تحلیل عملکردی کنشگران شهری در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با مدل چند موضوع- چند بازیگر (مطالعه موردی: محله اسلام‌آباد شهر زنجان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 3، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 18، آذر 1401، صفحه 39-58   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.68673.1014

نویسندگان

محمد تقی حیدری¹؛ ثریا نصیری²؛ یعقوب حقی^{* 3}؛ سعید محرمی⁴

¹دانشگاه زنجان

²کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی گردشگری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

⁴دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

موضوع اسکان غیررسمی، یک پدیده چندبعدی و سیستماتیک است که ناشی از سازوکار و روابط متقابل کنشگران عوامل پنهان و آشکار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی است. با این رویکرد نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به دنبال تحلیل نقش کنشگران تأثیرگذار در ساماندهی سکونتگاه غیررسمی محله اسلام‌آباد با مدل مکتور در شهر زنجان است. گردآوری داده‌ها با روش کتابخانه‌ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری شامل گروه متخصصین و نخبگان شهرسازی در شهر زنجان است که با روش نمونه‌گیری گلوله برفی، 25 نمونه انتخاب شد. برای تحلیل داده‌ها از رویکرد تحلیل عاملی، مدل معادلات ساختاری و مدل چندموضوع-چند بازیگر با کمک نرم‌افزارهای SPSS و Lisrel و Mactor استفاده شد. طبق مدل معادلات ساختاری کنشگران بیشترین روابط علی را با شاخص زیست‌محیطی با ضریب 05/7 و کمترین روابط را با شاخص کالبدی با ضریب 12/3 داشته‌اند. طبق مدل چندموضوع-چند بازیگر، عامل اصلی ساماندهی اسکان غیررسمی محله اسلام‌آباد، مثلث روابط بین شهرداری-ساکنین محله و نهادهای محلی است و محوریت اصلی نیز با شهرداری می‌باشد. با توجه به‌جایگاه شهرداری در کنشگری شهری این محلات باید در نظر داشت اولویت دادن به تأمین منافع انحصاری نهفته در نوسازی تک بنا که بر سوداگری زمین و مسکن شهری را دامن می‌زند و با قرار گرفتن این موارد در کنار وظایف مانده دولت و نهادهای بخش عمومی مثل شهرداری و غفلت از تعهدات خود در قبال این محلات، علاوه بر القا و تشدید فرسودگی، سبب حضور بیشتر غیررسمی شدن فضا خواهند شد.

