ریزدیرینه‌شناسی و محیط رسوبی سازند قم در شمال غرب زنجان

رخساره‌های رسوبی

مقاله 2، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1399، صفحه 173-189   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.2021.40486

نویسندگان

جواد ربانی^* ؛ افشین زهدی

استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

به منظور انجام مطالعات ریزدیرینه‌شناسی و بازسازی محیط رسوبی بر روی توالی‌های سازند قم، یک برش چینه‌شناسی در محدوده شمال غربی زنجان نمونه‌برداری گردید. سازند قم در این ناحیه متشکل از 168 متر سنگ‌های کربناته متوسط تا ستبرلایه با میان لایه­‌های سنگ آهک رسی می‌­باشد که با مرز فرسایشی بر روی توالی­‌های کنگلومرا، ماسه­‌سنگ و مارن سازند قرمز زیرین و در زیر ردیف رسوبات تبخیری، مارنی و ماسه­‌سنگی سازند قرمز بالایی قرار گرفته‌اند. مطالعات فسیل­‌شناسی بر روی 52 مقطع نازک میکروسکپی به شناسایی 23 گونه از روزن‌داران کف‌­زی و شناور منجر شد که شامل گونه‌هایی همچون Amphistegina sp.، Borelis melo curdica، Dendritina rangi، Globigerinoides sp.، Meandropsina anahensis، Meandropsina iranica و Sphaerogypsina globulus می‌باشند. در تمامی زیست‌زون‌های غیررسمی ارائه شده برای سازند قم، ظهور و گستره گونه شاخص Borelis melo curdica شاخصی برای شروع آشکوب بوردیگالن در نظر گرفته شده است. بر این اساس، با توجه به حضور این گونه از ابتدا تا انتهای توالی‌های مورد مطالعه، سن سازند قم در این منطقه بوردیگالین (میوسن پیشین) پیشنهاد می‌گردد. مطالعات رخساره‌ای مقاطع نازک میکروسکپی به تفکیک 6 ریزرخساره منجر گردید که بخش‌های سکوی داخلی تا انتهای شیب قاره از یک محیط رسوبی شلف کربناته لبه‌­دار را شامل می‌شوند. وجود دو بخش ستبرلایه کربناته حاوی کلنی‌های بزرگ مرجانی و رخساره‌­های ریزشی و توربیدایتی در جلوی آنها، سکوی کربناته نوع شلف را ‌تأیید می‌کند. نمودار تغییرات ریزرخساره‌ها در طول ستون چینه نگاری یک روند افزایش نسبی سطح آب دریا از ابتدای برش تا متراژ 54 متری و یک روند کاهش نسبی سطح آب دریا از این افق تا انتهای برش را نشان می‌دهد. بدین ترتیب یک سکانس رسوبی رده 3 را می‌توان برای این توالی‌ها در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

ریزدیرینه‌شناسی؛ محیط رسوبی؛ سازند قم؛ زنجان

مراجع

آقامیرزایی، ا.، صفری، ا.، وزیری مقدم، ح.، 1392. آنالیز ریزرخساره‌ها و تفسیر محیط رسوبی سازند قم در منطقه مرق (جنوب غرب کاشان). هفتمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه اصفهان، ص 217.

بهرامی زاده سجادی، ح.، 1388. رخساره‌های زیستی میکروسکپی حوضه رسوبی زاگرس پرمین ـ نئوژن. اداره مطالعات و تحقیقات زمین شناسی و ژئوسیمی، مدیریت اکتشاف، شرکت ملی نفت ایران، 622 ص.

بخشی، ا.، لیاقت، م.، فیضی ا.، 1394. ریزرخساره‌ها، مدل رسوب‌گذاری و لیتواستراتیگرافی سازند قم در ناحیه میانه ـ بستان‌آباد. پژوهش‌های دانش زمین، 21: 19-39.

بهفروزی، ا.، صفری، ا. و وزیری مقدم، ح.، 1388. بررسی ریز رخساره‌ها و تفسیر محیط رسوبی سازند قم در منطقه چنار (شمال غرب کاشان). رخساره‌های رسوبی، 2: 143-152.

جلالی، م.، صادقی، ع.، آدابی، م.ح.، 1395. ریزرخساره‌ها، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند قم در برش سطحی شرق سیاه کوه (جنوب گرمسار). فصلنامه زمین شناسی ایران، 39: 83-102.

