انگیزش کارکنان به‌عنوان راهبردی برای ارتقای تا‌ب‌آوری سازمانی (مورد مطالعه: شرکت برق منطقه‌ای خراسان)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 11، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 36، اسفند 1399، صفحه 362-325   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2021.71176.1049

نویسندگان

لیلا شعرباف علیایی¹؛ هادی همتیان^{* 2}؛ ابوالفضل دانایی³

¹دانشجوی دکتری مدیریت، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

²استادیار، گروه مدیریت، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

³دانشیار، گروه مدیریت، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

 
دستیابی به موفقیت پایدار و بقا در شرایط چالشی کسب‌وکار امروزی به توانایی کارکنان و سازمان‌ها در مواجهه با بحران‌ها و بازگشت به شرایط عادی بستگی دارد. ایجاد انگیزه و رفع بی‌تفاوتی کارکنان یکی از وظایف مهم سازمان‌ها در مسیر تاب‌آورکردن کارکنان و متعاقب آن، سازمان است. پژوهش حاضر با هدف ارائۀ مدلی برای ­­­بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان به‌عنوان مانعی اساسی در این مسیر به روش آمیختۀ اکتشافی انجام گرفت. در این راستا، در مرحلۀ کیفی تحقیق از تکنیک دلفی و در مرحلۀ کمّی از مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نمونۀ آماری تحقیق 18 نفر خبره با استفاده از روش نمونه‌گیری غیراحتمالی قضاوتی در بخش کیفی و 211 نفر از کارکنان برق منطقه­ای خراسان به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده در بخش کمّی بودند. برطبق نتایج تحقیق، چهار عامل اصلی و 20 عامل فرعی ­­­بی­تفاوتی سازمانی برمبنای نظر خبرگان شناسایی شدند که پس از اعتبارسنجی مدل به‌دست‌آمده با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری در چهار عامل اصلی و 19 عامل فرعی تأیید شدند. همچنین نتایج حاکی از این بود که عامل سازمانی دارای بیشترین تأثیر بر بی‌تفاوتی کارکنان است و عوامل شغلی، فردی، و مدیریتی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. سایر نتایج نشان داد ضعف و ناکارآمدی سیستم ارزشیابی عملکرد، ادراک بی‌عدالتی و ضعف در مهارت‌های ارتباطی مدیران، مهم‌ترین عوامل فرعی در بروز این پدیده از دیدگاه کارکنان محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری سازمانی؛ بی‌تفاوتی سازمانی؛ ناکارآمدی سیستم ارزشیابی عملکرد

