-97   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2021.68885.1016

نویسندگان

سارا خاتمی¹؛ مجتبی سلطانی احمدی^{* 2}؛ مصطفی گوهری فخرآباد³

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور تهران

²استادیار دانشگاه پیام نور تهران

³استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سن حضرت فاطمه ^(س) در منابع کهن تاریخی سنی و شیعی با اختلافی تقریباً یک دهه‌ای گزارش شده است. دیدگاه غالب اهل سنت، تولد آن حضرت پیش از بعثت است و غالباً پنج سال پیش از بعثت را به‌عنوان سال تولد ایشان ذکر می‌کنند؛ ولی شیعیان بیش‌تر بر پنج سال بعد از بعثت توافق دارند. پژوهش حاضر با بررسی سن حضرت فاطمه ^(س) در منابع متقدم با تکیه بر روایات الطبقات الکبری و مقایسۀ آن با منابع فریقین کوشیده است تا در میان این روایات مختلف، دیدگاه صحیح را معلوم کند. بر این اساس، اگرچه احتمال تولد ایشان پس از بعثت قوی‌تر است، با روایت غالب در میان شیعیان (سال پنجم بعثت) موافق نیست و تولد آن حضرت به احتمال بیش‌تر در سال یکم بعثت اتفاق افتاده و بنابراین، عمر او حدود 23 سال بوده است.

کلیدواژه‌ها

فاطمه (س)؛ الطبقات الکبری؛ ابن‌سعد؛ نقد روایات

مراجع

آیینه‌وند، صادق. «زنان در نخستین سده‌های اسلامی». فصلنامۀ پژوهش زنان، شمارۀ 3 (پاییز 1384): 5ـ26.

ابن‌اثیر، أبوالحسن على بن محمد جزرى. اسد الغابة فى معرفة الصحابة. بیروت: دارالفکر، 1409ق.

ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. آفة اصحاب الحدیث. به تحقیق علی حسینی میلانی. قم: نشر الحقایق، 1432ق.

‌ابن‌سعد، محمد بن ‌سعد. الطبقات الکبری. به‌تحقیق محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1410ق.

ابن‌شاهین، أبوحفص عمر بن أحمد بغدادی. فضائل فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه وسلم. به‌تحقیق بدرالبدر. کویت: دار ابن‌الأثیر، 1415ق.

ابن‌شهر آشوب. مناقب آل أبی‌طالب. به‌تحقیق گروهی از استادان. نجف: المطبعة الحیدریه، 1376ق.

ابن‌طلحه شافعی. محمد بن طلحه. مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول. بیروت: دارالبلاغ، 1421ق.

ابن‌عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله. الاستیعاب فى معرفة الأصحاب. به‌تحقیق على محمد بجاوى. بیروت: دارالجیل، 1412ق.

ابن‌عساکر، أبوالقاسم علی بن الحسن. تاریخ مدینة دمشق. به‌تحقیق عمرو بن غرامة العمروی. بی­جا: دارالفکر، 1415ق.

ابن‌قتیبه دینوری‏، أبومحمد عبدالله بن مسلم. الإمامة و السیاسة. به‌تحقیق علی شیری. بیروت: دارالأضواء، 1410ق.

ابن‌قتیبه دینوری‏، أبومحمد عبدالله بن مسلم. المعارف. به‌تحقیق ثروت عکاشة. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م.

ابن‌مشهدی، ابوجعفر محمد بن جعفر. اقرار الصحابه بفضل امام الهدی و القرابه. بی­جا: مکتبة العلامه المجلسی، 1439ق.

ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام. السیرة النبویة. به‌تحقیق مصطفى سقا و ابراهیم ابیارى و عبدالحفیظ شلبى. بیروت: دارالمعرفة، بى‌تا.

ابوالفرج اصفهانی، على بن الحسین. مقاتل الطالبیین. به‌تحقیق سید احمد صقر. بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.

اربلى، ابوالحسن علی بن عیسی. کشف الغمة فی معرفة الأئمة. قم: رضى، 1421ق.‏

بلاذری، احمد بن یحیى بن جابر. انساب الاشراف. به‌تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى. بیروت: دارالفکر، 1417ق.

حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد. فضائل فاطمة الزهرا علیها‌السلام. به‌تحقیق و ترجمۀ محمود نعمتی. تهران: سخن، 1396ش.

خطیب بغدادی، أبو‌بکر أحمد بن علی. تاریخ بغداد. به‌تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.

خرگوشی، ابوسعید (ابوسعد). شرف المصطفی. به‌تحقیق ابوعاصم نبیل بن هاشم غمری. مکه: دار البشائر الإسلامیة، 1424ق.

خلیفة بن خیاط، أبوعمرو خلیفة بن خیاط. طبقات خلیفة بن خیاط. به‌تحقیق سهیل زکار. بی­جا: دار الفکر، 1414ق.

سبط‌ بن ‌جوزى، شمس‌الدین‌ ابوالمظفر. تذکرة الخواص‏. قم: منشورات الشریف الرضى‏، 1418ق‏.

شهیدی، سید جعفر. زندگانی فاطمه ^(ع). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365ش.

صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه. الامالی. به‌تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة. قم: مؤسسة البعثة، 1417ق.

طباطبایی، محمدکاظم. «ولادت فاطمه ^(ع)». دانشنامۀ فاطمی علیهاالسلام؛ حیات، منزلت و شخصیت فاطمی(س). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393ش.

طبرسى، فضل بن حسن. إعلام الورى بأعلام الهدى. قم: آل البیت، 1417ق‏.

طبری، أبوجعفر محمد بن جریر. تاریخ الأمم و الملوک. به‌تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث، 1387ق.

طوسی، محمدبن حسن. مصباح المتهجد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.

عاملی، جعفر مرتضی. الصحیح من سیرة النبی الاعظم. قم: دارالحدیث، 1426ق.

فتال نیشابورى، محمد بن حسن. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین‏. قم: دلیل ما، 1423ق‏.

کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی. به‌تحقیق مرکز بحوث دارالحدیث. قم: دار الحدیث، 1430ق.

محلاتی، سیدهاشم رسولی. زندگانی حضرت فاطمه علیهاالسلام و دختران آن حضرت. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1389ش.

مسعودی، ابوالحسن على بن حسین. التنبیه و الإشراف. به‌تحقیق عبدالله اسماعیل صاوى. قاهره: دار الصاوی، بى‌تا.

مسعودی، ابوالحسن على بن حسین. مروج الذهب و معادن الجوهر. به‌تحقیق اسعد داغر. قم: دار الهجرة، 1409ق.

مفید، محمد بن محمد. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: کنگرۀ شیخ مفید،1413ق.‏

مفید، محمد بن محمد. مسار الشیعه. به‌تحقیق مهدی نجف. بیروت: بی­نا، 1414ق.

مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، پورت‌سعید: مکتبة الثقافة الدینیة، بى‌‎تا.

مقدسی، یدالله. بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان علیهم‌السلام. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1395ش.

یعقوبى، احمد بن أبى‌یعقوب. التاریخ. بیروت: دار صادر، بى‌تا.