حسینی نژاد، س.م.، رامه، ح. اهری پور، ر.، 1395. زیست چینه‌نگاری و محیط رسوبی سازند قم در برش تلن کوه، جنوب باختری سمنان. رسوب شناسی کاربردی، 7: 101-116.

خاکسار، ک.، سهرابی ملایوسفی، م.، رحمانیان، س.، 1389. میکروفاسیس و محیط رسوبی سازند قم در منطقه خورآباد ـ ورجون. فصلنامه علمی پژوهشی زمین‌شناسی و محیط زیست،12: 51-61.

دانشیان، ج.، اخلاقی، م.، 1392. تعیین محیط دیرینه نهشته‌های سازند قم بر اساس فرامینیفرا پلانکتیک و بنتیک در برش کلتکه، جنوب غرب ماه نشان. هفدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه شهید بهشتی، صص 151-158.

دانشیان، ج.، درخشانی، م.، 1387. پالئواکولوژی روزن بران سازند قم در برش قصر بهرام، دامنه‌های شمال غربی سیاه کوه، واقع در جنوب گرمسار. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، 30 (1): 1-16.

دانشیان، ج.، سعیدی مهر، ا.، 1384. گسترش چینه شناسی فرامینیفرای بنتونیک سازند قم در جزیره قیون داغی دریاچه ارومیه. نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، صص 429-420.

دانشیان، ج.، یزدانی، ه.، 1384. مطالعه گسترش چینه‌شناسی فرامینیفرهای بنتونیک سازند قم در برش کهلو پایین، غرب ساوه. نهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، صص 246-250.

دانشیان، ج.، اسدی مهماندوستی، ا.، رمضانی دانا، ل.، 1396. ریزرخساره، محیط رسوبی و چینه‌نگاری سکانسی سازند قم در برش ده نمک، شمال شرق گرمسار. فصلنامه زمین شناسی ایران، 41: 23-43.

دانشیان، ج.، باغبانی، د.، ایمن دوست، ع.، جلالی، م.، 1388. آنالیز رخساره‌های سنگی و چینه‌نگاری سکانسی نهشته‌های سازند قم در جنوب باختر سلطانیه. سومین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، صص 96-100.

دانشیان، ج.، شهرابی، م.، اخلاقی، م.، 1389. زیست چینه نگاری و محیط دیرینه نهشته‌های سازند قم در شمال خاور ماه نشان. مجله علوم زمین، 76: 45-50.

دانشیان، ج.، مصدق، ح.، خلج، ح.، قاسمی، ع.، 1387. چینه نگاری سکانسی نهشته‌های سازند قم در ناحیه الگو (برش کوه بیچاره) در جنوب شرق قم، شمال ایران مرکزی. مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان، 34: 19-54.

دهقان، ر.، صفری، ا.، وزیری مقدم، ح.، 1389. بررسی ریز رخساره‌ها و محیط‌های رسوبی سازند قم در ناحیه قهرود (جنوب کاشان). مجله پژوهش‌های دانش زمین، 3: 60-73.

رحیم زاده، ف.، 1373. زمین شناسـی ایـران: الیگوسـن، میوسـن و پلیوسـن. سـازمان زمـین شناسـی و اکتـشافات معـدنی کـشور، 311ص.

عالیپور، ش.، میرزایی عطاآبادی، م.، زهدی، ا.، رحمانی، ع.، 1395. چینه‌شناسی و ریزرخساره‌های سازند قم در منطقه قمچقای، جنوب زنجان. یازدهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه پیام نور طبس، ص 190.

عبدالهی، ن.، 1396. محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند قم در منطقه جلبر (ارومیه). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، ص80.

کاروان، م.، محبوبی، ا.، وزیری مقدم، ح.، موسوی حرمی، ر.، 1393. رخساره‌های رسوبی و چینه نگاری سکانسی نهشته‌های سازند قم در شمال خاوری دلیجان، شمال باختری ایران مرکزی. فصلنامه علوم زمین 94: 237-248.

کلانتری، ا.، 1371. سنگ چینه‌ای و رخساره‌های میکروسکپی زاگرس. آزمایشگاه‌های زمین‌شناسی، اکتشاف و تولید، شرکت ملی نفت ایران، 421ص.

لطفی، م.، 1380. نقشه زمین شناسی ماه نشان، مقیاس 1:100000. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

ماهر، ح.، صفری، ا.، کنگازیان، ع. 1394. بررسی ریزرخساره‌ها و محیط رسوبی سازند قم در منطقه کامو (جنوب غرب کاشان). نهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 186.