مراجع

1. آتشین، م.، علیایی، ل.، و سپاهی، ن. (1397). بررسی تأثیر هوش‌های چندگانه بر مهارت‌های ارتباطی مدیران (مطالعه موردی: شرکت برق منطقه‌ای خراسان). مقالۀ ارائه‌شده در سی و سومین کنفرانس بین‌المللی برق و ششمین کنفرانس فناوری نانو در صنعت برق، تهران، پژوهشگاه نیرو.
2. افشانی، س. ع.، نوریان، م.، و جواهرچیان، ن. (1394). مرجع کاربردی SPSS. تهران: بیشه.
3. اندام، ر.، و طاهری، ح. (1398). طراحی مدل پیش‌بینی بی‌تفاوتی سازمانی براساس عدالت سازمانی، تعهد سازمانی و رضایت شغلی (مورد مطالعه: معلمان زن تربیت ‌بدنی استان البرز). مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، 8(2)، 215-193.
4. ایزدی، ح. (1396). شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در کاهش تاب‌آوری سازمان‌ها در شرایط بحرانی با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبى (مطالعۀ موردی سازمان آتش نشانی شهرستان آمل). فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، ۷(۴)، 319-307.
5. بابایی فارسانی، م.، و حسنی‌مقدم، ص. (1399). ارائه الگوی اندیشه ورزی با محوریت دیدگاه‌های مقام معظم رهبری: رویکرد آمیخته (نمونه پژوهش: دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام). فصلنامه مدیریت راهبردی دانش سازمانی، 3(8)، 101-65.
6. باقی نصرآبادی، ع.، و میرزا پوری، ج. (1394). بررسی تأثیر سبک مدیریت بر انگیزش سازمانی (مورد پژوهش: مراکز پژوهشی دینی استان قم). مدیریت فرهنگی، 9(29)، 48-33.
7. جمشیدی، م.، و بخشی، ن. (1389). از بی‌توجهی تا بی‌تفاوتی: تبیین تئوریک مسئلۀ بی‌تفاوتی سازمانی. مقالۀ ارائه‌شده در همایش چالش‌های مدیریت و رهبری در سازمان‌های ایرانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، اصفهان.
8. جهانشاهی، م. (1389). بی‌تفاوتی سازمانی: بررسی نشانه­ها، علل و پیامدها به روش گراندد تئوری. مقالۀ ارائه‌شده در هشتمین کنفرانس بین­المللی مدیریت، گروه پژوهشی آریانا، تهران.
9. الحسینی المدرسی، س. م.، و فیروزکوهی برنج‌آبادی، م. (1396). تحلیل رابطۀ تاب‌آوری با ابعاد عجین‌شدن با شغل. مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، 25(83)، 24-1.
10. حصاری، م. ر. (1392). نقش مدیران در اصلاح رفتار کارکنان بی تفاوت سازمان با استفاده از رهیافت تئوری بازی‌ها. تحقیق در عملیات در کاربردهای آن. 10(2)، 59-51.
11. دانایی‌فرد، ح.، حسن‌زاده، ع. ر.، و سالاریه، ن. (1389). طراحی سنجه اندازه‌گیری بی‌تفاوتی سازمانی: پژوهش ترکیبی. دو فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، 4(2)، 99-79.
12. دانایی­فرد، ح.، و اسلامی، آ. (1390). کاربرد استراتژی پژوهشی نظریۀ داده‌بنیاد در عمل: ساخت نظریه بی‌تفاوتی سازمانی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
13. داورپناه، س. ه.، و هویدا، ر. (1397). بررسی رابطۀ میان ساختار سازمانی با بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه اصفهان).فصلنامه توسعه مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی، 13(49)، 36-15.
14. داوری، ع.، و رضازاده، آ. (1396). مدل‌سازی معادلات ساختاری با نـرم افـزار PLS. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
15. رابینز، ا. پ. (1377). رفتار‌سازمانی: مفاهیم، نظریه‌ها، کاربردها (ع. پارسائیان، و س. م. اعرابی، مترجمان). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
16. رابینز، ا. پ. (1394). اصول رفتار‌سازمانی (م. حقیقی، مترجم). تهران: انتشارات پادینا. ‌
17. رابینز، ا. پ. (1396). مبانی رفتار‌سازمانی (ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی). تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
18. رحمانی، ع.، وزیری نژاد، ر.، احمدی نیا، ح.، و رضائیان، م. (1399). مبانی روش‌شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 19(5)، 538-515.
19. زارعی رباط، فاطمه. (1393). بررسی تأثیر استرس شغلی و بی‌تفاوتی سازمانی بر عملکرد کارکنان: مطالعۀ موردی شعب بانک سپه خراسان شمالی (پایان‌نامه منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
20. زارعی متین، ح. (1390). مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته (چاپ دوم). تهران: نشر آگه.
21. زند کریمی، مریم. پرورش، بهیه. فرحبخش، سعید. کاظمی، مریم و نیک پی، ایرج. (1398). بررسی رابطۀ میان رهبری موثق و بی‌تفاوتی سازمانی با نقش میانجی توانمندسازی روانشناختی در میان معلمان. فصلنامه علمی - پژوهشی تعلیم و تربیت. 35(3)، 168-147.
22. سجادی، زهرا بیگم. رمضان، مجید. سنجقی، محمد ابراهیم. تاج آبادی، حسین. (1398). طراحی الگوی مدیریت استرس شغلی از دیدگاه اسلامی.مطالعات راهبردی بسیج، 22(85)، 28-5.
23. سعیدی کیا، مهدی و اعتمادی، بهارک. (1393). اصول سرپرستی. تهران: انتشارات آها.
