موقعیت بلاکینگ‌ها و بارش‌ها در ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، مرداد 1400، صفحه 79-91   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.67003.0

نویسندگان

نرگس ناصری¹؛ رضا دوستان^{* 2}؛ عباس مفیدی²

¹کارشناسی ارشد آب و هواشناسی سینوپتیک، گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد.

²استادیار اقلیم‌شناسی گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

برای تعیین موقعیت و نوع بلاکینگ‌ها مؤثر بر اقلیم دوره سرد ایران، داده‌های روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل متر سطح 500 هکتوپاسکال در محدوده 10-70 درجه شمالی و 10-80 درجه شرقی با تفکیک 5/2 درجه در دوره آماری 2010-1961 استفاده شد. بلاکینگ‌ها با شاخص کمی تیبالدی بر روی نقاط رقومی شناسایی گردید. در منطقه موردمطالعه، سه ناحیه وقوع بلاکینگ به ترتیب در اروپای مرکزی، اروپای شرقی و آسیای مرکزی وجود دارند. نوع غالب بلاکینگ‌ها در این نواحی از نوع رکس با قرارگیری بلاکینگ و سردچال در سطوح میانی جو، روی همدیگر می‌باشد، چنانچه در اروپای مرکزی و شرقی یک بلاکینگ از نوع رکس شکل گیرد، همزمان در آسیای مرکزی یک تراف عمیق یا سردچال ایجاد می‌شود و این تسلسل در سیستم‌های جوی نصف‌النهاری طبیعی است. بارش‌های ایران با سیستم بلاکینگ رکس اروپای شرقی و سردچال آسیای مرکزی بیشترین ارتباط را داشته و ریزش‌ها در غالب نقاط ایران افزایش دارد؛ اما چنانچه در ناحیه آسیای مرکزی، ارتفاع افزایش داشته و بلاکینگ از نوع امگا شکل گیرد، به دلیل افزایش ارتفاع جو، بارش‌ها در غالب نقاط ایران کاهش دارند؛ اما چنانچه در اروپای مرکزی یک بلاکینگ از نوع امگا شکل گیرد با عمیق شدن تراف در بالکان و دریای سیاه، با ریزش‌های جوی در شمال غربی ایران همراه است و اگر این نوع بلاکینگ در اروپای شرقی شکل گیرد، عمدتاً تمرکز بارش‌ها در ناحیه خزری، خزر شرقی تا شمال شرقی ایران، است.

کلیدواژه‌ها

بلاکینگ؛ بارش؛ سردچال؛ ایران

مراجع

امیدوار، کمال؛ صفرپور، فرشاد؛ محمودآبادی، مهدی؛ الفتی، سعید؛ 1389. تحلیل همدیدی اثرهای سردچال در وقوع بارش‌های شدید در نواحی مرکز و جنوب غربی ایران. مدرس علوم انسانی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا. شماره . صص 161-189.

خورشید دوست، علی‌محمد؛ مفیدی، عباس؛ رسولی، علی‌اکبر؛ آزرم، کامل؛ 1395. تحلیل همدیدی سازوکار وقوع بارش‌های سنگین بهاره در شمال غرب ایران. مخاطرات طبیعی. شماره . صص 53-82.

درگاهیان، فاطمه؛ علیجانی، بهلول؛ 1392. بررسی اثر بلاکینگ بر رخداد برف‌های سنگین و مداوم ایران. فصلنامه جغرافیایی سرزمین. شماره 38. صص 1-14.

درگاهیان، فاطمه؛ علیجانی، بهلول؛ محمدی، حسین؛ 1393. آشکارسازی و مطالعه اقلیم‌شناسی رخدادهای بلاکینگ مؤثر بر آب‌وهوای ایران (دوره آماری، 1953-2012) در فصل سرد. فضای جغرافیایی. شماره 48. صص 237-256.

عزیزی، قاسم؛ خلیلی، مائده؛ 1390. نقش بلاکینگ در رخداد سرماهای فرین ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 77، صص 39-55.

علیجانی، بهلول؛ 1391. اقلیم‌شناسی سینوپتیک. انتشارات سمت.

نیک‌اندیش، نسرین؛ هدایی آرانی، مجتبی؛ 1394. نقش‌آفرینی بندال‌ها در رخداد مخاطرات ژئومورفودینامیکی (مطالعه موردی زمین‌لغزش‌های فروردین 1377 غرب چهارمحال بختیاری). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. شماره 3. صص 192-171.

 

Feudale L, Shukla J., 2011. Influence of sea surface temperature on the European heat wave of 2003 summer. Part I: an observational study. Climate dynamics, 36: 1691-1703.

Luo D, Yao Y, Dai A, Feldstein SB., 2015. The positive North Atlantic Oscillation with downstream blocking and Middle East snowstorms: the large-scale environment. Journal of Climate, 28: 6398-6418.

Masoompour Samakosh J, Soltani M, Hanafi A, Azizi GH, Mirzaei E, Ranjbar SaadatAbadi A,Yousefi Y. 2014. The omega blocking condition and extreme rainfall in Northwestern Iran during 25-28 October 2008. Earth and Space Physics, 40: 55-74.

Pavan V. Molteni F. Brankovic C., 2000. Wintertime variability in the Euro‐Atlantic region in observations and in ECMWF seasonal ensemble experiments. Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 126: 2143-2173.

Porter G., 2017.Identifying precursors to winter time Atlantic Blocking Events. Department of Atmospheric and Oceanic Sciences, University of Maryland, 1-51. 

Rex DF. 1950., Blocking action in the middle troposphere and its effect upon regional climate. Tellus, 2: 275-301.

Silva WL, Nascimento MX, Menezes WF., 2015. Atmospheric blocking in the South Atlantic during the summer 2014: a synoptic analysis of the phenomenon. Atmospheric and Climate Sciences, 5: 386-393.

Tibaldi S. Molteni F.,1990.On the operational predictability of blocking. Tellus, 42: 343-365.

Wang L, Chen W, Zhou W, Chan J.C, Barrio Pedro D, Huang R., 2010. Effect of the climate shift around mid-1970s on the relationship between wintertime Ural blocking circulation and East Asian climate. International Journal of Climatology, 30: 153-158.

Wiedenmann JM, Lupo AR, Mokhov II, Tikhonova EA., 2002. The Climatology of Blocking Anticyclones for the Northern and Southern Hemispheres: Block Intensity as a Diagnostic. Journal of Climate, 15:3459-3473.