کلیدواژه‌ها

اسکان غیررسمی؛ ساماندهی؛ شهر زنجان؛ کنشگران؛ مکتور

مراجع

1. امیرحاجلو، ا. (1396). تبیین تولید فضای شهری، موردمطالعه: کلان‌شهر تهرا.، تهران: رساله دکتری. دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران.
2. ایرانمنش، م.، و مختاری، ب. (1394). اکباتانی‌ها به دنبال حق به شهر: نگاهی به کنشگری شهری نوزاده در شهرک اکباتان. نشریه هفت شهر، 4(49 و 50)، 239-247.
3. بردی آنامرادنژاد، ر.، ملکشاهی، غ.، و محمدی، ع. (1393). ارزیابی نقش سکونتگاه‌های غیررسمی در گسیختگی فضایی ساختار شهری (مطالعه موردی: شهر گنبدکاووس). فصلنامه علمی -پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا، (15)، 65-86.
4. پاک‌نژاد، ن. (1399). مطالعه تطبیقی تجارب جهانی در سیاست‌گذاری‌های ساماندهی اسکان غیررسمی. نشریه مهندسی ساحتمان و علوم مسکن. 13(23)، 13-21.
5. توسلیان، ر.، و حضرتی، م. (۱۳۹۸). تحلیل نقش کنشگران شهری در ارتقاء کیفیت فضای شهری (نمونه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان). مجموعه مقالات اولین همایش ملی کیفیت در فضاهای معماری و شهری، زنجان: دانشگاه زنجان.
6. چیما، ج.ش. (1397). مدیریت شهر، خط‌مشی‌ها و نوآوری‌ها در کشورهای درحال‌توسعه. ترجمه پرویز زاهدی، تهران: نشر شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
7. حبیبی، م.، و مقصودی، م. (1395). مرمت شهری: تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطع‌نامه‌های جهانی، روش‌ها و اقدامات شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. حبیبی، ک.، پوراحمد، ا.، و مشکینی، ا. (1395). بهسازی و نوسازی چینی‌جاهای کهن شهری. تهران: تهران، نشر انتخاب.
9. حیدری، م.ت. (1395). تحلیل زیست پذیری بافت‌های فرسوده شهری (مورد پژوهی: بافت فرسوده شهر زنجان). تهران: رساله دکتری. گروه علوم جغرافیایی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه خوارزمی تهران.
10. رضازاده، ر.، محمدی آیدغمیش، ف.، و رفیعیان، م. (1391). توسعه اجتماع محلی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشارکتی در رویکرد دارایی‌مبنا (مطالعه موردی: محله امامزاده حسن، منطقه ۱۷ تهران). نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۱۶(۲)، ۳۷-۵۵.
11. زنگی‌آبادی، ع، مؤید فر، س و غفور زاده، م.(1394). ارزیابی باززنده سازی چینی‌جاهای قدیم شهری در راستای توسعه پایدار (شهریزد). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری،3(9)، 159-131.
12. سجادی، ژ.، و صادقی، ی. (1387). شکل نهادهای غیردولتی در راستای ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد اسلامشهر، میان‌آباد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 8(11)8، 7-29.
13. شهرداری زنجان (1395). آمارنامه شهر زنجان. زنجان: شهرداری زنجان. Zanjan.ir
14. شیخی، ن.، و نوری کیا، س.(1396). بررسی اثرات نوسازی به شیوه اعیان سازی بر هویت شهری و نقش آن در سرنوشت بافت‌های مورد مداخله (نمونه موردی محله سولوکول، ترکیه). مجموعه مقالات کنفرانس ملی به‌سوی شهرسازی و معماری دانش‌بنیان، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
15. صرافی، م. (1381). از حاشیه‌نشینی تا متن شهری. فصلنامه هفت شهر، 8(3)، 5- 12.
16. صرافی، م. (1382). بازنگری ویژگی‌های اسکان خودانگیخته در ایران. مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی. تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
17. صفرآبادی، ا.، مؤید فر، س.، وارثی،. ر.، و بلاغی، ر. (1395)، رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری مورد شناسی: سکونتگاه غیررسمی حسن‌آباد یزد. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، 6(19)، 230-217.
18. عبادی، ن.، و فتحی، ع.(1393). نقش مؤسسات خیریه در توانمندسازی و بهبود وضعیت اجتماعی حاشیه‌نشینان مطالعه موردی: محله گلمغان شهر اردبی. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار. تهران: انجمن معماری ایران -قطب علمی برنامه‌ریزی وتوسعه پایدار دانشگاه تهران.
19. کاویانی، ع. (1397). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع‌محور در مناطق اسکان غیررسمی (موردمطالعه: محله بان برز شهر ایلام). زنجان:پایان‌نامه دکتری. گروه علوم جغرافیایی. دانشکده علوم جغرافیایی. دانشگاه زنجان.
20. محمدی، ج.، و اداک، ص. (1398). حاشیه‌نشینان شهری و تجربۀ رنج اجتماعی (محلۀ نایسر شهر سنندج).  فصلنامه علوم اجتماعی، 26(86)، 157-184.
21. محمدی، ع. (1388). ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور: پشتوانه ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی. مجله هفت شهر، 2( 29-30)، 113-97.
22. محمدی، ک.، رضویان، م.ت.، صرافی، م.، و غلامحسینی، ا. (1393). شراکت بخش عمومی-خصوصی در نوسازی بافت‌های فرسوده منطقه 9 شهرداری تهران، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 2(8)، 127-109.
23. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان زنجان. تهران: مرکز آمار.
24. مهران فر م.، فولادیان، ا.، و اصغرپور ماسوله، ا.ر.(1391). تأثیر کیفیت زندگی مالکان و ساکنان بافت‌های فرسوده بر تمایل آنان به مشارکت در بهسازی و نوسازی در شهر مشهد، مجلة علوم اجتماعی، 9(2)، 182-157.
25. نجفی، س. (1400). تبیین کنشگران مدیریتی متن سکونتگاه‌های مسئله‌دار شهری با رویکرد زبان‌شناختی (مطالعه موردی : محله اسلام‌آباد شهر زنجان). زنجان: رساله دکتری، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی؛ دانشگاه زنجان.
26. نصر اصفهانی، ر.، صفاری، ب.، وغفاریان، س. (1395). بررسی علل اقتصادی حاشیه‌نشینی با استفاده از اثر درمان (مطالعه موردی شهر اصفهان). مجله اقتصاد شهری، 1(1) ، 16-1.
27. نقدی، ا.، و صادقی، ر. (1385). حاشیه‌نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان). نشریه رفاه اجتماعی، 5(20)، 213- 233.
28. وزارت کشور (1399). پیام برنامه اسکان بشر ملل متحد در ارتباط با بحران کووید-19 موضوع: سکونتگاه‌های غیررسمی. تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری و روستایی، معاونت آموزشی

 

 

29. Beard, V. (2013). Citizen Planner: From Self-Help to Political Transformation. Oxford: Oxford Publication.
30. Castells, M. (2009). Communication power. Communication, 32(1), 5-12
31. Fazli, M. (2016). Factors Behind the Growth of Informal Settlements in Kabul. 6th Annual Conference on Architecture and Urbanism. Vysoké učení technické v Brně, Fakulta architektury, 3(2),81–86
32. Garau, P. (2014. (A Home in the City. Elliott D. Sclar- Gabriellay. Carolina Eearthscan.
33. Jokilehto, J. (2016). History of architectural Conservation. Butterworth-Heinemann, 2 Ed.
34. JuliusGwaleba, M., & Eugene Chigbu, U. (2020). Participation in property formation: Insights from land-use planning in an informal urban settlement in Tanzania. Land Use Policy, 92(3), 104-109.
35. Khalifa, M. (2015). Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: from negligence to participatory development. Ain shams Engineering Journal, 6(4),1151- 1159.
36. Magalhaes, F., & Eduardo, R. (2017). Facing the challenges of Informal Settlements in Urban Centers: The Re-urbanization of Manaus, Brazil. Washington, D.C: Sustainable Development Department.
37. Obar, J. (2012). Advocacy 2.0: An analysis of how advocacy groups in the United States perceive and use social media as tools for facilitating civic engagement and collective action. Journal of Information Policy, 5(3),11-20.
38. Pendlebury, J., & Porfyriou, H. (2017). Heritage, urban regeneration and place-making. Journal of Urban Design. 22(4), 429–432.
39. Pugh, C. (2015). Squatter settlements, their sustainability, architectural contributions, and socio – economic roles, Cities, 17(5), 66-72.
40. UNEP (2002). Capacity building for sustainable development: the role of UNEP Coordination team: Donald Kaniaru, Xia Kunbao; Strike Mkandla, Levis Kavagi UNEP Division of Enviromental Policy Implementation. UNEP. ISBN: 92-807-2266-2.
41. Windle, P.E. (2004). Delphi technique: assessing component needs. Journal of Perianesth Nurs, 19(1), 46-7.