24. سید نقوی، م. ع.، و کشاورز حقیقی، م. (1390). مدیریت بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان. فصلنامه منابع انسانی ناجا، 6(26)، 15-1.
25. شائمی برزکی، ع.، ابزری، م.، و مؤیدی، ز. (1393). تحلیل تأثیر ابعاد مدل ویژگی‌های شغلی هاکمن و اولدهام بر بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان (مورد مطالعه: شرکت گاز استان اصفهان). مطالعات رفتار سازمانی، 3(3)، 119-89.
26. شکاری، غ. ع.، علیایی، ل.، و خیرخواه، م. (1395). عوامل مؤثر بر بی تفاوتی سازمانی (مطالعه موردی: شرکت برق منطقه‌ای خراسان). خط مشی گذاری عمومی در مدیریت (رسالت مدیریت دولتی)، 7 (22)، 81-71.
27. طبیبی، س. ج.، ملکی، م. ر.، و دلگشایی، ب. (1388). تدوین پایان نامه، رساله، طرح پژوهشی و مقاله علمی. تهران: انتشارات فردوس.
28. عبدالمنافی، س.، خدامی بروجنی، د.، رحیمیان، ی.، شیروانی، م. ر.، و نصیری نژاد، م. ر. (1395). تأثیر ویژگی‌های شغلی بر بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان. مقالۀ ارائه‌شده در پنجمین همایش ملی و چهارمین همایش بین المللی مهارت آموزی و اشتغال، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، تهران.
29. عبدالهی، م.، موسوی، م.، احمدی، ع. ا.، و امیرخانی، ا. ح. (1396). طراحی و تبیین مدل بی‌تفاوتی منابع انسانی سازمان‌های دولتی در مسیر تحقق الگوی اقتصاد مقاومتی با کاربست رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری. مطالعات راهبردی بسیج، 20(77)، 205-
30. فرهنگی، ع .ا. (1395). ارتباطات انسانی (جلد اول). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
31. قادری، س .ن. (1393). رابطه عدالت سازمانی با بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان اداره ورزش و جواناناستان کهگلویه و بویراحمد (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد). مؤسسه آموزش عالی غیر انتفاعی و غیر دولتی شمال (دانشگاه شمال).
32. قنبری، س.، زندی، خ.، و امانی، س. (1396). رابطه جامعه‌پذیری سازمانی و بی‌تفاوتی سازمانی در پرستاران. فصلنامه مدیریت پرستاری، 6(3 و 4)، 16-9.
33. کشاورز حقیقی، م. (1391). ارائه الگوی مدیریت بی‌تفاوتی سازمانی کارکنان (مورد مطالعه یک بانک خصوصی). دوفصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، 4(2)، 202-183.
34. گل‌وردی، م. (1396). تاب‌آوری ملی: مروری بر ادبیات تحقیق. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 7(25)، 310-293.
35. محمدی شهرودی، ح.، رحیم‌نیا، ف.، ملک‌زاده، غ. ر.، و خوراکیان، ع. (1397). پیامدهای روان‌شناختی و غیرروان‌شناختی تاب‌آوری سازمانی: ترغیب‌کننده‌هایی برای حرکت به سمت تاب‌آورشدن سازمان‌ها. پژوهش‌نامۀ روان‌شناسی مثبت. 4(1)، 78-63.
36. مرادی، ش.، و سلیمانی، ت. (1397). بررسی رابطه بین مهارت‌های مدیریت زمان با استرس‌های شغلی و بی‌تفاوتی در کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل. مجله سلامت و بهداشت، 9(5)، 575-565.
37. مرادی، م.، حمیدی، ح. ر.، و اسکندری، آ. (1399). واکاوی رابطه بی‌تفاوتی سازمانی، عدالت سازمانی و تعلق سازمانی در بین کتابداران و کارکنان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. کتابداری و اطلاع رسانی، 23(1)، 27-5.
38. منصوری‌کیا، م.، شفیع‌زاده، ح.، و سلیمانی، ن. (1399). طراحی الگوی مدیریت بی‌تفاوتی سازمانی معلمان دورۀ دوم متوسطۀ شهر تهران. مدیریت مدرسه، 8(4)، 267-244.
39. مهداد، ع. (1392). روان‌شناسی صنعتی و سازمانی. تهران: انتشارات جنگل.
40. هرسی، پ.، و بلانچارد، ک. (1396). مدیریت رفتار سازمانی: کاربرد منابع انسانی (ع. علاقه‌بند، مترجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
41. هلر، ر. (1383). مدیریت‌‌‌ انگیزش (خ. ابیلی و س. علی‌میرزایی، مترجمان). تهران: سارگل.
42. ویسی پروزی، ح.، و محمدی ارمندی، ی. (1399). بررسی بی‌تفاوتی و انگیزش در کارکنان. مجله پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، 40، 116-99.
43. Abolfazli, E., Yousefi Saidabadi, R., & Fallah, V. (2016). An analytical study on indifference management in educational system of Iran: Reflection on expert's opinions. International Review, (1-2), 22-37.
44. Ahmadi, S. A. A., & Rafiee, A. (2015). A study on emotional intelligence strategies to reduce organizational indifference. International Journal of Management Research and Business Strategy, 4(3), 168-178.
45. Community and Regional Resilience Institute. (2013). Definitions of community resilience: An analysis. Retrieved from http://resilientus.org
46. Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2011). Designing and conducting mixed methods research. London: Sage Publication Inc.