محمدی، ا.، صفری، ا.، وزیری مقدم، ح.، محمدی منفرد، م.، 1388. بررسی ریزرخساره‌ها و محیط رسوبی سازند قم در ناحیه جزه (جنوب کاشان). رخساره‌های رسوبی، 1: 81-94.

محمدی، ا.، وزیری، م.ر.، داستانپور، م.، 1393. بررسی ریزرخساره­ها و بازسازی محیط رسوب­‌گذاری سازند قم در ناحیه سیرجان، جنوب ­غرب کرمان. پژوهش‌­های چینه‌­نگاری و رسوب­شناسی، 55: 35-54.

محمدی، ا.، عامری، ح.، 1395. ریزرخساره‌ها و مدل رسوب‌گذاری سازند قم در ناحیه خور آباد (جنوب شرقی قم). پژوهش‌های دانش زمین، 28: 37-58.

محمدی، ا.، عامری، ح.، قائدی، م.، وزیری، م.ر.، داستانپور، م.، صادقی، ر. 1394. زیست‌چینه نگاری، ریزرخساره‌ها و مدل رسوبی‌گذاری سازند قم در شمال شرق نطنز (جنوب شرقی حوضه پس کمان قم). دیرینه شناسی، 3 (2): 198-219.

محمدی، م.، یوسفی راد، م.، هدایت، ف.، قاسمی، م.، نیستانی، ع.، 1395. بررسی ریز رخساره‌ها و تفسیر محیط رسوبی نهشته‌های الیگوسن ـ میوسن (سازند قم) در ناحیه فلوجرد. دهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه فرهنگیان نیشابور، ص187.

مهیاد، م.، صفری، ا.، وزیری مقدم، ح.، صیرفیان، ع. 1397. بازسازی شرایط محیط رسوبی دیرینه و شناسایی سکانس­‌های رسوبی موجود در سازند قم بر اساس میکروفسیل‌­ها در ناحیه کهک (جنوب غرب قم). زمین شناسی نفت ایران، 15: 32-48.

منصوری، پ.، صفری، ا.، 1392. میکروفاسیس و محیط رسوبی سازند قم در ناحیه نراق (شمال شرق دلیجان). هفتمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، دانشگاه اصفهان، صص 169-173.

نوری، م.، زهدی، ا.، کوهستانی، ح.، نباتیان، ق.، مختاری، م.ع.ا.، 1399. سنگ‌چینه‌نگاری، ریزرخساره‌ها و محیط رسوبی سازند قم در برش کانسار سلستین مادآباد، جنوب زنجان. رخساره‌­های رسوبی، 11: 288-302.

Adams, T.D., & Bourgeois, F., 1967. Asmari biostratigraphy. Iranian Oil Operating Companies. Geological and Exploration Division, Report 1074: 1-37. (Unpublished)

Amirshahkarami, M., & Karavan, M., 2015. Microfacies models and sequence stratigraphic architecture of the Oligocene–Miocene Qom Formation, south of Qom City, Iran. Geoscience Frontiers, 6: 593-604.

Behforouzi, E., & Safari, A., 2011. Biostratigraphy and paleoecology of the Qom Formation in the Chenar area (northwestern Kashan), Iran. Revista Mexicana de Ciencias Geológicas, 28: 555-565.

Berberian, M., & King, G., 1981. Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Sciences, 18: 210-265.

Bozorgnia, F., 1966. Qom formation stratigraphy of the Central Basin of Iran and its intercontinental position. Bulletin of the Iran Petroleum Institute, 24: 69-76.

Daneshian, J., & Aftabi, A., 2010. Foraminiferal biostratigraphy of the Qom Formation on the basis of new investigation at Navab anticline, in southeast Kashan. Journal of Science University of Tehran, 35: 137-154.

Daneshian, J., & Dana, L.R., 2019. Benthic foraminiferal events of the Qom Formation in the north Central Iran Zone. Paleontological Research, 23: 10-23.

Dozy, J., 1944. Comments on geological report no. 1 by Thiebaud (on the Qum-Saveh area). Geological report, 308.

Ehrenberg, S.N., Pickard, N.A.H., Laursen, G.V., Monibi, S., Mossadegh, Z.K., Svana, T.A., Aqrawi, A.A. M., McArthur, J.M. & Thirlwall, M.F., 2007. Strontium isotope stratigraphy of the Asmari Formation (Oligocene–Lower Miocene), SW Iran. Journal of Petroleum Geology, 30: 107–128.

