خـاطـره‏‌نامه‌های فــارسـی گونه‌‏ای رایج در میانِ زندگی‌‏نوشت‎‌های شخصیِ خاطره‌‏محور

جستارهای نوین ادبی

دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 213، شهریور 1400، صفحه 77-103   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی.

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2021.68758.1040

نویسنده

محبوبه شمشیرگرها^*

استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی

چکیده

زندگی‌‎نوشت‎های فارسی در مفهومی کلی، انواع نوشتارهای مشتمل بر روایتی واقع‌‏گرایانه از زندگی ایرانیان را دربرمی‌‏گیرد که با بیش از یک ‏ونیم قرن سابقه، گستره آن همچنان رو به فزون است. می‏‌توان در کلی‌‏ترین تقسیم در راستای شناخت گونه‌‏های فرعی زندگی‎نوشت‎های شخصی، انواع حاصل از شیوه خاطره‎نویسی را مشتمل بر «تک‌‏خاطره»، «مجموعه تک‌‏خاطرات»، «خاطره‌‏نامه»، «اتوبیوگرافی» و «وقایع‎نامه شخصی» دانست که شناخت خاطره‌‏نامه‌‏ها و طبقه‏‌بندی گونه‌‏های آن، موضوع نوشتارِ پیش رو است. «خاطره‏‎نامه» (memoir) ‏نوعی زندگی‌‏نوشتِ شخصیِ خاطره‎محور است که به شرح مکتوب فرد درباره تنها بخشی برجسته از زندگی و تجربیاتش اختصاص دارد. خاطره‌‏‏‏‏‏‏‏نامه اغلب از سوی افراد مشهور، سیاستمداران، نظامیان ‏و صاحبان حرفه‌‏های اثرگذار به نگارش درمی‌‏آید. در خاطره‌‏نامه‏‏ ترتیب خطی زمان و پیوستگی رویدادها در بافتی سلسله‌‏وار رعایت می‎شود و در شکل موفق آن با قوس احساسی و شخصی همراه است. شباهت میان این نوع نوشتاری و اتوبیوگرافی چنان است که حتی در غرب نیز وجوه تمایز آنها به درستی شناخته و رعایت نمی‌‏شود. منتقدان و نویسندگانِ متبحر تأکید دارند که در اتوبیوگرافی، نویسنده، هدف است؛ حال آنکه در خاطره‏‎نامه، هدف، نه شخص نویسنده، بلکه رویداد/رویدادهای پیرامونیِ او است. برجستگی نقش اجتماعی خاطره‏‎نامه در مقایسه با اتوبیوگرافی و قصد آن در ترسیم رویداد، دوره، گروه یا طبقه‌‏ای خاص موجب شده تا عمده خاطره‌‏نامه‌‏نویسان از شخصیتی تاریخی‌‏اجتماعی برخوردار باشند. نگارنده در پی طرح این ایده و ملاحظه صدها زندگی‌‏نوشت، به این گونه متداول پی برده و بر آن شده تا در مقاله پیش رو، ضمن معرفی و بیان ویژگی‏های برجسته، از مهم‏ترین انواع فرعی آن یاد کند.

کلیدواژه‌ها

خودسرگذشتنامه؛ خاطره‌نامه؛ خاطرات؛ اسناد تاریخی؛ انواع ادبی

مراجع