47. Danaeefard, , & Eslami, A. (2010). Discovering theory of organizational indifference: A grounded theory strategy. European Journal of Scientific Research, 40(3), 450-460.
48. De Galizia, A., Simon, C., Weber, P., Iung, B., Duval, C., & Serdet, E. (2016). Markers and patterns of organizational resilience for risk analysis. IFAC-Papers OnLine, 49(19), 432-437.
49. Esfahani, A. N., Ghorbani, O., Amiri, Z., & Farokhi, M. (2013). Identifying and ranking the effective factors on the organizational indifference through fuzzy analytical hierarchy process (FAHP) (Damavand municipality as a case study). International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 3(6), 64-77.
50. Fink, A., Kosecoff, J., Chassin, M., & Brook, R. H. (1984). Consensus methods: Characteristics and guidelines for use. American Journal of Public Health, 74(9), 979-983
51. Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
52. Hair, J.F., Hult, G.T.M., Ringle, C.M. and Sarstedt, M. (2017). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). 2nd Edition, Sage Publications Inc., Thousand Oaks, CA.
53. Hasson, F., Keeney, S., & McKenna, H. (2000). Research guidelines for the Delphi survey technique. Journal of Advanced Nursing, 32(4), 1008-1015.
54. Hsu, R. C., Lawson, D., & Liang, T. P. (2007). Factors affecting knowledge management adoption of Taiwan small and medium-sized enterprises. International Journal of Management and Enterprise Development, 4(1), 30-51.
55. Keefe, L. (2006). Overcome organizational indifference. Nonprofit World, 24(2), 14-15.
56. Kuntz, J. R. C., Malinen, S., & Näswall, K. (2017). Employee resilience: Directions for resilience development. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 69(3), 223–242. 
57. Lee, A. V., Vargo, J., & Seville, E. (2013). Developing a tool to measure and compare organizations’ resilience. Natural Hazards Review, 14(1), 29-41.
58. Lengnick-Hall, C. A., Beck, T. E., & Lengnick-Hall, M. L. (2011). Developing a capacity for organizational resilience through strategic human resource management. Human Resource Management Review, 21(3), 243-255.
59. Malik, P., & Garg, P. (2018). Psychometric testing of the resilience at work scale using Indian sample. The Journal of Decision Makers, 43(2), 77-91.
60. Näswall, K., Malinen, S., & Kuntz, J. & Hodliffe, M. (2019). Employee resilience: Development and validation of a measure. Journal of Managerial Psychology, 34(5), 353-367.
61. Ran Bhamra, R., Dani, S., & Burnard, K. (2011). Resilience: The concept, a literature review and future directions. International Journal of Production Research, 49(18), 5375-5393.
62. Resnick B. (2011). The relationship between resilience and motivation. In B. Resnick, L. Gwyther, & K. Roberto (Eds.), Resilience in Aging. New York, NY: Springer.
63. Rezaei Z., Zarezadeh, Karimianpour G., & Yousefi F. (2020). Modeling of the relationship among organizational justice, organizational indifference and organizational commitment in faculty members of Kurdistan University of Medical Sciences. Journal of Medical Education Development, 13(38), 86-96.
64. Santoro, G., Messeni-Petruzzelli, A., & Del Giudice, M. (2021). Searching for resilience: the impact of employee-level and entrepreneur-level resilience on firm performance in small family firms. Small Business Economics, 57, 455–471.
65. Stallard, M. L. (2010). The indifferent workplace. Retrieved from http://www.michaelleestallard.com/the-indifferent-workplace
66. Stephenson, A. (2010). Benchmarking the resilience of organisations (Unpublished doctoral dissertation). University of Canterbury, Christchurch, New Zealand.
67. Tongco, M. D. C. (2007). Purposive sampling as a tool for informant selection. Ethnobotany Research and Applications, 5, 147-158.
68. Vinzi, V. E., Trinchera, , & Amato, S. (2010). PLS path modeling: From foundations to recent developments and open issues for model assessment and improvement. In Handbook of partial least squares (pp. 47-82). London: Springer Berlin Heidelberg.
69. Woods, D. D. (2015). Four concepts for resilience and the implications for the future of resilience engineering. Reliability Engineering & System Safety, 141, 5-9.