Furrer, M., & Soder, P., 1955. The Oligo–Miocene marine formation in the Qom region (Central Iran): Proceedings of the 4^th World Petroleum Congress, Rome, Section I/A/5: 267–277.

Flugel, E., 2010. Microfacies of carbonate rocks: analysis, interpretation and application. Springer Science & Business Media, 1006 p.

Holakouee, Z., Maghfouri Moghaddam, I., Yazdi, M., & Yousefi yeganeh, B., 2018. Biostratigraphy and Microfacies of Qom Formation in Urumieh-Dokhtar Zone, Iran. International Journal of Engineering and Technology, 10: 1052-1066.

Jaafari, A., 1963. History and development of the Alborz and Sarajeh fields of Central Iran, 6^th World Petroleum Congress, Frankfurt am Main, Germany.

Karami-Movahed, F., Aleali, M., & Ghazanfari, P., 2016. Facies analysis, depositional environment and diagenetic features of the Qom Formation in the Saran Semnan, Central Iran. Open Journal of Geology, 6: 349-362.

Khoshtinat, N., & Mehri, M., 2015. Stratigraphy facies and sedimentary environments of Qom Formation Sofiyan region, North West of Iran. Indian Journal of Fundamental and Applied Life Science, 5: 4621-4628.

Laursen, G.V., Monibi, S., Allan, T.L., Pickard, N.A.H., Hosseiney, A., Vincent, B., Hamon, Y., Van Buchem, F.S.P., Moallemi, A., & Druillion, G., 2009. The Asmari Formation revisited: changed stratigraphic allocation and new biozonation. First International Petroleum Conference and Exhibition Shiraz, Iran.

Leoblich, A.R., & Tappan, J.H., 1988. Foraminiferal General and their Classiication. Van Nostrand Reinhold Company, 2: 869.

Mohammadi, E., Vaziri, M.R., & Dastanpour, M., 2015. Biostratigraphy of the Nummulitids and Lepidocyclinids bearing Qom Formation based on Larger Benthic Foraminifera (Sanandaj-Sirjan fore-arc basin and Central Iran back-arc basin, Iran). Arabian Journal of Geosciences, 8: 403-423.

Nouradini, M., Azami, S.H., Hamad, M., Yazdi, M., & Ashouri, A.R., 2015. Foraminiferal paleoecology and paleoenvironmental reconstructions of the lower Miocene deposits of the Qom Formation in Northeastern Isfahan, Central Iran. Boletín de la Sociedad Geológica Mexicana, 67: 59-73.

Reuter, M., Piller, W. E., Harzhauser, M., Mandic, O., Berning, B., Rogl, F., Kroh, A., Aubry, M. P., Wielandt-Schuster, U., & Hamedani, A., 2009. The Oligo/Miocene Qom Formation (Iran): evidence for an early Burdigalian restriction of the Tethyan Seaway and closure of its Iranian gateways. International Journal of Earth Sciences, 98: 627-650.

Sabouhi, M., Sheykh, M., Darvish, Z., & Naghavi Azad, M., 2010. Facies Analysis and Depositional environment of the Oligocene-Miocene Qom Formation in the Central Iran (Semnan area). EGU General Assembly Conference Abstracts, 30 p.

Van-Wagoner, J.C., W., Posamentier, Mitchum, H. R.M.Jr., Vail, P.R., Sarg, J.F., Loutit, T.S., & Hardenbol, J., 1988. An Overview of the Fundamentals of Sequence Stratigraphy and Key Definitions. In: Wilgus, C.K., Hastings, B.S., Posamentier, H., Van Wagoner, J., Ross, Ch.A., & Kendall, Ch.G.St.C. (eds.), Sea Level Changes: An Integrated Approach. SEPM Special Publication, 42: 39-45.

Yazdi, M., Parvanenezhad Shirazi, M., Rahiminejad, A.H., & Motavalipoor, R., 2012. Paleobathymetry and paleoecology of colonial corals from the Oligocene–early Miocene (?) Qom Formation (Dizlu area, central Iran). Carbonates and Evaporites, 27: 395-405.

Zhu, Y., Qi, Y., Zhang, B., Yang, H., He, C., Wang, S., Zhou W., Zhu, Q., & Li, Z., 2007. Revision of the age of the Qom Formation in the Central Iran Basin, Iran. Journal of Asian Earth Sciences, 29: 715-721.